"Ο Γκρέκο από την Κρήτη, στη Βενετία, στη Ρώμη, στο Τολέδο" και όλα αυτά ... στην Αθήνα

Πίνακες που «μια ολόκληρη μέρα μπορείς να σταθείς μπροστά τους», εκθέσεις με έργα και ντοκουμέντα για τον Ελ Γκρέκο, τον σπουδαίο Ελληνα που από την Κρήτη στη Βενετία, στη Ρώμη και τέλος στο Τολέδο επανακαθόρισε τα όρια, τη λογική και τον τρόπο της εικαστικής δημιουργίας, φιλοξενεί το Μουσείο Μπενάκη στο πλαίσιο του έτους Δομήνικου Θεοτοκόπουλου.

Όπως αναφέρει σε ρεπορτάζ της η εφημερίδα το Εθνος, με αφορμή τη συμπλήρωση 400 χρόνων από τον θάνατο του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου στο Κεντρικό Κτίριο του Μουσείου θα παρουσιαστεί η έκθεση «Ο φιλικός κύκλος του Γκρέκο στο Τολέδο» (13/11-1/3), ενώ στο Κτίριο της Οδού Πειραιώς θα πραγματοποιηθούν η έκθεση «Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος μεταξύ Βενετίας και Ρώμης» (21/11-1/3), καθώς και το διεθνές επιστημονικό συνέδριο «Ο Γκρέκο απ' την Κρήτη στη Βενετία, στη Ρώμη, στο Τολέδο».

Στον δεύτερο όροφο του Μουσείου Μπενάκη στην Κουμπάρη ο επισκέπτης έχει την ευκαιρία να απολαύσει την έκθεση «Ο φιλικός κύκλος του Γκρέκο στο Τολέδο», μιας σπουδαίας σύλληψης έκθεση που παρουσιάζει τα αποτελέσματα των ερευνών των τελευταίων δεκαπέντε ετών περίπου, για τους ανθρώπους που καθόρισαν, βοήθησαν, ανέδειξαν τον Ελ Γκρέκο στο Τολέδο.

Ο σπουδαίος καλλιτέχνης ζούσε σχεδόν σε συνθήκες απομόνωσης, όμως χάρη σε φίλους, πελάτες, πάτρωνες κατόρθωσε να θριαμβεύσει. «Η έκθεση αυτή αποτελεί μια 'παγκόσμια' πρωτοτυπία. Δεν γίνονται πολλές τέτοιες εκθέσεις στον κόσμο» διευκρίνισε ο Αγγελος Δεληβορριάς. Καθόλου τυχαία την έκθεση εγκαινιάζει η βασίλισσα Σοφία της Ισπανίας, η οποία θα ανοίξει και τις εργασίες του διεθνούς επιστημονικού συνεδρίου «El Greco from Crete, to Venice, to Rome, to Toledo» που θα πραγματοποιηθεί από τις 21 ως τις 23 Νοεμβρίου στο Μουσείο Μπενάκη στην Πειραιώς με ομιλίες κορυφαίων ανά τον κόσμο ειδικών για το έργο του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου.

Οι προσωπογραφίες του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου κατέχουν ξεχωριστή θέση στις εκθέσεις
 

Ο κύκλος
Στόχος της έκθεσης είναι να γίνουν γνωστοί και να τιμηθούν οι διανοούμενοι, συλλέκτες και παραγγελιοδότες που αποτελούσαν τον προσωπικό κύκλο του Γκρέκο στο Τολέδο, τον ενέπνευσαν και τον στήριξαν σε όλη τη φάση της δημιουργικής του ζωής. Ο Κρητικός ζωγράφος έζησε 37 ολόκληρα χρόνια στο Τολέδο, επαγγελματικά σε μεγάλο βαθμό πετυχημένος, αλλά πνευματικά σχετικά απομονωμένος. Ενας ζωγράφος με τη δική του ουμανιστική παιδεία δεν μπορούσε να έχει παρά ελάχιστους συνομιλητές στο Τολέδο: μια αριθμητικά περιορισμένη ελίτ ιταλικής κουλτούρας που ήταν σε θέση να εκτιμήσει το ιδιόμορφο εικαστικό του έργο.

