Κορωνοϊός: Ποια εμβόλια πέρασαν τις αρχικές δοκιμές ασφαλείας – Τι θα γίνει στη συνέχεια

Τις τελευταίες ημέρες, οι επιστήμονες που εργάζονται πυρετωδώς για να αναπτύξουν εμβόλια κατά του κορωνοϊού έχουν δημοσιεύσει και ανακοινώσει πλήθος δεδομένων από τις πρώτες δοκιμές σε ανθρώπους.

Τα δεδομένα αυτά συνοψίζουν οι καθηγητές της Θεραπευτικής Κλινικής της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ Ευστάθιος Καστρίτης και Θάνος Δημόπουλος (πρύτανης ΕΚΠΑ).

Όπως εξηγούν, τα αποτελέσματα αφορούν κλινικές μελέτες φάσης Ι και ΙΙ για τέσσερα εμβόλια. Οι φάσεις αυτές των κλινικών μελετών επικεντρώνονται στην ασφάλεια και στην δοσολογία. Επομένως,  τα δεδομένα από αυτές τις δοκιμές  δεν μπορούν να εκτιμήσουν  εάν τα εμβόλια θα είναι αποτελεσματικά για την αποτροπή της  ασθένειας ή της λοίμωξης. Αυτό που δείχνουν είναι ότι τα υποψήφια εμβόλια:

Είναι γενικά ασφαλή

Μπορούν να προκαλέσουν ανοσολογικές αποκρίσεις παρόμοιες με εκείνες που παρατηρούνται σε άτομα που έχουν μολυνθεί με τον κορωνοϊό SARS-CoV-2.

Τα δεδομένα αυτά φαίνονται αρκετά καλά, ώστε τα τέσσερα υποψήφια εμβόλια να αξίζουν περαιτέρω έλεγχο σε δοκιμές αποτελεσματικότητας μεγάλης κλίμακας. Στις μελέτες αυτές οι εθελοντές θα λαμβάνουν εμβόλιο ή εικονικό φάρμακο. Ύστερα θα συγκριθούν τα ποσοστά της νόσησης που θα προκαλέσει ο νέος κορωνοϊός.

Γενικά οι επιστήμονες είναι ευχαριστημένοι που υπάρχουν περισσότερα από ένα υποψήφια εμβόλια, τα οποία μπορούν να προχωρήσουν σε περαιτέρω φάσεις ανάπτυξης. Ωστόσο, προειδοποιούν ότι δεν πρέπει γίνεται υπερβολική ερμηνεία των αποτελεσμάτων. Ούτε πρέπει να χρησιμοποιούνται τα έως τώρα δεδομένα για άμεση σύγκριση των εμβολίων.

Αυτού του είδους οι συγκρίσεις είναι καθοριστικές για την αξιολόγηση της δράσης των εμβολίων ή των αιτιών τυχόν αποτυχίας τους. Πρέπει όμως να γίνονται μόνο όταν υπάρχουν επαρκή δεδομένα.

Άγνωστες οι ανοσολογικές αντιδράσεις

Οι πληροφορίες που συλλέγονται σε αυτή την φάση θα χρησιμοποιηθούν:

Για την ιεράρχηση της εξέλιξης εμβολίων που βρίσκονται ακόμα στα αρχικά στάδια ανάπτυξης

Για τον σχεδιασμό νέων εμβολίων

Ωστόσο, τίποτα από αυτά δεν είναι ακόμη εφικτό. Οι ερευνητές δεν γνωρίζουν την ακριβή φύση των ανοσολογικών αντιδράσεων που προστατεύουν από τον κορωνοϊό. Είναι επίσης πιθανό να υπάρχουν πολλοί τρόποι για την αποτροπή της μόλυνσης από τον επικίνδυνο ιό.

Επιπλέον, «οι μετρήσεις των ανοσολογικών δεικτών που γίνονται σε ένα εργαστήριο είναι δύσκολο να συγκριθούν με εκείνες που πραγματοποιούνται από άλλη ομάδα, σε άλλο εργαστήριο», λένε οι επιστήμονες.

