Ο κάθε τόπος, μικρός ή μεγάλος και οι άνθρωποί του ιστορούν. Παράγουν, δηλαδή, κάθε στιγμή μορφές, δράσεις αισθήματα, γεγονότα, ιδέες.
Οι Κρήτες από τα αρχαιότατα χρόνια έδιναν στις ιδέες τους ένα ξεχωριστό αλλά συγκεκριμένο νόημα. Καθ’ όλη τη μακραίωνη και πολυκύμαντη ιστορία τους ανέδειξαν και επέδειξαν έναν «ίδιον τρόπον» σε όλες τις εκφράσεις της ζωής τους.
Έτσι και το φιλελεύθερο φρόνημα έχει μια ιδιαιτερότητα για τους Κρητικούς. Ο ξεχωριστός κρητικός συγγραφέας Παντελής Πρεβελάκης γράφει: «Πολλοί μιλούν σήμερα κι ακόμα περισσότεροι φλυαρούν για ελευθερία. Για τον Κρητικό η ελευθερία δεν υπήρξε κούφια λέξη. Οι αδιάκοποι αγώνες του κατά του ξένου δυνάστη του αποκάλυψαν το ιερό, το συγκεκριμένο της νόημα».
Οι ανυποχώρητοι αγώνες, η ομόνοια και η ομοψυχία του λαού της, το φιλελεύθερο και ηρωικό φρόνημα ελευθέρωναν την Κρήτη. Αυτό είναι το νόημα της Κρητικής Ελευθερίας.
Ύστερα από την επανάσταση του 1821 και τη δημιουργία του πρώτου σύγχρονου ελληνικού κράτους, ορισμένοι ιστορικοί θέλησαν να αποκρύψουν μια χρυσή σελίδα της κρητικής ιστορίας, τον μεγαλειώδη ξεσηκωμό του απομονωμένου και εξανδραποδισμένου κρητικού λαού κατά των Τούρκων το 1821.
Ορισμένοι άλλοι ιστορικοί ή «ιστορούντες» επιδόθηκαν για διάφορους λόγους στην αποσιώπηση γεγονότων και προσώπων και στην υποβάθμιση της Κρητικής Επανάστασης του 1821-1830. Ουδέν αναληθέστερον όπως αποδεικνύουν τα ντοκουμέντα που έφερε και φέρνει στο φως η σύγχρονη ιστορική έρευνα.
Η Κρήτη ύψωσε τη σημαία της ελευθερίας ενάντια στους Τούρκους το 1770 και δεν την υπόστειλε παρά μόνον όταν την κατέκτησε και ενώθηκε με τον εθνικό κορμό.
Είχαν περάσει μόλις εκατό χρόνια, από το 1669 που κατελήφθη ύστερα από ένα σκληρό και μακροχρόνιο αγώνα από τους Τούρκους αφού είχε περάσει τετρακόσια πενήντα χρόνια βενετσιάνικης δουλείας με 126 επαναστάσεις.
«Από κακόν εις χειρότερον επέσασιν οι μαύροι
και δεν κατέχουσιν να πουν, Τούρκοι ειν΄ καλλιά ή Φράγκοι!»
όπως έγραψε ο ποιητής του κρητικού πολέμου Μαρίνος Τζάνε Μπουνιαλής.
Οι νέοι κατακτητές ήταν σκληρότεροι από τους προηγούμενους. Η τουρκική κατάκτηση δημιούργησε ένα κλίμα ζόφου στην Κρήτη. Οι απώλειες από τις κακουχίες του εικοσιπενταετούς πολέμου, οι αιχμαλωσίες του ανθού του πληθυσμού, ο εξαναγκασμός του ενός τρίτου του εναπομείναντος χριστιανικού πληθυσμού σε εξισλαμισμό, συντέλεσαν στην δραματική μείωση των Ελλήνων στο νησί.
Η κοινωνική και οικονομική οργάνωση διαλύθηκε.
