Αύγουστε, καλέ μου μήνα, να' σουν τρεις φορές το χρόνο

Κατά τους αρχαίους ρωμαϊκούς χρόνους ονομαζόταν Sextilis, δηλαδή έκτος, επειδή κατείχε την έκτη θέση στο δεκάμηνο ρωμαϊκό ημερολόγιο. Την ονομασία αυτή διατήρησε και αργότερα, όταν προστέθηκαν δύο ακόμη μήνες, ο Ιανουάριος και ο Φεβρουάριος, και ο Σεξτίλις κατείχε την όγδοη θέση στο δωδεκάμηνο, πλέον, ρωμαϊκό ημερολόγιο.

Το 8 π.Χ. ο Sextilis μετονομάστηκε σε Αουγκούστους (=σεβαστός), από την τιμητική προσφώνηση στον αυτοκράτορα Οκταβιανό Αύγουστο, στον οποίο αφιερώθηκε, επειδή τον μήνα αυτό ο Οκταβιανός ανήλθε για πρώτη φορά στα υψηλά αξιώματα και σημείωσε μεγάλες επιτυχίες σε πολιτικό και στρατιωτικό επίπεδο (τερματισμός Εμφυλίου Πολέμου, κατάληψη της Αιγύπτου κ.ά.).

Το 4 π.Χ. ο Οκταβιανός προσέθεσε αυθαίρετα μία επιπλέον ημέρα στον Αύγουστο, που ως τότε είχε τριάντα ημέρες, την οποία απέσπασε από τον Φεβρουάριο, ώστε να μην υστερεί σε διάρκεια από τον Ιούλιο, που ήταν αφιερωμένος στον Ιούλιο Καίσαρα.

Στο αρχαίο Αττικό ημερολόγιο ο Αύγουστος αντιστοιχούσε στο δεύτερο δεκαπενθήμερο του μήνα Εκατομβαιώνα και στο πρώτο δεκαπενθήμερο του Μεταγειτνιώνα. Η Αθήνα ήταν στο πόδι για τον εορτασμό των Παναθηναίων, τη μεγαλύτερη γιορτή της πόλης προς τιμήν της θεάς Αθηνάς. Τον ίδιο μήνα η θεά της Σοφίας είχε την τιμητική της και στην εορτή των Συνοικίων.

Στην χριστιανική εποχή, ολόκληρος ο Αύγουστος είναι αφιερωμένος στην Παναγία, με τις Παρακλήσεις, τη Νηστεία, την Κοίμησή της (15 Αυγούστου), τα Μεθεόρτια, τα Εννιάμερα και την κατάθεση της Αγίας Ζώνης στις 31 Αυγούστου, οπότε τελειώνει το εκκλησιαστικό έτος.

Άλλες ξεχωριστές θρησκευτικές γιορτές του μήνα είναι η Μεταμόρφωση του Σωτήρος (6 Αυγούστου) και του Αγίου Φανουρίου (27 Αυγούστου) με τις φανουρόπιτες των πιστών για την εύρεση χαμένων αντικειμένων και η μνήμη της αποτομής της τιμίας κεφαλής Ιωάννου του Προδρόμου (29 Αυγούστου), που συνοδεύεται από ημερήσια νηστεία.

Με τον Δεκαπενταύγουστο συνδέεται και ο τορπιλισμός του καταδρομικού Έλλη στο λιμάνι της Τήνου (15 Αυγούστου 1940) από το ιταλικό υποβρύχιο Ντελφίνο, που αποτέλεσε το προανάκρουσμα της επίθεσης της φασιστικής Ιταλίας κατά της χώρας μας στις 28 Οκτωβρίου 1940.

Στο λαϊκό καλεντάρι ο Ιανουάριος ονομάζεται:

