Μαθαίνοντας την ιστορία του Ηρακλείου (φωτογραφίες)

Μία από τις δωρεάν ξεναγήσεις του Δήμου Ηρακλείου και της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κρήτης, σε τρία Χριστιανικά Μνημεία της πόλης και του Προμαχώνα Μαρτινέγκο, παρακολούθησε από κοντά το ekriti.gr!

Η γνωστή ξεναγός –συγγραφέας Αθηνά Σφακάκη, που πραγματοποίησε τις ξεναγήσεις, με τις γνώσεις της, μετέφερε τους ανθρώπους που ξεναγήθηκαν πίσω στην ιστορία και στις  μνήμες του παρελθόντος μιλώντας, για τον παλαιό ή  μικρό Άγιο Μηνά, για την Αγία Αικατερίνη, τον Άγιο Ματθαίο και τον προμαχώνα Μαρτινέγκο.
Oι δωρεάν ξεναγήσεις στο κέντρο της πόλης πραγματοποιήθηκαν με την βοήθεια από τον Δήμο Ηρακλείου και την Αντιδημαρχία  Πολιτισμού – Εθελοντισμού  σε συνεργασία με τους εθελοντές   Πολιτισμού – Τουρισμού που δραστηριοποιούνται στο Δήμο αλλά και  το Μουσείο Χριστιανικής Τέχνης «Αγίας Αικατερίνης Σιναϊτών» της ιεράς Αρχιεπισκοπής Κρήτης.

Μετά την ξενάγηση, η κα Σφακάκη δήλωσε στο ekriti.gr:
Προσωπικά πολλά χρόνια προσφέρω εθελοντικές ξεναγήσεις  σε σχολεία και τα τελευταία χρόνια σε Συλλόγους πολιτιστικών δραστηριοτήτων. Παράλληλα ,ένα  μεγάλο  σύνολο θεματολογικών ενοτήτων,παρουσιάσεις με powerpoints, είναι άμεσα διαθέσιμο, για σχολεία, φορείς, και Συνεδριακές διοργανώσεις. Από 1 Ιανουαρίου 2016 μέχρι και 30 Απριλίου 2016, η προσωπική μου  καταγραφή περιλαμβάνει  42  εθελοντικές ξεναγήσεις  και  ομιλίες  σε σχολεία, μία συνεδριακή συμμετοχή και μία διάλεξη.  
                                                                          
Πιστεύω, και μαθαίνω εν τοις  πράγμασι , ότι εκτός από  υλικά αγαθά, υπάρχει και ανάγκη πνευματικών αγαθών. ‘’Ουκ επ’ άρτον μόνο ζήσεται άνθρωπος.....’’.                          

Στο συγκεκριμένο πρόγραμμα είχα την χαρά της άμεσης εγκρίσεως από τον Σεβασμιώτατο Αρχιεπίσκοπο Κρήτης, και τον Δ/τη του Μουσείου Χριστιανικής Τέχνης, προσωπικής προσφοράς  6 Ξεναγήσεων  στα 3 από τα Χριστιανικά μνημεία της πόλης  μας, και στον Προμαχώνα Μαρτινένγκο. Στις  6 ξεναγήσεις, που πραγματοποιήθηκαν από 19 Μαρτίου μέχρι 23 Απριλίου. Ξεναγήθηκαν περίπου 230  συμπολίτες μας. 
                                 
Ελπίζω και εύχομαι να έχω τις δυνάμεις να συνεχίσω να προσφέρω όπου μπορώ!                                                                                   
Η ιστορία των Χριστιανικών Μνημείων

ΠΑΛΑΙΟΣ ΑΓΙΟΣ ΜΗΝΑΣ
Με  φιρμάνι που  εξασφάλισε  ο Μητροπολίτης Γεράσιμος  Λετίτζης, ξεκίνησε  η  οικοδόμηση του  Ναού, το 1725, σε  θέση ιδιοκτησίας του, όπου υπήρχε  επιγραφή  ‘’Μαντονίνα Παντάνασσα’’, προφανώς ένδειξη ύπαρξης στον ίδιο χώρο παλαιού ναού. Τα εγκαίνια  έγιναν το 1735.Οι Χριστιανοί του Κάστρου απέκτησαν Ναό, και θεωρήθηκε  η πρώτη  και μεγάλη νίκη  των Χριστιανών  του Κάστρου  έναντι των Τούρκων.