Η πνευματική άνθηση του τελευταίου αιώνα της Βενετοκρατίας, η περίφημη Κρητική Αναγέννηση των Γραμμάτων και των Τεχνών καταστράφηκε.
Για εκατό περίπου χρόνια η Κρήτη ήταν μια έρημη χώρα.
Τα φοβερά γενιτσαρικά τάγματα σκόρπιζαν τον τρόμο, το θάνατο, την ταπείνωση και τον κατατρεγμό.
Η επιβίωση του χριστιανικού πληθυσμού, γράφουν οι ξένοι περιηγητές της εποχής στην Κρήτη, ήταν εφιαλτική.
«Η Κρήτη υπήρξε προ του 1821 η χειρότερη διοικούμενη επαρχία της Τουρκικής Αυτοκρατορίας» γράφει ο Άγγλος Ιστορικός Σμίθ»
Μέσα σ’ αυτό το κλίμα οι Κρήτες επαναστάτησαν το 1770 , 50 χρόνια πρίν το 1821,στα Σφακιά με επικεφαλής τον μεγάλο Κρητικό Ιωάννη Βλάχο ,τον μαρτυρικό Δασκαλογιάννη.
Κι όταν μετά ένα χρόνο η επανάσταση ηττήθηκε, δεν κάμφθηκε το φρόνημα.
Τολμηροί και φιλελεύθεροι νέοι, οι Χαϊνηδες πήραν τα όπλα και όπως γράφει ο Στέφανος Ξανθουδίδης, «ετιμώρουν τους θρασύτερους και ωμότερους των τυράννων αυτών και ούτω τα όργανα αυτά της Νεμέσεως συνεκράτου δια του φόβου της τιμωρίας και εμετρίαζαν την σκληρότητα των βασανιστών»
Εν τω μεταξύ έφταναν στην Κρήτη τα φλογερά κηρύγματα της Φιλικής Εταιρείας και πολλοί Κρήτες διανοούμενοι, έμποροι, ιερωμένοι και εύποροι χωρικοί μυήθηκαν στο πνεύμα του γενικού ξεσηκωμού. Χαϊνηδες και Φιλικοί, φιλοπάτριδες χωρικοί, μοναχοί και ιερωμένοι θα πρωτοστατήσουν στον Κρητικό ξεσηκωμό που αποφάσισε η γενική επαναστατική επιτροπή των Σφακιανών στις 7 Απριλίου1821 στα Γλυκά Νερά και στις 15 Απριλίου στην Παναγία τη Θυμιανή, την Αγία Λαύρα της Κρήτης.
Παρά τη σκληρή αντίδραση των Τούρκων η επανάσταση ξαπλώθηκε σαν τη φωτιά σ’ όλη την Κρήτη. Οι Τούρκοι κατανικούμενοι κλείστηκαν στα μεγάλα Κάστρα του Ηρακλείου, του Ρεθύμνου, των Χανίων και της Σητείας. Όλη η Κρήτη ήταν ελεύθερη μέχρι το Μάιο του 1822, όταν οι ανήμποροι να υποτάξουν την επανάσταση Τούρκοι κάλεσαν τον Αιγύπτιο Μωχάμεντ ΄Αλυ από τον οποίο ζήτησε βοήθεια ο Σουλτάνος Μαχμούτ ο Δ΄. Ύστερα από πολυαίμακτο δεκαετή αγώνα η επανάσταση στην Κρήτη τελείωσε με τεράστιες θυσίες, αδικαίωτη.
