Η γιορτή της Αγίας Αικατερίνης - Ναοί στην Κρήτη
Η Αγία Αικατερίνη καταγόταν από οικογένεια ευγενών της Αλεξάνδρειας, «θυγάτηρ βασιλίσκου τινός ονομαζομένου Kώνστου», και μαρτύρησε στις αρχές του 4ου αιώνα μ.Χ. (304 μ.Χ.) Ήταν ευφυέστατη και φιλομαθής. Ήδη σε ηλικία δέκα οκτώ χρονών κατείχε τις γνώσεις της ελληνικής, ρωμαικής και λατινικής φιλολογίας και φιλοσοφίας, δηλαδή γνώριζε τα έργα του Oμήρου, του λατίνου ποιητή Bιργίλιου, του Aσκληπιού, του Iπποκράτη και Γαληνού των ιατρών, του Aριστοτέλη και του Πλάτωνα, του Φιλιστίωνα και του Eυσέβιου των φιλοσόφων, του Iαννή και Iαμβρή των μεγάλων μάγων, του Διονυσίου και της Σιβύλλης και άλλων. Ήταν όμως και άρτια καταρτισμένη στα δόγματα της χριστιανικής πίστης.
Όταν επί Μαξεντίου (υιός του Mαξιμιανού) διεξαγόταν διωγμός εναντίον των χριστιανών, η Αικατερίνη δε φοβήθηκε, αλλά με παρρησία διέδιδε πώς ο Ιησούς Χριστός είναι ο μόνος Αληθινός Θεός. Για το λόγο αυτό συνελήφθη από τον έπαρχο της περιοχής, ο οποίος προσπάθησε με συζητήσεις να την πείσει να αρνηθεί την πίστη της. Όταν ο έπαρχος διαπίστωσε την ανωτερότητά των λόγων της Αικατερίνης, συγκάλεσε δημόσια συζήτηση με τους πιο άξιους ρήτορες της Αλεξάνδρειας, τους οποίους όμως η Αικατερίνη αποστόμωσε. Κι όχι μόνο αυτό, αλλά κάποιοι από τους συνομιλητές της Αικατερίνης πείσθηκαν για τους λόγους της και ασπάστηκαν την Χριστιανική Πίστη.
Μπροστά σε αυτή την κατάληξη, ο έπαρχος διέταξε να τη βασανίσουν σκληρά με την ελπίδα πώς η αγία θα λύγιζε και θα αρνιόταν τον Χριστό. Όμως η Αικατερίνη έμεινε ακλόνητη στην πίστη της. Τελικά αποκεφαλίσθηκε, ύστερα από διαταγή του έπαρχου. Θεωρείται προστάτιδα της Φιλοσοφίας και της παιδείας.
Τα Ιερά Λείψανα της Αγίας βρίσκονται αδιάφθορα στην Ιερά Μονή Σινά.
Δάκτυλος της Αγίας βρίσκεται στη Συλλογή των Ανακτόρων του Μπάκινγχαμ Λονδίνου.
Αποτμήματα του Ιερού Λειψάνου της Αγίας βρίσκονται στη Μονή Χιλανδαρίου Αγίου Όρους, στον ομώνυμο Ναό Ν. Λιοσίων Αττικής, στη Μονή Κύκκου Κύπρου και στη Λαύρα Αγίου Αλεξάνδρου Νέβσκι Αγίας Πετρουπόλεως.
Ναοί της Κρήτης που φέρουν το όνομα της Αγίας Αικατερίνης
Ο Ιερός Ναός Αγίας Αικατερίνης Σιναϊτών
Ο ναός της Σιναϊτικής μονής της Αγίας Αικατερίνης, βορειο-ανατολικά του Αγ. Μηνά, ήταν παλιότερα μετόχι της ομώνυμης Μονής του Σινά, που τον παραχώρησε στο Μητροπολιτικό ναό του Αγίου Μηνά το 1924.
Η μονή της Αγίας Αικατερίνης ιδρύθηκε γύρω στον 10ο μ.Χ. αιώνα, και το κτίριο που σώζεται σήμερα ήταν ο κεντρικός ναός της μονής. Ο ναός χτίστηκε τον 16ο μ.Χ. αιώνα με εμφανείς επιρροές της ενετικής αρχιτεκτονικής.
Η μονή Αγίας Αικατερίνης είχε αρκετά εισοδήματα την περίοδο εκείνη για να συντηρεί πολλούς μοναχούς. Η σχολή της Αγίας Αικατερίνης των Σιναϊτών την περίοδο μεταξύ 1550-1640 αναδεικνύεται σε σχολή πανεπιστημιακής μόρφωσης όπου διδάσκονται αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς, Φιλοσοφία, Θεολογία, Ρητορική και Ζωγραφική. Απόφοιτοι της σχολής διέπρεψαν στα ελληνικά γράμματα.
Μετά το 1669 μετατρέπεται σε τζαμί γνωστό με το όνομα Ζουλφιακάρ Αλί τζαμί. Ως μουσουλμανικό τέμενος λειτούργησε μέχρι το 1922 όταν οι τελευταίοι μουσουλμάνοι εγκατέλειψαν το Ηράκλειο με την ανταλλαγή πληθυσμών ανάμεσα σε Ελλάδα και Τουρκία.