Ο Ναός δίκλιτος, καμαροσκεπής, με παραστάδες  στις  θύρες  και γλυπτά  επικιονόκρανα,  οι έλικες, στοιχεία μπαρόκ στην διακοσμητική του τέλους  της ενετοκρατίας.  Το Βόρειο κλίτος  είναι αφιερωμένο  στον Άγιο Μηνά, το Νότιο στην Υπαπαντή.

Στο εσωτερικό εικόνες, έργα  των αδελφών Καστροφυλάκων Γεωργίου και Ζαχαρία, του Γεωργίου Κυδωναίου, Πολυχρονίου και Νικολαΐδη. Πολλές  είναι αφιερώματα των ενσιναφίων( ραφτάδες, μπογιατζήδες, κτιστάδες κ. α).

Μεταξύ  των  εικόνων  αναφέρονται  ως ’’μοναδικότητες’’  θεματικών συνθέσεων αλλα  και ως συνέχεια της Κρητικής Σχολής  οι :

1. Η  Θεοτόκος Γαλακτοτροφούσα : Δεσποτική στο κλίτος της Υπαπαντής  και  ο Άγιος Τίτος , Δεσποτική  στο κλίτος του Αγίου Μηνά, έργο του Γεωργίου Καστροφύλακα. Κυκλοτερώς, έχουν ιστορηθεί  24 παραστάσεις. Τις παραστάσεις αυτές αντιστοίχησε ο εικονογράφος  με τους 24 οίκους του ακαθίστου ύμνου. Η πρωτότυπη ροή  της αλφαβήτου, (των πρώτων λέξεων των οίκων) , δίδεται με επισήμανση επι  της εικόνος.

2.Η εικόνα του Αγίου Τίτου πρώτου επισκόπου Κρήτης, και κυκλοτερώς  παραστάσεις  με  τα  μαρτύρια των Αγίων Δέκα μαρτύρων της Κρήτης.

3.Η Προσκύνηση των μάγων, έργο του Γεωργίου Καστροφύλακα.  Στην εικόνα αυτή ο Γ. Καστροφύλακα φαίνεται  να  αντιγράφει  την εικόνα  του  Μιχ. Δαμασκηνού,‘’  Η  Προσκύνηση των Μάγων’’.

α. Παρουσιάζει  στο κάτω δεξιό τμήμα της εικόνας οκτώ άλογα, όπως και ο Δαμασκηνός .
β. Τα ενδύματα των  μάγων παραπέμπουν στα ενδύματα  των μάγων της εικόνας του Δαμασκηνού.
Με  τον μικρό άγιο Μηνά έχουν συνδεθεί ιστορικά γεγονότα  και θαύματα του Αγίου, εκ των οποίων αναφέρονται :

1.Ο  μεγάλος Αμπερντές  

Ιούλιος  1821, έφθασε  από διηγήσεις ταξιδιωτών η είδηση της επαναστάσεως  της κυρίως Ελλάδος. Οι Τούρκοι αποφάσισαν για να αποθαρρύνουν του Χριστιανούς του Κάστρου, να κατασφάξουν όλους όσους βρέθηκαν στον Άγιο Μηνά κατά την λειτουργία. Θανατώθηκαν 800 χριστιανοί εντός  του ναού και στο περίβολο. Ο ιερέας σφαγιάσθηκε επί της Αγίας  Τραπέζης,  επίσης  5 Μητροπολίτες μεταξύ των οποίων και ο Γεράσιμος Παρδάλης, ο οποίος έχει Αγιοποιηθεί  και λατρεύεται  ως Άγιος Γεράσιμος ο Κρής.Το ακέφαλο πτώμα του Μητροπολίτη Παρδάλη τράφηκε στον Άγιο Ματθαίο. Το κεφάλι του ως τρόπαιο το επεδείκνυαν   στις συνοικίες, και μετα το πέταξαν. Αρκετές  μέρες μετά το βρήκε μια πόρνη από τον Λάκκο, και το μετέφερε στον Άγιο Ματθαίο.
2.Το θαύμα του 1826                                                                                            