Το Πρωτόκολλο του Λονδίνου στις 22 Ιανουαρίου 1830 άφηνε την Κρήτη εκτός των ορίων του Νέου Ελληνικού Κράτους, στην απόλυτη δικαιοδοσία του Σουλτάνου, με την ψευδή δικαιολογία ότι στο πρωτόκολλο συμπεριελήφθησαν μόνο οι επαναστατημένες περιοχές της χώρας ,ενώ η ΚΡΗΤΗ δήθεν <<δεν εκινήθη παντάπασιν>>, όπως απάντησε σε σχετικό ερώτημα ο βουλευτής ΛΟΝΤΟΣ, στην εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου, ενώ αντίθετα ήταν σε διαρκή επανάσταση, με προσφορά ποταμών αιμάτων των παιδιών της εντός και εκτός ΚΡΗΤΗΣ…
Αντίθετα η επανάσταση στην Πελοπόννησο είχε το 1827 εντελώς εκπνεύσει ,γιατί ο ΙΜΠΡΑΗΜ την είχε λεηλατίσει ,και έπρεπε οι ναύαρχοι ΚΟΔΡΙΚΤΟΝ, ΧΕΫΔΕΝ και ΔΕΡΙΓΝΥ να καταστρέψουν ολοκληρωτικά τον Αιγυπτιακό στόλο, στο ΝΑΒΑΡΙΝΟ ,για να νεκραναστηθεί η ελληνική επανάσταση .
Η αδυναμία λοιπόν της Ελληνικής Πολιτικής να επιβάλλει την Ένωση της Κρήτης με το νέο Ελληνικό Κράτος και η Αγγλική πολιτική, που ήθελε μια Κρήτη αποκλειστικά δική της βάση για την εξάπλωση της επιρροής της Αγγλίας στη Μέση Ανατολή, συνετέλεσαν σ’ αυτήν την εξέλιξη.
Οι ΕΓΓΛΕΖΟΙ άλλωστε θεωρούσαν ότι ο ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ ήτανε πράκτορας των Ρώσων και σε περίπτωση Ένωσης της ΚΡΗΤΗΣ με την ΕΛΛΑΔΑ ,θα διευκόλυνε την κάθοδο των ανταγωνιστών τους ΡΩΣΩΝ στο ΑΙΓΑΙΟ και έτσι έκαναν τα πάντα να την αποτρέψουν με την βοήθεια των ντόπιων ενεργούμενων τους.
Η ενοχή της τότε ελληνικής πολιτείας ,η οποία κάτω από τις εντολές των Εγγλέζων εγκατέλειψε την Κρήτη στην τύχη της, κρύφτηκε πίσω από το άλλοθι του ανυπόστατου ψεύδους ότι δήθεν η Κρήτη << δεν εκινήθη παντάπασιν..>>
Αυτή την ανιστόρητη διαστρέβλωση της ιστορικής αλήθειας απο τις μαριονέτες της Αγγλικής ,τότε ,πολιτικής επανέλαβε ανερυθρίαστα ο γνωστός αμετροεπής Αρβανίτικης καταγωγής πολιτικός …
Έπρεπε δε να περάσουν 83 ολόκληρα χρόνια , την 1η ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 1913,για να ενωθεί τελικά η ΚΡΗΤΗ με την ΕΛΛΑΔΑ, μετά από σκληρές αιματηρές θυσίες και ολοκαυτώματα του Κρητικού λαού.
Τι έγινε όμως μέσα σ’ αυτή την καθοριστική δεκαετία για την εξέλιξη του Κρητικού ζητήματος.
Ποιος γνωρίζει σήμερα ότι η Κρήτη χωρίς ουσιαστική βοήθεια είχε ελευθερωθεί με τις πενιχρές ίδιες δυνάμεις αλλά με τον δικό της «ίδιον τρόπον».
Όλοι μιλάμε σήμερα για αρματολούς και κλέφτες γιατί δεν μιλάμε για τις μεγάλες προσωπικότητες των αληθινών επαναστατών της Κρήτης τους Χαϊνηδες.