Τα τελευταία χρόνια ο ναός λειτουργεί ως Μουσείο Χριστιανικής Τέχνης, προσφέροντας στους επισκέπτες τη δυνατότητα να αποκτήσουν μια κατά το δυνατόν ολοκληρωμένη εικόνα της χριστιανικής τέχνης που αναπτύχθηκε στην Κρήτη από τον 14ο μέχρι τα τέλη της Τουρκοκρατίας (19ος αιώνας). Ανάμεσα στα πιο σημαντικά του εκθέματα είναι έργα του Άγγελου Ακοτάντου (15ος αιώνας) και Μιχαήλ Δαμασκηνού (16ος αιώνας), σημαντικών εκπροσώπων της Κρητικής Σχολής Αγιογραφίας.
Εκτίθενται ακόμη τοιχογραφίες, αντιπροσωπευτικά έργα λιθογλυπτικής, ξυλογλυπτικής, μεταβυζαντινής μεταλλοτεχνίας και μικροτεχνίας, νομισμάτων, λατρευτικών αντικειμένων, αμφίων, κεντητικής, χειρογράφων και παλαιτύπων.
Ο Ναός της Αγίας Αικατερίνης στη Σπλάντζια Χανίων
Ο Ναός της Αγίας Αικατερίνης βρίσκεται σε μικρή απόσταση από τον Άγιο Νικόλαο της Σπλάντζιας στα Χανιά. Είναι δίκλιτος με ενιαία πρόσοψη που καταλήγει σε αέτωμα. Στο κέντρο της υπάρχει η βάση δίλοβου καμπαναριού. Η πρόσοψη είναι διαμορφωμένη με τη χρήση πεσσών και λαξευτών γείσων και τα θυρώματα επιστέφονται από γοτθίζοντα ανακουφιστικά τόξα. Στις πλάγιες όψεις έχει ανά ένα οξυκόρυφο παράθυρο.
Εσωτερικά, οι κάθετες επιφάνειες των τοίχων χωρίζονται από τις καμάρες με γείσο. Τα κλίτη χωρίζονται από δυο τόξα που πατούν σε λαξευτούς πεσσούς στον κυρίως ναό και ένα στενό άνοιγμα στο ιερό. Η αρχιτεκτονική του ναού έχει μεταβατικό χαρακτήρα από τις υστερογοτθικές μορφές στο ρεύμα του Μανιερισμού, γεγονός που μας οδηγεί στη χρονολόγηση του, τοποθετείται στο δεύτερο μισό του 16ου αιώνα. Σε σύγκριση με του υπόλοιπους ορθόδοξους ναούς των Χανίων, εδώ εντοπίζεται η αποδοχή του αρχιτεκτονικού διάκοσμου, ο οποίος κυριαρχεί στους καθολικούς ναούς. Στα χρόνια της Οθωμανικής κυριαρχίας χρησιμοποιήθηκε ως φούρνος και μέχρι πρόσφατα ως μηχανουργείο.
Ιερός Μητροπολιτικός Ναός Αγίας Αικατερίνης Σητείας
Ο θεμέλιος λίθος για την ανέγερση της Πολιούχου της Σητείας τέθηκε το 1890 για να ικανοποιήσει τις θρησκευτικές ανάγκες του χριστιανικού πληθυσμού της πόλης η οποία σύμφωνα με την πρόσφατη τουρκική απογραφή του 1881 (1η έως 11η Οκτωβρίου) είχε 568 κατοίκους από τούς οποίους οι 256 αποτελούσαν τις 70 χριστιανικές οικογένειες και οι 312 τις 88 μουσουλμανικές.
Ο θεμέλιος λίθος, σύμφωνα με την εντοιχισμένη πλάκα αλλά και τα Απομνημονεύματα του Επισκόπου Αμβροσίου, θα πρέπει να αποτέλεσε και ίσως το πρώτο σε προτεραιότητα έργο του Επισκόπου, ο οποίος μόλις προ ολίγων μηνών είχε αναλάβει τα επισκοπικά του καθήκοντα, σε ηλικία 33 ετών.
Ο πρώτος ναός δεν είχε κωδωνοστάσιο. Το πρώτο κωδωνοστάσιο στη νοτιοδυτική πλευρά κατασκευάστηκε το 1938 από το μηχανικό Χαράλαμπο Μαρκάκη με επιβλέποντα μηχανικό τον Ιωάννη Βαρκαράκη.
Ιερός Ναός Αγίας Αικατερίνης στην Κάντανο Χανίων
(φωτογραφία Χριστόφορος Χειλαδάκης)
(φωτογραφία Χριστόφορος Χειλαδάκης)
Πρόκειται για μια παμπάλαια εκκλησία, από τις λιγότερες εκκλησίες της περιοχής. Για χρόνια υπήρξε μισογκρεμισμένη και χωρίς οροφή με αποτέλεσμα να υποστούν ανεπανόρθωτες ζημιές οι τοιχογραφίες της. Τα τελευταία χρόνια την αναστήλωσε ο Δήμος Καντάνου και έγινε συντήρηση του ναού και του προαύλιου χώρου.
Ο Ιερός Ναός της Αγίας Αικατερίνης στην ομώνυμη συνοικία του Ηρακλείου
Ο Ναός έδωσε ουσιαστικά το όνομά του στη γνωστή συνοικία της πόλης του Ηρακλείου