Το Πάσχα του 1826 οι Τούρκοι είχαν αποφασίσει σφαγή, επανάληψη του Μεγάλου αμπερντέ . Είχαν παραταχθεί στους δρόμους γύρω από τον Άγιο Μηνά , αλλα  εμφανίσθηκε ιππέας  σε λευκό άλογο με την μορφή  του πασά, ο οποίος έδιδε εντολές να διαλυθούν και να συναθροισθούν στο κονάκι του. Αφού συγκεντρώθηκαν  στο κονάκι του πασά , ο ίδιος τους  διαβεβαίωσε   δεν είχε βγει έξω. Ο ιππέας ,ήταν ο Άγιος Μηνάς τον οποίο από  και οι Τούρκοι εσέβοντο πλέον, φοβούμενοι. Το  1995  για τον  εορτασμό της  1 ης  εκατονταετηρίδος του  Μεγάλου Ναού  του Αγίου Μηνά, μεταξύ  των αναμνηστικών είναι και το διακοσμητικό πιάτο, στην περιφέρεια του οποίου  εικονίζεται ο μικρός Άγιος  Μηνάς  ΚΑΙ ΤΟ ΘΑΥΜΑ ΤΟΥ 1826.

ΑΓΙΑ  ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ

Στην Candia ,  δωρεάν παρείχετο  η διδασκαλία στα σχολεία της μονής του Αγίου Πέτρου των Δομηνικανών του Χάνδακα, και   στα σχολεία της Ορθόδοξης Σιναϊτικής μονής της Αγίας Αικατερίνης , στην οποία λέγεται ότι είχαν φοιτήσει οι μετέπειτα πατριάρχες της Κωνσταντινουπόλεως Κύριλλος Λούκαρης, Μελέτιος Πηγάς και άλλοι.

Η φήμη  και  η  σπουδαιότητα  της μονής της Αγίας  Αικατερίνης  των Σιναϊτών, ήταν ξεχωριστή κατά  την περίοδο της Κρητικής, τουτέστιν, της Ελληνικής ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗΣ.

Το σωζόμενο κτίσμα ηταν  το  καθολικό της  Μονής , η οποία  ανήκε  στο ‘’ εν Κρήτη μετόχιον’’ της Μονής Σινά. Στο  σημερινό  αναστηλωθέν κτίριο, επιβλητική  είναι  η  κυρία είσοδος  με  γλυπτά  διακοσμητικά  στοιχεία.

 --- Η Μονή  ιδρύθηκε  περί  τον 10 ο αιώνα .                                                                                                 
--- Ο ναός, στην θέση που σώζεται σήμερα, κτίσθηκε τον 16ο αιώνα. Είναι  εμφανείς  οι  επιρροές  της  ενετικής  αρχιτεκτονικής  στο  οικοδόμημα, το οποίο  είναι   βασιλική  με  εγκάρσιο  κλίτος. Το βόρειο τμήμα του εγκάρσιου  κλίτους του  ναού , διευρυμένο και με δύο  τρούλους, διαμορφώθηκε  σε  παρεκκλήσιο, και  αφιερώθηκε στους  Αγίους Δέκα. Οι επιρροές της δυτικής  αρχιτεκτονικής , και  τα   χαρακτηριστικά της  είναι  εμφανέστατα.

Από  τον 15 αιώνα, λειτουργούσε η Σχολή  της Αγίας Αικατερίνης, η οποία  μετεξελίχθηκε σε πολύμορφο  μορφωτικό  κέντρο, Πανεπιστημιακού  επιπέδου. Εδιδάσκοντο  γραμματική, λογική,  ρητορική, μαθηματικά, αρχαίοι Ελληνες συγγραφείς, φιλοσοφία, ρητορική, και ζωγραφική. Η  μονή  είχε  αρκετά  εισοδήματα. Η  εξέλιξη και άνθισή Της  σε  πνευματικό  και εκπαιδευτικό κέντρο, φαίνεται επακόλουθο  της οικονομικής   ευμάρειας . Αποκαλείται το ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ της Ευρώπης.

Λέγεται  δε  ότι μέχρι τα  μέσα του 16  αιώνα,  ο ηγούμενος  της  μονής της Αγίας  Αικατερίνης ,  αντικαθιστούσε  ελλείποντα  τον ορθόδοξο  Επίσκοπο Κρήτης.  Όλοι  οι   μοναχοί ήσαν εγγράμματοι, και γενικώς  η  Αγία Αικατερίνη κατείχε δεσπόζουσα  θέση  στο  Σιναϊτικό  μετόχι  του Χάνδακα.

