Ναοί της Κρήτης αφιερωμένοι στους Αρχαγγέλους Μιχαήλ και Γαβριήλ (φωτογραφίες)

Κατάνυξη σήμερα στους Ναούς και τις Μονές της Κρήτης, που είναι αφιερωμένα στους Αρχαγγέλους Μιχαήλ και Γαβριήλ

Μονή τῶν Ταξιαρχῶν Μιχαήλ καί Γαβριήλ Κρεμαστῶν

Η Μονή Κρεμαστών βρίσκεται σε απόσταση 2,5 χλμ. περίπου από τη Νεάπολη, στις πλαγιές του όρους Καβαλλαρά, στη διαδρομή προς το Οροπέδιο Λασιθίου
 

Σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή στο υπέρθυρο του καθολικού, ιδρύθηκε το 1593 από τον Μητροφάνη Αγαπητό. Από τα μέσα περίπου του 19ου έως και τις αρχές του 20ου αι. λειτουργούσε στη μονή ένα ακμαίο αλληλοδιδακτικό σχολείο, ενώ την περίοδο 1868-1871 υπήρξε έδρα και κατοικία του χριστιανού διοικητή του νομού Λασιθίου, Κωστή Αδοσίδη-Πασά

Η αρχικά ανδρική μονή από το 1993 μετατράπηκε σε γυναικεία στην οποία διαβιούν σήμερα επτά μοναχές. Κτισμένη σε κατωφερές έδαφος, η μονή αναπτύσσεται κλιμακωτά από βορά προς νότο, γύρω από την σε σχήμα Γ αυλή. 

Το μονόχωρο καμαροσκέπαστο καθολικό κυριαρχεί των υπολοίπων κτισμάτων, κτισμένο στο ψηλότερο σημείο. Ιδιαίτερης μνείας αξίζει το καλής τέχνης επιχρυσωμένο ξυλόγλυπτο τέμπλο του 19ου αι., που φέρει δεσποτικές εικόνες της ίδιας περιόδου και εικόνα της κρητικής σχολής με τον ένθρονο Χριστό, του 17ου αι. Αν και αθέατη, άξια ειδικής μνείας είναι και η αγία τράπεζα του καθολικού, που αφιερώθηκε το 1622 από τον μοναχό Νικηφόρο Ανυφαντή, ενώ φέρει ανάγλυφη την μορφή του Χριστού και γλυπτό διάκοσμο με φύλλα αμπέλου. Ενδιαφέροντες αρχιτεκτονικά χώρους της μονής αποτελούν το σημερινό αρχονταρίκι στο οποίο σύμφωνα με την παράδοση λειτουργούσε Κρυφό Σχολειό κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας, καθώς και το προβιομηχανικό ελαιοτριβείο που έχει μετατραπεί σε τραπεζαρία.

Ναός Μιχαήλ Αρχαγγέλου στις Αρχάνες
 

Σε ένα πανέμορφο τοπίο με συστάδες από ελαιώνες και αμπέλια και με πανοραμική θέα από τις Αρχάνες ως τη θάλασσα, είναι κτισμένος ο Βυζαντινός ναός του Μιχαήλ Αρχαγγέλου ή Ασώματου, που εορτάζει στις 8 Νοεμβρίου. Ο ναός που είναι γενικά κλειδωμένος, εκτός από την ημέρα της εορτής του, φέρει εξαιρετικές τοιχογραφίες του 1315-16 με δαπάνες του Μιχαήλ Πατσιδιώτη και της γυναίκας του, σύμφωνα με την επιγραφή δίπλα στις μορφής των ιδρυτών της εκκλησίας που απεικονίζονται να προσφέρουν ένα ομοίωμα του ναού στον αρχάγγελο Μιχαήλ.

Ο κυρίως ναός φέρει πολύ ιδιαίτερο εικονογραφικό πρόγραμμα που περιλαμβάνει μόνο τρεις σκηνές του χριστολογικού κύκλου (Ανάσταση, Σταύρωση και Επιτάφιος Θρήνος) και έξι παραστάσεις με θαύματα του αρχαγγέλου Μιχαήλ. Ανάμεσα στις σκηνές των θαυμάτων αυτών που είναι και ο πιο εκτεταμένος στην Κρήτη, περιλαμβάνονται η σπάνια απεικόνιση της Καταστροφής των Σοδόμων, η Καταστροφή της Ιεριχούς, η Πάλη του Ιακώβ με τον Άγγελο και η Απελευθέρωση του Πέτρου.
 