Οι τέσσερις κατασκευαστές εμβολίων που έχουν ανακοινώσει αποτελέσματα μέχρι σήμερα  δήλωσαν ότι τα εμβόλιά τους προκάλεσαν κάποιο είδος ανοσολογικής απόκρισης. Η απόκριση αυτή ήταν, σε γενικές γραμμές, παρόμοια με εκείνη που παρατηρήθηκε σε ασθενείς οι οποίοι νίκησαν τη λοίμωξη που προκαλεί ο νέος κορωνοϊός.

Οι συμμετέχοντες στις κλινικές δοκιμές παρουσίασαν ανεπιθύμητες ενέργειες που παρατηρούνται συχνά και με άλλα εμβόλια. Παρουσίασαν, λ.χ., μυαλγίες, πυρετό και πονοκεφάλους. Ωστόσο μερικοί (λίγοι) εθελοντές εμφάνισαν σοβαρές αντιδράσεις μετά τον εμβολιασμό.

Οξφόρδη και Κίνα

Δύο ερευνητικές ομάδες αναπτύσσουν εμβόλια με «ιϊκό φορέα». Οι ομάδες αυτές δημοσίευσαν τα ευρήματά τους στο έγκυρο ιατρικό περιοδικό The Lancet στις 20 Ιουλίου. Η μία είναι από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, σε συνεργασία με τη φαρμακευτική εταιρεία AstraZeneca. Η άλλη αποτελείται από ερευνητές της εταιρείας CanSino Biologics, στην Tianjin της Κίνας.

Οι ερευνητές της ομάδας της Οξφόρδης ανακοίνωσαν τα αποτελέσματα και σε συνέντευξη Τύπου. Υποστήριξαν ότι το εμβόλιό τους προκαλεί το είδος των ανοσολογικών αντιδράσεων που πιστεύουν ότι παρέχει προστασία έναντι του κορωνοϊού.

Το εμβόλιο της Οξφόρδης εκμεταλλεύεται έναν ιό που προκαλεί κρυολόγημα στους χιμπατζήδες. Ο ιός έχει τροποποιηθεί γενετικά, ώστε να μην μπορεί να αναπτυχθεί στους ανθρώπους. Ωστόσο εκφράζει την πρωτεΐνη-«ακίδα» που χρησιμοποιεί ο νέος κορωνοϊός για να μολύνει τα ανθρώπινα κύτταρα.

Το εμβόλιο της CanSino χρησιμοποιεί έναν παρόμοιο τροποποιημένο ανθρώπινο ιό.

Γερμανία και ΗΠΑ

Μια τρίτη ομάδα, η BioNTech στο Mainz της Γερμανίας, αναπτύσσει ένα εμβόλιο με βάση το RNA σε συνεργασία με τη φαρμακευτική εταιρεία Pfizer. Στις 20 Ιουλίου, η ομάδα κυκλοφόρησε λεπτομερή δεδομένα της ανοσολογικής απόκρισης σε άτομα που είχαν λάβει το εμβόλιό της. Αυτό το εμβόλιο περιέχει τμήμα του RNA που κωδικοποιεί το τμήμα της πρωτεΐνης-ακίδας που δεσμεύει τον υποδοχέα στα ανθρώπινα κύτταρα.

Αυτή η ανακοίνωση ακολούθησε τα πολυαναμενόμενα αποτελέσματα των κλινικών δοκιμών που δημοσιεύθηκαν στις 14 Ιουλίου από την εταιρεία  Moderna, μια εταιρεία βιοτεχνολογίας στο Cambridge της Μασαχουσέτης. Η Moderna επίσης έχει αναπτύξει ένα εμβόλιο με βάση το RNA. Το δικό της εμβόλιο κωδικοποιεί  ολόκληρη την πρωτεΐνη-ακίδα.

Η έρευνα της Moderna γίνεται σε συνεργασία με το αμερικανικό Εθνικό Ινστιτούτο Αλλεργίας και Λοιμωδών Νόσων (NIAID).

Εκπαίδευση του ανοσοποιητικού

Τα τελευταία δεδομένα προσφέρουν καλύτερη εικόνα για τη φύση των ανοσολογικών αντιδράσεων που προκαλούνται από τα εμβόλια. Η εικόνα αυτή αποτελεί ουσιαστικά τη μοναδική ένδειξη κάποιας αποτελεσματικότητας. Υποδηλώνει επίσης πως είναι πιθανό τα εμβόλια να λειτουργήσουν.