Με  την  ολοκλήρωση  της κατάληψης  της Κρήτης  από τους Τούρκους, παράδοση  της  CANDIA    24.9.1669, ο ναός  της  Αγ.  Αικατερίνης  μετατράπηκε  σε  τέμενος,  και  δωρήθηκε  στον Ζουλφικάρ  Αλί Πασά.

Το  κωδωνοστάσιο  του ναού  μετασκευάσθηκε  σε  μιναρέ, και στην κορυφή  προστέθηκε  μπαλκόνι για την πρόσκληση  της προσευχής.

ΣΗΜΕΡΙΝΗ  ΟΔΟΣ  ΤΑΧΙΑΡΧΟΥ  ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΥ

Στην θέση του σημερνού 8 ου Δημοτικού Σχολείου λειτουργούσαν  τα ‘’Σπιτάλια’’, να Ενετικά ‘’Νοσοκομεία’’. Στον περίβολο σε τάφους ομαδικούς τράφηκαν θύματα του Μεγάλου Αμπερντέ και της σφαγής της 25 Αυγούστου 1898.
 

ΑΓΙΟΣ  ΜΑΤΘΑΙΟΣ

Αμέσως  μετα την κατάληψη  της  CANDIA   από τους Τούρκους, Σεπτέμβριος 1669, ο Κιοπρουλής αναρωτήθηκε  γιατί ήταν έρημη  η πόλη. Ο Παναγιωτάκης Νικούσιος, διερμηνέας  που τον συνόδευε και διενήργησε όλη την διαπραγμάτευση, προέβαλε την δικαιολογία ότι οι  κάτοικοι έφυγαν γιατί  δεν είχαν ναό να λειτούργούν τον θεό  τους.Ο Κιοπρουλής τον διέταξε να  ξεχωρίσει ένα  ναό  για  τους ραγιάδες,  και εκείνος επέλεξε τον ναό του Αγίου Ματθαίου, και  με  εντολή  Κιοπρουλή ορίσθηκε  ως  ναός για  τους Χριστιανούς.                                                                                                                                                              
Ο Άγιος  Ματθαίος  ήταν ο  μοναδικός  ναός για τους Χριστιανούς  της πόλης. Καθώς οι Οθωμανοί  είχαν μετατρέψει την Αγία Αικατερίνη σε Τζαμί , οι Σιναϊτες μοναχοί μετέφεραν  και  τοποθέτησαν όποια  κειμήλια είχαν  διασώσει  από την Αγία Αικατερίνη, άμβωνα, ιερατικά σκεύη, εικόνες, αφιερώματα λειτουργικά  βιβλία κλπ.

Ο άμβωνας  του ναού  της Αγίας  Αικατερίνης, όπως διασώθηκε.

Σύντομα ο Παναγιωτάκης Νικούσιος συνεκρούσθη με τον  Μητροπολίτη Νεόφυτο Πατελάρο, και με φιρμάνι του Κιοπρουλή κατοχύρωσε  τον Άγιο Ματθαίο στην Μονή Σινά.

Ο ορθόδοξος ναός του Αγίου Ματθαίου των Σιναϊτών κτίστηκε το 1508 πάνω στα ερείπια παλαιότερου Βυζαντινού ναού. Μαρμάρινη πλάκα ενσωματωμένη στην νότια πλευρά της εκκλησίας του Αγίου Ματθαίου, αναφερόμενη στην ανοικοδόμησης της εκκλησίας το Μάρτιο του 1600.
Το νότιο κλίτος του ναού είναι αφιερωμένο στην  Αγία Παρασκευή, το βόριο στον άγιο Ματθαίο, και στην βόρια πλευρά του, δημιουργήθηκε το κλίτος του Αγίου Χαραλάμπους, του προστάτη  από την πανώλη.

Εξαιρετικά  ενδιαφέροντα  εντός του ναού είναι:

1. Ο τάφος του Μητροπολίτη Γερασίμου Παρδάλη, και οι τάφοι  σφαγιασθέντων Χριστιανών κατά τον μεγάλο αμπερντέ  και κατά την σφαγή της 25 ης Αυγούστου 1898.