Στην είσοδο υπάρχουν επίσης αναπαραστάσεις κολασμένων, που συχνά απαντάμε στους τοιχογραφημένους ναούς της Κρήτης, με σκοπό να συνετίσουν τους πιστούς που τις έβλεπαν.

Ναός Αρχαγγέλου Μιχαήλ στην Αράδαινα Σφακίων
 

Στο χείλος του φαραγγιού της Αράδαινας στα Σφακιά είναι χτισμένος ο ομώνυμος εγκαταλελειμμένος οικισμός, όπου βρίσκεται ο ναός του Αρχάγγελου Μιχαήλ ή Αστράτηγου – όπως τον αποκαλούν οι Σφακιανοί.

Ο ναός είναι σταυροειδής με εξάπλευρο τρούλο, με αρκετά στοιχεία της Ελλαδικής Σχολής και χτίστηκε πάνω στα ερείπια ναού του 6ου αιώνα. Τον 19ο αι. επεκτάθηκε με μονόχωρο καμαροσκέπαστο κτίσμα. Ένα χαρακτηριστικό στοιχείο του, είναι ότι αντί για τέμπλο, ο ναός έχει πεσσούς.

Ναός Μιχαήλ Αρχαγγέλου (Ροτόντα) στην Επισκοπή Κισάμου

​Ο ναός του Μιχαήλ Αρχαγγέλου είναι ένα από τα ωραιότερα βυζαντινά μνημεία και βρίσκεται στην ΕπισκοπήΚισάμου, όπου λειτούργησε ως επισκοπή κατά τη Β Βυζαντινή Περίοδο. Στον περίβολο έχει εντοπιστεί Βυζαντινό νεκροταφείο του 7-8ου αιώνα, ενώ υπάρχουν και ίχνη των επισκοπικών κτιρίων. Εδώ διέμενε και ο μάρτυρας επίσκοπος Κισάμου Μελχισεδέκ, ο οποίος απαγχονίστηκε από τους Οθωμανούς το 1821 στην πλατεία της Σπλάντζιας Χανίων.
 

Ο ναός είναι γνωστότερος ως Ροτόντα καθώς είναι περίκεντρος με ορθογώνια κάτοψη με μαστοειδή τρούλο, όπως ο ναός της Ροτόντας στη Θεσσαλονίκη. Υπάρχει ακόμη μόνο ένας τρίτος ναός αυτού του ρυθμού στα Βαλκάνια. Η Ροτόντα της Κισάμου χρονολογείται στον 6ο αιώνα και το δάπεδο της είναι στολισμένο με ψηφιδωτό με διάφορες φυτικές, ζωικές και γεωμετρικές παραστάσεις.
Στους τοίχους έχουν εντοπιστεί πέντε (!) στρώματα τοιχογραφιών.
 

Στο πρώτο στρώμα (7ος αιώνας) ανήκει η Ανάληψη, τα στηθάρια αγίων στον τρούλο, ο Ευαγγελιστής Ματθαίος στο νάρθηκα, ο Άγιος Γεώργιος στο νότιο παστοφόριο και ο Αρχάγγελος στο τεταρτοσφαίριο της κόγχης του ιερού. Στο δεύτερο στρώμα έχουν αποκαλυφθεί τοιχογραφίες της περιόδου της Εικονομαχίας με ανεικονικά θέματα σταυρών. Το τρίτο στρώμα (Βυζαντινά χρόνια) έχει χαρακτηριστικά της κομνήνειας τέχνη της Κωνσταντινούπολης και συνδέεται με το γεγονός της μεταφοράς της έδρας της Επισκοπής Κισσάμου στο ναό του Αρχαγγέλου Μιχαήλ.​

