Συγκινητική Ακολουθία Αποκαθήλωσης στην Κύπρο
Στην ιερά μονή του Αγίου Ιωάννη του Λαμπαδιστή, που βρίσκεται σε κεντρική περιοχή της οροσειράς του Τροόδους, στο χωριό Καλοπαναγιώτης, και από το 1985 έχει συμπεριληφθεί στον κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO, τέλεσε την Ακολουθία των Μεγάλων Ωρών, του Εσπερινού και της Αποκαθήλωσης ο μητροπολίτης Μόρφου Νεόφυτος.
Στο ναό της μονής η ατμόσφαιρα ήταν κατανυκτική και συγκινητική. Ο Μητροπολίτης εναλλάξ με τους ψάλτες έψαλε τα τροπάρια του Εσπερινού. Στο τέλος του κατά Ματθαίον Ευαγγελίου, όπου αναφέρεται « …και λαβών το σώμα ο Ιωσήφ (ο από Αριμαθαίας) ενετύλιξεν αυτό συνδόνι καθαρά…», οι ιερείς εξήλθαν από το ιερό βήμα, πήραν από το κέντρο του ναού τον Σταυρό του Χριστού, τον οποίο κάλυψαν σε λευκό σεντόνι και τον εναπέθεσαν στο Ιερό. Λίγο αργότερα, ενώ ψάλονταν τα απόστιχα, οι ιερείς, ενδεδυμένοι φελώνια σε μελανό χρώμα, εξήλθαν από τη βόρεια πύλη του Ιερού μεταφέροντας με ευλάβεια στο κεφάλι τους τον Επιτάφιο.
Οι διάκονοι θυμίαζαν και προπορεύονταν οι λαμπάδες και τα εξαπτέρυγα. Οι ιερείς έκαναν τρεις κύκλους γύρω από ένα τραπέζι με λευκό κάλυμμα, όπου εναπέθεσαν τον επιτάφιο μαζί με το Ευαγγέλιο. Γυναίκες, όπως οι μυροφόρες, έραναν τον επιτάφιο με τριαντάφυλλα και μύρο. Ο Μητροπολίτης προσήλθε, ασπάστηκε το Ευαγγέλιο και τον επιτάφιο. Ευλόγησε τους πιστούς και ανήλθε στον θρόνο, απ’ όπου έψαλε σε ήχο πλάγιο πρώτο το ιδιόμελο: «Σε τον αναβαλλόμενον, το φως ώσπερ ιμάτιον, καθελών Ιωσήφ από του ξύλου…». Μετά την απόλυση του Εσπερινού οι πιστοί άρχισαν να προσκυνούν τον ανθοστόλιστο επιτάφιο.
Η μονή του Αγίου Ιωάννη του Λαμπαδιστή, ο οποίος έζησε τον 10ο μ. Χ. αιώνα, δεν είναι γνωστό πότε ακριβώς ιδρύθηκε. Το καθολικό, που είναι αφιερωμένο στον Άγιο Ηρακλείδιο (βαπτίστηκε στην περιοχή από τους Αποστόλους Βαρνάβα και Μάρκο), ανάγεται στον 11ο αιώνα και ανήκει στον τύπο του σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού με τρούλο.
Κατά το 12ο αιώνα προστέθηκε στη βόρεια του πλευρά, πάνω από τον τάφο του Αγίου Ιωάννη του Λαμπαδιστή, ένα καμαροσκέπαστο ομώνυμο παρεκκλήσιο. Αυτό κατέρρευσε και ξανακτίστηκε σχεδόν εξολοκλήρου το 18ο αιώνα. Στα μέσα του 15ου αιώνα κτίστηκε, στα δυτικά και των δύο προηγούμενων κτισμάτων, ένας κοινός νάρθηκας.
Η Μεγάλη Παρασκευή - Τα Θεία Πάθη
Σε άγνωστη χρονική στιγμή, μεταξύ του 15ου και των αρχών του 18ου αιώνα, ολόκληρο το συγκρότημα καλύφθηκε από μια τεράστια ξύλινη στέγη με επίπεδα αγκιστρωτά κεραμίδια. Έτσι, ο τρισυπόστατος αυτός ναός απέκτησε εξωτερικά την όψη ενός μεγάλου ξυλόστεγου κτιρίου.
Ο ζωγραφικός διάκοσμος της μονής του Αγίου Ιωάννου του Λαμπαδιστή ακολουθεί διάφορες αρχιτεκτονικές φάσεις. Η αψίδα του ιερού βήματος του καθολικού του Αγίου Ηρακλειδίου, όπως και μερικά άλλα σημεία, σώζουν σπαράγματα τοιχογραφιών του 11ου και 12ου αιώνα. Ο υπόλοιπος ναός είναι διακοσμημένος με τοιχογραφίες που χρονολογούνται στο 13ο και 14ο αιώνα. Αυτές αποτελούν ένα σημαντικό σύνολο και περιλαμβάνουν μερικές σπάνιες παραστάσεις, όπως αυτή του Αγίου Μανδηλίου στο βόρειο πεσσό του τρούλου.
Η διακόσμηση του νάρθηκα είναι μεταγενέστερη και αποτελεί, σύμφωνα με επιγραφή, έργο Κωσταντινουπολίτη ζωγράφου, που κατέφυγε στην Κύπρο μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης στα 1453.
Οι τοιχογραφίες αυτές ακολουθούν τα ρεύματα της πρωτεύουσας, δεν είναι όμως ιδιαίτερα ποιοτικές. Αντιθέτως, τοιχογραφίες που χρονολογούνται γύρω στα 1500, εντάσσονται στην «ιταλοβυζαντινή» τεχνοτροπία, η οποία συνδυάζει βυζαντινά στοιχεία με αντίστοιχα της ιταλικής τέχνης της Αναγέννησης. Πρόκειται στην ουσία για το πληρέστερο τοιχογραφικό σύνολο αυτής της τεχνοτροπίας που σώζεται στην Κύπρο.
Αξιοσημείωτο είναι το ξύλινο τέμπλο του ναού του Αγίου Ηρακλειδίου, το οποίο φέρει γραπτή διακόσμηση, που μιμείται οικόσημα, και χρονολογείται στο 13ο-14ο αιώνα. Πρόκειται για το αρχαιότερο σωζόμενο ξύλινο τέμπλο της Κύπρου.
Στο παρεκκλήσιο του Αγίου Ιωάννη του Λαμπαδιστή, σώζεται η κάρα του Αγίου, μέσα σε αργυρεπίχρυση λειψανοθήκη τοποθετημένη σε ειδική κόγχη. Στον τοίχο πάνω από τη λειψανοθήκη σώζονται πολλές υπογραφές επώνυμων και ανώνυμων προσκυνητών και περιηγητών που πέρασαν κατά καιρούς από τη μονή.
Στα μέσα του 19ου αιώνα, ένα δωμάτιο των μοναστηριακών κτιρίων χρησιμοποιήθηκε ως αίθουσα διδασκαλίας για τα παιδιά του Καλοπαναγιώτη και των γύρω χωριών.
ΠΗΓΗ: ΑΠΕ-ΜΠΕ