2.Στο κλίτος της  Αγίας Παρασκευής  η εικόνα της Σταυρώσεως του Ιησού, Δεσποτική δεξιά της ωραίας Πύλης. Στην θέση αυτή τοποθετείται εικόνα του Ιησού  Χριστού ως Μεγίστου αρχιερέα ή Διδασκάλου.

3. Οι  2  ανυπόγραφες  εικόνες  που  θεωρούνται έργα του Μιχ. Δαμασκηνού.

4. Οι  2  εικόνες  του Ιωάννη Κορνάρου τυπικές πολυπρόσωπες μεταβυζαντινής θεματικής  διατάξεως:

 4.1.Η εικόνα του Αγίου Χαραλάμπους, με την εικόνα του  Αγίου στο κέντρο, και κυκλοτερώς  σε  πλαίσια, παραστάσεις  των μαρτυρίων του.

ΠΡΟΜΑΧΩΝΑΣ ΜΑΡΤΙΝΕΓΚΟ

Ο μεγαλύτερος  προμαχώνας  των ενετικών τειχών  επι του  οποίου υπήρχε μεγάλος  σταυρός. Διασώζεται  στην  ονομασία  του, το όνομα του  μηχανικού Gabriele Tadini Martinengo . Στο προμαχώνα  αυτό τον μεγαλύτερο και υψηλότερο της  της Ενετικής οχυρωματικής συνθέσεως της Candia, οι Ενετοί διατηρούσαν ένα Σταυρό, ό οποίος ήταν ορατός από ξηρά και θάλασσα.
Μετά  από 24 ετών πολιορκία, της CANDIA  από τους Τούρκους, μετά   την αυτομόληση του προδότη  Μπαρότση  στο στρατόπεδο του Κιοπρουλή, αφού ήταν βεβαία πλέον η  ήττα των πολιορκημένων, ξεκίνησαν οι διαπραγματεύσεις.

Η  συμφωνία επέτρεπε την απομάκρυνση Ενετών και Κρητικών με όσα κινητά  από τα υπάρχοντα  τους  μετεφέροντο. Οι διαπραγματεύσεις  ολοκληρώθηκαν  μεταξύ  των  απεσταλμένων  Μοροζίνη και Κιοπρουλή   και  23 Σεπτέμβριου 1669, οι  Ενετοί κατέβασαν  τον  σταυρό  από τον προμαχώνα ΜΑΡΤΙΝΕΝΓΚΟ . Την επομένη παρεδόθησαν τα κλειδιά της πόλης  στον Κιοπρουλή.

Ο  Μοροζίνη   είχε  φορτώσει  σε  5  καράβια  το  αρχείο του βασιλείου της Candia, και τα  έστειλε  στην Βενετία. Δεν  έφθασαν Ολα στον  προορισμό  τους. Το διασωθέν αρχείο είναι αδιάψευστη πηγή  πληροφοριών, από την πλευρά των Ενετών βεβαίως,.........Κάτω από τον προμαχώνα Μαρτινένγκο η στοά  ΜΑΚΑΣΗ. Το 1941 φυλακίσθηκαν  εκεί 400 Κρήτες  μαχητές, που  αργότερα  μεταφέρθηκαν στον Πειραιά, με το  πλοίο ΔΑΝΑΙΣ,  και μετα  στα στρατόπεδα της Γερμανίας. Το 1943 πάλι φυλακίσθηκαν 400 Κρήτες, τους οποίους μετέφεραν ατμοπλοϊκώς  στον Πειραιά. Το πλοίο βυθίσθηκε, ‘ολοι οι Κρητικοί πνίγηκαν, όχι όμως οι συνοδοί Ναζί.

---Στην Αγία Αικατερίνη, στον Παλαιό Άγιο Μηνά και στον  Άγιο Ματθαίο, διασώζεται η  συνέχεια της μεταβυζαντινής  εικονογραφίας  και της Κρητικής Σχολής ζωγραφικής.
---Στην χωρογραφία αυτών  των  μνημείων διαδραματίσθηκαν  ιστορικά γεγονότα  καθοριστικά  για την τύχη της Κρήτης.
---Στον προμαχώνα  Μαρτινένγκο σηματοδοτήθηκε  τέλος  της CANDIA.
--Στον Προμαχωνα Μαρτινεγκο  αναπαυονται ο Νικος και η Ελένη Καζαντζάκη.
 
Μάρα Μπέκα