Τα εμβόλια εκθέτουν το ανοσοποιητικό σύστημα στα συστατικά ενός ιού. Στην προκειμένη περίπτωση, σχεδόν όλα τα εμβόλια για τον κορωνοϊό το εκθέτουν στην πρωτεΐνη-ακίδα του. Στόχος είναι να εκπαιδεύσουν το ανοσοποιητικό πώς να αντιδράσει σε μια πραγματική μελλοντική λοίμωξη από τον ιό.

Οι κλινικές δοκιμές εξέτασαν δύο κύριους τύπους ανοσολογικής απόκρισης:

Την παραγωγή αντισωμάτων που μπορούν να αναγνωρίσουν και, σε ορισμένες περιπτώσεις, να απενεργοποιήσουν τον εκάστοτε ιό (εξουδετερωτικά αντισώματα)

Την παραγωγή Τ λεμφοκυττάρων που μπορούν να σκοτώσουν τα μολυσμένα κύτταρα και να επάγουν και άλλες ανοσολογικές αποκρίσεις, συμπεριλαμβανομένης της παραγωγής αντισωμάτων.

Εξουδετερωτικά αντισώματα

Μέχρι στιγμής, οι ερευνητές έχουν εστιάσει στην παραγωγή εξουδετερωτικών αντισωμάτων, που κυκλοφορούν στο αίμα. Τα αντισώματα αυτά μπορούν να καταστήσουν τον ιό μη μολυσματικό.

Όλα τα εμβόλια που έχουν δοκιμαστεί προκαλούν την παραγωγή αντισωμάτων που εξουδετερώνουν το ιό, λένε οι επιστήμονες. Και αυτό είναι ένα αξιόλογο αποτέλεσμα.

Οι περισσότεροι συμμετέχοντες στις μελέτες παρήγαγαν εξουδετερωτικά αντισώματα σε επίπεδα παρόμοια με εκείνα που μετρήθηκαν σε ασθενείς οι οποίοι ανάρρωσαν από τη λοίμωξη που προκαλεί ο κορωνοϊός Covid-19. Ενδέχεται, όμως, να χρειασθούν περισσότερες από μία δόσεις για να επιτευχθεί αυτήν η απόκριση. Το πιθανότερο είναι πως θα απαιτηθούν δύο δόσεις για πολλά από αυτά τα εμβόλια, προκειμένου να επιτευχθούν επαρκή επίπεδα εξουδετερωτικών αντισωμάτων.

Τα Τ-λεμφοκύτταρα

Οι αποκρίσεις Τ-λεμφοκυττάρων έχουν λάβει λιγότερη προσοχή από τους κατασκευαστές των εμβολίων. Αυτό οφείλεται εν μέρει στο γεγονός ότι είναι πιο δύσκολο και περίπλοκο να μετρηθούν αυτού του είδους οι ανταποκρίσεις, ειδικά καθώς ο αριθμός των συμμετεχόντων στις μελέτες αυξάνεται σε χιλιάδες.

Ωστόσο, τα αναδυόμενα δεδομένα υποδηλώνουν ότι τα Τ-λεμφοκύτταρα μπορεί να έχουν σημαντικό ρόλο στον έλεγχο του κορωνοϊού. Οι περισσότερες δοκιμές έδειξαν ότι υπάρχουν σε διαφορετικό βαθμό αποκρίσεις των  Τ-λεμφοκυττάρων στους συμμετέχοντες. Οι ερευνητές εντόπισαν στους συμμετέχοντες:

Τα επονομαζόμενα CD4 Τ-λεμφοκύτταρα. Λέγονται και βοηθητικά Τ-λεμφοκύτταρα. Αναγνωρίζουν την πρωτεΐνη-ακίδα και υποστηρίζουν την παραγωγή αντισωμάτων.

Τα CD8 Τ-λεμφοκύτταρα. Εντοπίστηκαν στους περισσότερους εθελοντές. Αυτά αναγνωρίζουν την πρωτεΐνη-ακίδα και σκοτώνουν τα μολυσμένα από τον κορωνοϊό ανθρώπινα κύτταρα.

