Ηράκλειο: Ένα φωτογραφικό ταξίδι στο παρελθόν!

Το Ηράκλειο και οι όψεις του έχουν αλλάξει με το πέρασμα των χρόνων ακόμα και των αιώνων. 

Σ' αυτό το αφιέρωμα θα κάνουμε ένα ταξίδι στο παρελθόν με σκοπό να μάθουμε για ιστορικά σημεία της πόλης μας τα οποία είτε χάθηκαν είτε αλλοιώθηκαν, και για να δούμε στιγμιότυπα τα οποία δείχνουν πώς με το πέρασμα του χρόνου, το Ηράκλειο, κατέληξε στη σημερινή του μορφή. 

Η Πύλη των Λοιμών

 ​

Πύλη Αγίου Γεωργίου ή Λαζαρέτο ή Μαρουλά. Όποιο όνομα και να διαλέξεις για να την προσφωνήσεις, πλέον μόνο μέσα από φωτογραφίες μπορούμε να τη θαυμάσουμε. Η συγκεκριμένη πύλη είχε μνημειακή πρόσοψη, με λαξευμένους λίθους και καμαρόσχημο κεντρικό θύρωμα. Ήταν στολισμένη με μετάλλια, οικόσημα και ανάγλυφους λέοντες. Πάνω ακριβώς απ το κεντρικό θύρωμα, βρισκόταν μία ανάγλυφη στρογγυλή πλάκα με την εικόνα του Αγίου Γεωργίου πάνω στο άλογο.  ​

Χτίστηκε το 1565 από τους Ενετούς και κατεδαφίστηκε το 1917, με σκοπό τη διάνοιξη δρόμου. Η συγκεκριμένη πύλη είχε συνδεθεί με λεπρούς που ζητιάνευαν εκεί και το λοιμοκαθαρτήριο (Λαζαρέτο) στο οποίο οδηγούσε. Σήμερα βλέπουμε μόνο την έξοδο της στην λεωφόρο Ικάρου, την εσωτερική θολωτή αίθουσα που σώζεται κάτω από την πλατεία Ελευθερίας και τμήμα της ανηφορικής της στοάς. Η πλάκα με τον Άγιο Γεώργιο, διασώθηκε και βρίσκεται ως έκθεμα στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης.

 Άγιος Φραγκίσκος / Ο Αδικοχαμένος Ναός

Ήταν ο πιο μεγαλοπρεπής ναός του Χάνδακα την περίοδο των Ενετών. Αργότερα με τους Τούρκους κατακτητές μετατράπηκε σε "αυτοκρατορικό" Τζαμί, αφιερωμένο στον Μωάμεθ τον Πορθητή. Προστέθηκε και μιναρές. Έπειτα ο σεισμός του 1856, κατέστρεψε ολοσχερώς τον ναό. Ό,τι απέμεινε γκρεμίστηκε το 1912 για να χτιστεί στη θέση του το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου.

Στο σήμερα αυτό που σώθηκε από το καθολικό της μονής του Αγίου Φραγκίσκου του τάγματος των Φραγκισκανών μοναχών, το συναντάμε καθημερινά στο δρόμο μας στο κέντρο της πόλης. Πρόκειται για την είσοδο των Δικαστηρίων, στην οδό Δικαιοσύνης. Αυτή η είσοδος, περίτεχνη και πολύπαθη, υπήρξε κάποτε η κύρια πύλη του ξακουστού ναού.

Τα Λιοντάρια

Τα Λιοντάρια διώροφα; Στα τέλη του 19ου αιώνα αυτή τη μορφή είχαν και όπως σήμερα, έτσι και τότε αποτελούσαν το κεντρικό σημείο της πόλης μας.

Στα Λιοντάρια λοιπόν ή αλλιώς Κρήνη Μοροζίνι, έτρεξε για πρώτη φορά νερό στις 25 Απριλίου του 1628, ανήμερα του πολιούχου των Ενετών, Αγίου Μάρκου. Το νερό έφτασε από τις πηγές του Γιούχτα, μέσα από το υδραγωγείο του Μοροζίνι που φτιάχτηκε σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, 14 μήνες. Μάλιστα,στη κορυφή του υπήρχε και ένα άγαλμα του Ποσειδώνα το οποίο όμως δε διασώζεται πια. Επίσης εμείς δεν τα προλάβαμε ούτε με τη μορφή που απεικονίζονται στη φωτογραφία, καθώς ύστερα από τουρκική παρέμβαση είχαν περικυκλωθεί από κάγκελα, ενώ προστέθηκαν μαρμάρινες κολώνες και μια μαρμάρινη ταινία, στον πάνω όροφο, η οποία με χρυσά γράμματα έγραφε: "Συντριβάνι Αμπντούλ Μετζίτ".

Με την αποχώρηση των κατακτητών έφυγαν και οι προσθήκες κρατώντας την εικόνα τους μέχρι σήμερα.