Γιατί δεν γνωρίζει ο κρητικός λαός τους μυημένους στην Φιλική Εταιρεία Κρήτες;
Γνωρίζουμε την Αγία Λαύρα, τις επαναστατικές συγκεντρώσεις στην Καλαμάτα και την Αρεόπολη αλλά αγνοούμε τα σηκωμένα φλάμπουρα των Κρητικών στα Γλυκά Νερά και στην Παναγία τη Θυμιανή στα Σφακιά. Ποιος έχει μιλήσει για τα Τουρκικά Τάγματα των γενίτσαρων και τους φοβερούς γενίτσαρους Αγρολίδη στη Μεσσαρά και Αλιδάκη στον Αποκόρωνα.
Υπάρχει πλήρης άγνοια για την Καγκελαρία των Σφακιών για τις μεγάλες μάχες σ’ όλες τις περιοχές της Κρήτης, για τις αιματηρές σφαγές χριστιανών στο Ηράκλειο, στα Χανιά και στο Ρέθυμνο και των 6 επισκόπων στο Ηράκλειο.
Οι ηρωικές μορφές των Χάληδων, του κρυποχριστιανού Μιχάλη Κουρμούλη, του Δημήτρη Λογίου, του Ξωπατέρα του Μανώλη Καλάκη, του Σταυρούλη Νιώτη του Σταύρου Ξετρύπη , του Μιχάλη Κόρακα κ.α. δεν αναφέρονται δίπλα στους υπόλοιπους Έλληνες ήρωες της επανάστασης του 1821 .Αλλά αγνοούμε και τις μεγάλες οικογένειες των Γιαννάρηδων, των Κουτσούρηδων, των Τσουδερών, των Λεράτων, των Βλάχων, των Σαρρήδων, των Παλμέτηδων, κ.α. που πρόσφεραν βαρύ τίμημα για την ελευθερία.
Σημαντικά γεγονότα όπως:
Η συμμετοχή Κρητών στα επαναστατικά γεγονότα στην Πελοπόννησο και την Ρούμελη.( Εξοδος του Μεσολογγίου, μάχη στο Μανιάκι, μάχη στους Μύλους Αργολίδας( Ο Μακρυγιάννης έγραψε ότι τους Μύλους τους κρατούν ο Υψηλάντης με τους Κρητικούς), Μάχη στον Ανάλατο με τον Καραϊσκάκη κλπ…)
Η δημιουργία Γενικής Διοίκησης Κρήτης.
Η ψήφιση προσωρινού πολιτεύματος ( συντάγματος ).
Η τριετή ελευθερία της Γραμπούσας.
Η τεράστια συμβολή των μοναστηριών στην επανάσταση.
Η συμβολή και η θυσία του Χατζημιχάλη Νταλιάνη.
Ο ρόλος των μεγάλων δυνάμεων στα πλαίσια του Ανατολικού ζητήματος.
Ο ρόλος του Καποδίστρια.
Οι εντυπώσεις των ξένων περιηγητών.
Οι ανταποκρίσεις από την Κρήτη των προξένων των Μεγάλων Δυνάμεων
και πολλά άλλα είναι άγνωστα σήμερα.
Τα υλικά και τα ντοκουμέντα είναι πολλά και σημαντικά. Η αξιοποίηση τους, επί τέλους, από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και η εισαγωγή τους στα διδακτικά βιβλία της ιστορίας ,που σήμερα ένοχα σιωπούν, μπορεί να αναδείξει και να εκλαϊκεύσει όλα τα γεγονότα της άγνωστης περιόδου 1770 έως το 1843, μέχρις ότου δηλαδή ένας άλλος Κρητικός, ο μαχητής της Γραμπούσας, ο Δημήτριος Καλλέργης μαζί με τον Μακρυγιάννη επέβαλλαν ουσιαστικά στο βασιλιά Όθωνα, την νύχτα της 3ης Σεπτεμβρίου ,την αποδοχή του πρώτου Συντάγματος της Χώρας …
Του Δημ.Κων.Σαρρή,
( Πρ.Νομάρχη Ηραλείου)