Εάν ένα εμβόλιο μπορεί να προκαλέσει συνδυασμό παραγωγής εξουδετερωτικών αντισωμάτων και αμφότερων των τύπων των Τ-λεμφοκυττάρων (CD4 και CD8), θα μπορούσε να αποτελέσει ένα θετικό στοιχείο για την προστασία από την νόσο Covid-19. Όμως «αυτό δεν είναι απόλυτα τεκμηριωμένο, αλλά περισσότερο μια υπόθεση», τονίζουν οι επιστήμονες. «Και αυτό διότι δεν γνωρίζουμε ακριβώς τι είναι πιο σημαντικό για την ανάπτυξη προστατευτικής ανοσίας».

Μελέτες αποτελεσματικότητας

Το πιθανότερο είναι ότι υπάρχουν περισσότεροι από ένας τρόποι προστασίας από τη λοίμωξη που προκαλεί ο κορωνοϊός. Η φύση της ανοσολογικής απόκρισης που προστατεύει - ή αποτυγχάνει να προστατεύσει - από την COVID-19 θα γίνει σαφέστερη όταν οι μεγάλες δοκιμές αποτελεσματικότητας αποφέρουν τα πρώτα τους αποτελέσματα.

Όταν κάποιο από τα εμβόλια αποδείξει ότι είναι και αποτελεσματικό, τότε θα έχουμε μια καλύτερη ιδέα για το τι πρέπει να κάνει ένα εμβόλιο ώστε να εξασφαλίζει προστασία. Το εμβόλιο της Οξφόρδης δοκιμάζεται για την αποτελεσματικότητα του στο Ηνωμένο Βασίλειο, τη Βραζιλία και τη Νότια Αφρική. Με το εμβόλιο της Moderna πρόκειται να αρχίσει εντός του μηνός κλινική μελέτη Φάσης III στις ΗΠΑ.

Δεδομένα που θα συσχετίζουν εργαστηριακά ευρήματα με το βαθμό προστασίας θα μπορούσαν να διευκολύνουν την ερμηνεία των αποτελεσμάτων των δοκιμών πρώιμου σταδίου.

Εν τούτοις, οι συγκρίσεις πρέπει να αποφευχθούν. Η αιτία είναι η ασταθής φύση των τεστ που χρησιμοποιούν οι ερευνητές για να μετρήσουν τις αποκρίσεις των εξουδετερωτικών αντισωμάτων και των Τ-λεμφοκυττάρων. Το ίδιο τεστ μπορεί να δώσει πολύ διαφορετικές τιμές όταν εκτελείται σε διαφορετικά εργαστήρια ή ακόμα και σε διαφορετικές ημέρες.

Σύγκριση των εμβολίων

Γενικά, είναι δύσκολο για τους ερευνητές να συγκρίνουν τα αποτελέσματα των εμβολίων. Ιδανικά θα έπρεπε διαφορετικά εμβόλια να δοκιμαστούν στο ίδιο εργαστήριο από τους ίδιους ανθρώπους. Αυτή είναι μια προσπάθεια που υποστηρίζεται από την κυβέρνηση των ΗΠΑ σε συνεργασία με ιδιωτικούς και ακαδημαϊκούς φορείς. Υποστηρίζεται επίσης, ανεξάρτητα, από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, διότι είναι εξαιρετικά σημαντικό να αναγνωριστούν συσχετισμοί εργαστηριακών δεδομένων με την παρεχόμενη προστασία και να μπορούν να συγκριθούν διαφορετικά εμβόλια.

Ένα άλλο ζήτημα που  επίσης θέτουν οι ερευνητές είναι η ανάπτυξη εμβολίων από εταιρείες που θα είναι ικανές να παράγουν και να παρέχουν αρκετά εμβόλια για να καλύψουν τις τεράστιες ανάγκες. Υπάρχουν πολλά ζητήματα σε αυτό το κομμάτι της ανάπτυξης. Κυμαίνονται, π.χ., από την παραγωγή γυάλινων φιαλιδίων έως τη διατήρηση των αλυσίδων τροφοδοσίας ελεγχόμενης θερμοκρασίας.

Πηγή: iatropedia.gr