Ναός Μιχαήλ Αρχαγγέλου στο Αρκαλοχώρι
 

Ο κοιμητηριακός ναός του Μιχαήλ Αρχαγγέλου στο Αρκαλοχώρι βρίσκεται περίπου 150 μέτρα από το τέρμα του οικισμού. Ο αρχικός ναός, πιθανόν του 13ου αιώνα, ήταν σταυρεπίστεγος με την εγκάρσια κεραία να εξέχει από τους πλαϊνούς τοίχους. Τον 14ο αιώνα προσετέθη στα δυτικά τετράγωνος νάρθηκας με τρούλο που θυμίζει κώνο και με δύο ανοικτά τόξα σε κάθε πλευρά, τα οποία τόξα αργότερα κτίστηκαν με τοίχο και κατασκευάστηκε η δυτική είσοδος με το όμορφο υπέρθυρο.
 

Ο κυρίως ναός φέρει τοιχογραφίες του τέλους του 13ου αιώνα με σκηνές από τον ευαγγελικό κύκλο και 4 σκηνές από το βίο του αρχαγγέλου Μιχαήλ (ο Ιησούς του Ναυή και η Κατάληψη της Ιεριχούς στο βόρειο τοίχο, η Σύναξη των Αγγέλων και το Εν Χώναις Θαύμα στο νότιο τοίχο).

Ο μεταγενέστερος νάρθηκας φέρει τοιχογραφίες των μέσων του 14ου αιώνα, όπως τον Παντοκράτορα στον τρούλο, σκηνές από το μαριολογικό κύκλο στο τύμπανο του τρούλου και τους Ευαγγελιστές στα σφαιρικά τρίγωνα. Στους πλευρικούς τοίχους διακρίνεται η Φιλοξενία του Αβραάμ και στα τυφλά αψιδώματα του βόρειου τοίχου οι Τρεις Παίδες εν Καμίνω 

Ναός Μιχαήλ Αρχαγγέλου στα Λακώνια
 

Ο μονόχωρος, λιτός εξωτερικά, ναός του Μιχαήλ Αρχαγγέλου, στις νότιες παρυφές του οικισμού Λακώνια, φέρει στο εσωτερικό του ένα από τα καλύτερα διατηρούμενα τοιχογραφικά σύνολα του 15ου αι. στην Κρήτη, ιστορημένο το 1431/32. Το εικονογραφικό πρόγραμμα στον κυρίως ναό περιέχει πέντε μόνο σκηνές από τον ευαγγελικό κύκλο, καθώς και τέσσερις σκηνές σε ένα συνεπτυγμένο κύκλο του Μιχαήλ Αρχαγγέλου: ο προφήτης Νάθαν ελέγχει τον Δαυίδ, οι Αρχάγγελοι αναγγέλλουν την άφεση των αμαρτιών στον Δαυίδ, το εν Χώναις Θαύμα και η Σύναξη των Ασωμάτων. Ιδιαίτερη μνεία χρήζουν από τον δυτικό τοίχο του ναού οι δύο πίνακες σε χρυσό φόντο, με τις απεικονίσεις των τεσσάρων κτητόρων του ναού. Στον δυτικό πίνακα εικονίζονται ο Μιχαήλ και ο Νικόλαος Μοχιώτης, ντυμένοι με τις ενδυμασίες της εποχής, ο νεότερος από τους οποίους κρατεί τόξο και φαρέτρα γεμάτη βέλη, ενώ στον ανατολικό πίνακα ο Ιωάννης Μοχιώτης με τη γυναίκα του κρατώντας ομοίωμα του ναού.

Ναός Μιχαήλ Αρχαγγέλου στην Επισκοπή Πεδιάδος
 

Ένας από τους πολλούς κατάγραφους ναούς της Επισκοπής Πεδιάδος είναι του Μιχαήλ Αρχαγγέλου μέσα στον ιστό του χωριού, ο οποίος έχει αρκετά μεγάλο μέγεθος σε σχέση με τους άλλους βυζαντινούς ναούς του χωριού. Ο ναός ήταν πιθανότατα αρχικά αφιερωμένος στη Σύναξη των Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ καθώς εικονίζονται και οι δύο με ανάγλυφο φωτοστέφανο δεξιά κι αριστερά του τέμπλου, έχοντας θέση προσκυνηματικών εικόνων.
 