Πλατεία Κορνάρου / Βαλιδέ Τζαμί (Βαλτέ Τζαμί)

Οι παλιοί Ηρακλειώτες όταν θέλουν να αναφερθούν στη Πλατεία Κορνάρου την αποκαλούν και με το όνομα "Βαλιδέ τζαμί " ή αλλιώς βαλτέ τζαμί. Εμείς οι νεότεροι αν και γνωρίζουμε γι' αυτή την ονομασία, δεν ξέρουμε πως προέκυψε. Στο παρελθόν λοιπόν,στη θέση της πλατείας βρισκόταν ένα τζαμί αφιερωμένο στην βαλιδέ Σουλτάνα, τη μητέρα του Σουλτάνου. Γυρίζοντας ακόμα πιο πίσω, πριν γίνει τζαμί ήταν ο Ναός του Σωτήρος, του Τάγματος των Αυγουστινιανών.

Ο Άγιος Μηνάς / Ο προστάτης του Ηρακλείου

Ο Άγιος Μηνάς καθιερώθηκε ως πολιούχος του Ηρακλείου την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Η διαφορετική θρησκεία Κρητικών και Τούρκων υπήρξε η κύρια αιτία των βιαιοπραγιών από τους μουσουλμάνους εναντίων των χριστιανών.

Η παράδοση μας λέει ότι το Πάσχα του 1826 ενώ οι χριστιανοί ήταν μαζεμένοι στο ναό και παρακολουθούσαν τη λειτουργία της Ανάστασης, όχλος μουσουλμάνων προετοίμαζε σφαγή εναντίον τους, η οποία αποφεύχθηκε με την επέμβαση ενός ηλικιωμένου αξιωματικού καβαλάρη. Ο καβαλάρης αυτός έμοιαζε με το πρωτοπαλίκαρο των Τούρκων, τον Αγιάν Αγά, που τους ηρέμησε και τους απέτρεψε από τη σφαγή των χριστιανών. Την επέμβαση αυτή του μυστηριώδη καβαλάρη, οι χριστιανοί την απέδωσαν σε θαύμα του Αγίου Μηνά, πιστεύοντας ότι ήταν αυτός που παρουσιάστηκε στους Τούρκους και όχι ο Αγιάν Αγάς. Όμως, ακόμη κι αν οι Τούρκοι είχαν δίκιο και δεν ήταν ο Άγιος Μηνάς ο έφιππος αξιωματικός, ήταν θαύμα ο Τούρκος διώκτης των χριστιανών (Αγιάν Αγάς) να λειτουργήσει σαν προστάτης τους την τελευταία στιγμή.

Από τότε λοιπόν ο Άγιος Μηνάς απεικονίζεται έφιππος ως Ρωμαίος στρατηγός και τιμάται ως προστάτης της πόλης του Ηρακλείου στις 11 Νοεμβρίου. 

Διαβάζουμε σε ένα απόσπασμα από τον Καπετάν Μιχάλη του Καζαντζάκη: 

"Κάθε μεσάνυχτα, την ώρα που ‘ναι χαμένη στον ύπνο η πολιτεία, ο Άη-Μηνάς κατεβαίνει αθόρυβα από το κόνισμά του, παίρνει σβάρνα τα μουράγια, διαβαίνει στις ρωμέικες γειτονιές, αν έχουν ξεχάσει καμίαν πόρτα ανοιχτή, τη σφαλνάει, αν κανείς χριστιανός είναι άρρωστος κι είναι φωτισμένο το παραθύρι του, στέκεται και παρακαλάει το Θεό να τον γιάνει. Μάτι ανθρώπου δεν έχει τη δύναμη να τον δει, μονάχα τα σκυλιά κουνούν τις ουρές τους, κι από τους ανθρώπους δύο μονάχα σε ολάκερη την πολιτεία: Ο Μπαρμπαγιάννης ετούτος κι η Εφεντίνα Καβαλίνα, ο παρακούζουλος  χότζας. Κι άμα τελέψει τη βόλτα του, χαράματα πια, γυρίζει πάλι στο κόνισμά του, και κανένας δε θα καταλάβαινε τι μυστήρια γίνουνται την πάσα νύχτα, αν δεν έβρισκε ο καντηλανάφτης ο Μούρτζουφλος, το πρωί που πάει να συγυρίσει την εκκλησιά, το άλογο του Άη-Μηνά ιδρωμένο. Ο Μπαρμπαγιάννης κοίταζε τον άγιο να αλαργαίνει και να λιώνει μέσα στο σκοτάδι κι έκαμε το σταυρό του.

- Τον είδα πάλι απόψε, μεγάλη η χάρη του, καλά θα πάνε οι δουλειές μου, μουρμούρισε"..

Επιμέλεια: Εμμανουέλα Φασομυτάκη