Η έκθεση περιλαμβάνει δύο από τις σημαντικότερες προσωπογραφίες που φιλοτέχνησε ο καλλιτέχνης (από τις συλλογές του Museo del Prado, «Προσωπογραφία του Ροντρίγκο ντε λα Φουέντε» και «Προσωπογραφία του Αντόνιο ντε Κοβαρρούμπιας»), καθώς και άλλα ζωγραφικά έργα, σπάνια βιβλία, χειρόγραφα και χαρακτικά του 16ου και του 17ου αιώνα που φυλάσσονται στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ισπανίας, στα Αρχεία του Τολέδου, και σε άλλα ιδρύματα που πρόθυμα δέχτηκαν να δανείσουν τους θησαυρούς τους.

Τα έγγραφα, όμως, που φιλοξενούνται προκαλούν εφάμιλλη ίσως και μεγαλύτερη συγκίνηση από αυτή που προκαλεί η εμπειρία του να σταθείς μπροστά στον καμβά με το έργο του.

Διαθήκη

Το αριστούργημα του Ελ Γκρέκο «Η Βάπτιση του Χριστού»

Για παράδειγμα, υπάρχει όχι μόνο το έγγραφο εξουσιοδότησης του Θεοτοκόπουλου στον γιο του για τη σύνταξη της διαθήκης, αλλά και το συμβόλαιο που είχε υπογράψει ο καλλιτέχνης με τον εφημέριο του Σάντο Τομέ, όταν του ανέθεσε τη δημιουργία της Ταφής του κόμη Οργκάθ. Εκεί βλέπουμε πως ο εφημέριος του έδωσε σαφείς οδηγίες, εξηγεί ο ιστορικός τέχνης Νίκος Χατζηνικολάου (ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης), ο άνθρωπος που είχε τη γενική ευθύνη και καθολική επιστημονική εποπτεία συνολικά των εκθέσεων που διοργανώνονται στην Ελλάδα για τον εορτασμό των 400 ετών από τον θάνατο του Ελ Γκρέκο. «Να έχει πολύ κόσμο που θα κοιτάζει τη σκηνή της μεταφοράς του σώματος του κόμη. Να είναι σκοτεινό, όμως από πάνω ο ορίζοντας να ανοίγει χρωματικά». Ο Ελ Γκρέκο έβαλε μέσα στο έργο και τον ίδιο τον εφημέριο... Την επιμέλεια της έκθεσης έχει ο ιστορικός Ρίτσαρντ Κέιγκαν, σε συνεργασία με τον Νίκο Χατζηνικολάου.

Συνολικά οι εκθέσεις πραγματοποιούνται με ποσό 1.400.000 από το χρηματοδοτικό πλαίσιο του ΕΣΠΑ 2007-2013, με 250.000 ευρώ από εθνικούς πόρους, σημειώνει η ΓΓ του ΥΠ.ΠΟ, Λίνα Μενδώνη, και από ένα αδιευκρίνιστο ποσό που έδωσε ως χορηγία η Alpha Bank, «αυτό που απαιτήθηκε για να καλυφθούν κόστη που ξεπερνούσαν τα χρήματα του ΕΣΠΑ», όπως δήλωσε η Ειρήνη Οράτη, ιστορικός τέχνης και υπεύθυνη της συλλογής της Alpha Bank. Στο πλαίσιο του εορτασμού του έτους Γκρέκο, θα υπάρξει ένα αφιέρωμα στον θάνατο όπως καταγράφεται μέσα από τα έργα του Γκρέκο που θα συμπεριληφθεί στην επικείμενη έκθεση «Επέκεινα» του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης. Επίσης το Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο της Αθήνας θα πραγματοποιήσει μια έκθεση με θέμα το βυζαντινό περιβάλλον του Ελ Γκρέκο.

Τα πρώτα βήματα στη Δύση

Η έκθεση «Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος μεταξύ Βενετίας και Ρώμης» επικεντρώνεται σε δύο πίνακες του Γκρέκο που εκτίθενται μόνιμα στους χώρους του Ιστορικού Μουσείου Κρήτης, στο Ηράκλειο. Πρόκειται για τη «Βάπτιση του Χριστού», που ανήκει στον Δήμο Ηρακλείου, και την «Αποψη του Ορους και της Μονής Σινά». Τα ιστορικά πρόσωπα που παρουσιάζονται στην έκθεση είναι ο καρδινάλιος Alessandro Farnese, ο βιβλιοθηκάριός του Fulvio Orsini, καθώς και ο μικρογράφος Giulio Clovio. Ετσι, διερευνώνται τα πρώτα βήματα του καλλιτέχνη στη Δύση, τόσο στη Βενετία όσο και στην αρχή της ρωμαϊκής περιόδου της ζωής του (1567-1574).

ΑΝΤΙΓΟΝΗ ΚΑΡΑΛΗ