 

Ο ναός είναι μονόχωρος καμαροσκέπαστος και οι αγιογραφίες του χρονολογούνται από τον 14ο αιώνα. Το εικονογραφικό πρόγραμμα περιλαμβάνει σκηνές από το χριστολογικό κύκλο με έμφαση στον κύκλο των Παθών, ορισμένες από τις οποίες, όπως η Ταφή, ο Λίθος και η Εις Άδου Κάθοδος έχουν τοποθετηθεί στο Άγιο Βήμα. Στον κυρίως ναό, στον βόρειο τοίχο, απεικονίζεται ένας συνεπτυγμένος κύκλος του αρχαγγέλου Μιχαήλ, ενώ στον νότιο ξεκινώντας από το ιερό βήμα, μια ζώνη είναι αφιερωμένη στο βίο της Παναγίας, όπου έχει ενταχθεί και ο δίκαιος Συμεών να κρατά το μικρό Χριστό.  

Ναός Μιχαήλ Αρχαγγέλου στο Σκαλάνι
Η Κάμινος είναι μια πολύ εύφορη λαγκαδιά με χιλιάδες ελιές που μοιράζεται σε τρία χωριά. Το νότιο τμήμα της ανήκει στο Σκαλάνι, το ανατολικό στην Πρασσά και το δυτικό μέχρι την κορυφή του βουνού του Άη Λια στην Καλλιθέα. Η Κάμινος έχει πλούσια σημάδια από την ιστορία των περασμένων αιώνων και των πολιτισμών που άφησαν τα αποτυπώματά τους στο νησί της Κρήτης. Παλαιότερα στην ευρύτερη περιοχής της υπήρχανε και τρεις ναοί που ανήκαν στο μεσαιωνικό οικισμό που υπήρχε εκεί και σήμερα έχει εξαφανιστεί.

Οι τρεις ναοί της Καμίνου ήτανε ο πολύ σημαντικός και μεγαλοπρεπής ναός του Μιχαήλ Αρχαγγέλου, ο ναός του Χριστού και ο άγνωστος σήμερα Άγιος Δημήτριος που κατεδαφίστηκε στα μέσα του 20ου αιώνα εκ βάθρων, επειδή ο ιδιοκτήτης της περιοχής ήθελε να δημιουργήσει λιόφυτο στο χώρο του ναού κι έτσι ισοπέδωσε κάθε ίχνος του. Οι πέτρες του παλιού ναού σπρώχτηκαν όλες στο παρακείμενο ρυάκι κι έτσι εξαφανίστηκε κάθε ίχνος του. Ο Άγιος Δημήτριος όμως όπως φαίνεται θύμωσε κι έτσι το λιόφυτο που πήρε τη θέση του, κατά θαυματουργό τρόπο, ποτέ δεν απέδωσε καρπούς. Στη θέση του αργότερα τοποθετήθηκε ένα μικρό εικονοστάσι.
 

Ο Χριστός ερημώθηκε πιθανόν από σεισμό αιώνες πριν και σήμερα στέκει μονάχα ένας μισογκρεμισμένος τοίχος του.

Γκρεμισμένος επίσης στέκει και ο κτισμένος επί Ενετοκρατίας ναός του Μιχαήλ Αρχαγγέλου, αλλά σε καλύτερη κατάσταση από το Χριστό. Η περιοχή που βρίσκονται τα ερείπια του Μιχαήλ Αρχαγγέλου ονομάζεται Καβούσι και υπήρξε πολύ σημαντική επειδή 100 περίπου μέτρα από το ναό βρισκόταν το μοναδικό πηγάδι της περιοχής που είχε πηγαίο νερό όλο το χρόνο. Στο πηγάδι Καβούσι ξεδιψούσαν τα ζώα και οι άνθρωποι και από τα τρία χωριά της περιοχής που τους καλοκαιρινούς μήνες υποφέρει από την έλλειψη νερού. Λίγο πιο βόρεια από το Καβούσι βρισκόταν το μεσαιωνικό χωριό Κάμινος, στην κορυφή του λόφου Κεφάλα, που είχε χτιστεί σε πραγματικά οχυρή θέση πάνω σε ερείπια μινωικού οικισμού.
πηγές: orthodoxcrete, cretan beaches,