Συκολόγος (λόγω της συγκομιδής των σύκων)
Πεντεφάς (επειδή τρώνε πέντε φορές την ημέρα)
Τραπεζοφόρος
Διπλοχέστης (ίσως επειδή η μεγάλη κατανάλωση φρούτων προκαλεί αυξημένες ανάγκες)
Δριμάρης από τις «δρίμες» ή «δρίματα», όπως ονομάζονται οι έξι πρώτες ημέρες του μήνα. Τις μέρες αυτές, σύμφωνα με τις λαϊκές δοξασίες, επενεργούν ανεξιχνίαστες δυνάμεις στα νερά και όποιος κάνει μπάνιο στη θάλασσα κινδυνεύει να πάθει μεγάλο κακό (ίσως να συνδέεται με τα μπουρίνια και τα μελτέμια), ενώ όποιος ή όποια πλένει ρούχα αυτά κινδυνεύουν να καταστραφούν. Μόνο αν ρίξει ένα καρφί στο νερό μπορεί να «καρφώσει» τις δρίμες και να τις εξουδετερώσει.
Οι 12 πρώτες μέρες του Αυγούστου λέγονται και μερομήνια, επειδή προαναγγέλλουν τον καιρό για κάθε μήνα του έτους («Η Πέμπτη του Αυγούστου άνεφος και ο Μάης άβρεχος»).

Παροιμίες για τον Αύγουστο

Από Αύγουστο χειμώνα και από Μάρτη καλοκαίρι. 
[Ελληνική]

Αύγουστε, καλέ μου μήνα, να ’σουν τρεις βολές (φορές) το χρόνο! 
[Ελληνική]

Αύγουστος ξεθωριασμένος, Απρίλης μαστουρωμένος. 
[Ελληνική]

Εμπήκαμε στον Αύγουστο, στην πόρτα του χειμώνα. 
[Ελληνική]

Ήρθε ο Αύγουστος; Ψάξε την κάπα σου! 
[Ελληνική]

Κάθε πράμα στον καιρό του κι ο κολιός τον Αύγουστο. 
[Ελληνική]

Καλός ο ήλιος του Μαγιού, τ’ Αυγούστου το φεγγάρι. 
[Ελληνική]

Ο Αύγουστος επάτησε … η άκρα του χειμώνα! 
[Ελληνική]

Ούτ’ ο Αύγουστος χειμώνας ούτ’ ο Μάρτης καλοκαίρι. 
[Ελληνική]

Σύκα ο Αύγουστος σταφύλια, τρώει γλείφοντας τα χείλια. 
[Ελληνική]

Τον Αύγουστο και οι γριές κάνουνε ξετσιπασιές. 
[Ελληνική]

Τον Αύγουστο τον χαίρεται, οπόχει να τρυγήσει. 
[Ελληνική]

Του Αυγούστου το φεγγάρι, ήλιος της ημέρας μοιάζει. 
[Ελληνική]

Χρόνια πολλά τον Αύγουστο, που ’ναι παχιές οι μύγες. 
[Ελληνική]

Γιορτές τον Αύγουστο

3 Αυγούστου Σαλώμη
4 Αυγούστου Μαξιμιλιανός
5 Αυγούστου Νόννα, Νόννη
6 Αυγούστου Ευμορφία, Μορφούλα, Σωτήριος, Σωτηρία
7 Αυγούστου Αστέριος, Αστερία, Αστέρω, Νικάνωρ
8 Αυγούστου Μύρων, Τριαντάφυλλος, Τριανταφυλλιά
9 Αυγούστου Ματθίας
10 Αυγούστου Ιππόλυτος, Ιππολύτη, Λαυρέντιος
12 Αυγούστου Ανίκητος
15 Αυγούστου Δέσποινα, Μαρία, Μαριέττα, Μαριανός, Μαριανή, Μάριος, Παναγιώτης, Παναγιώτα, Ταρσίζιος
16 Αυγούστου Αλκιβιάδης, Διομήδης, Σταμάτιος, Σταματίνα, Σταματία
17 Αυγούστου Θύρσος, Μύρων
18 Αυγούστου Φλώρος, Φλώρα
20 Αυγούστου Θεοχάρης, Θεοχαρία, Θεοχαρούλα, Σαμουήλ
21 Αυγούστου Ιούδας, Ιουδήθ
22 Αυγούστου Αγαθόνικος, Ανθούσα
23 Αυγούστου Ειρηναίος
25 Αυγούστου Τίτος
26 Αυγούστου Αδριανός, Αδριανή, Ναταλία
27 Αυγούστου Λιβέριος, Λυμπέρης, Φανούριος, Φανουρία
28 Αυγούστου Δάμων, Εζεκίας
29 Αυγούστου Αρκάδιος, Αρκαδία
30 Αυγούστου Αλέξανδρος, Αλεξάνδρα, Ευλάλιος, Ευλαλία

(Κεντρική φωτογραφία: Πίνακας του Γιάννη Τσαρούχη)