Μεγάλη Σαρακοστή: Μια κοπιαστική πνευματική πορεία προς την Ανάσταση

Από την Καθαρά Δευτέρα έως και την Παρασκευή πριν το Σάββατο του Λαζάρου, αρχίζει η περίοδος της Σαρακοστής! Η Μεγάλη Σαρακοστή, είναι μια χριστιανική περίοδος νηστείας και έχει διάρκεια συνολικά σαράντα ημέρες. Αποτελεί την αρχαιότερη από τις μεγάλες νηστείες της Ορθόδοξης Εκκλησίας και καθιερώθηκε τον 4ο αιώνα.

Αρχική ονομασία της Μεγάλης Σαρακοστής ήταν, Τεσσαρακοστή όπου σήμαινε την τεσσαρακοστή ημέρα πριν το Πάσχα. Αργότερα όμως δόθηκε το όνομά της σε όλη την διάρκεια της νηστείας των σαράντα ημερών πριν το Πάσχα. Η Σαρακοστή, αποτελεί την περίοδο προετοιμασίας των χριστιανών για τη γιορτή της Ανάστασης του Κυρίου.

Καθ΄ όλη την διάρκεια της Σαρακοστής, κάθε Τετάρτη και Παρασκευή τελείται από την Ορθόδοξη Εκκλησία, η "Προηγιασμένη Ακολουθία". Σ’ αυτήν οι πιστοί λαμβάνουν θεία κοινωνία, η οποία και έχει προαγιασθεί την προηγούμενη Κυριακή. Τελευταία Κυριακή της Μεγάλης Σαρακοστής είναι η Κυριακή των Βαΐων. Αυτή η μέρα, είναι αφιερωμένη στη θριαμβευτική είσοδο του Κυρίου στα Ιεροσόλυμα. Κατά την είσοδό του, οι πιστοί των υποδέχτηκαν με επευφημίες και βάγια φοινίκων.

Η νηστεία της Μεγάλης Σαρακοστής γίνεται σε ανάμνηση της σαρανταήμερης νηστείας του Χριστού στην έρημο, λίγο πριν οδηγηθεί στο Σταυρό του Μαρτυρίου.

Όλη την περίοδο από την Καθαρή Δευτέρα μέχρι και το μεγάλο Σάββατο, δεν επιτρέπεται η κατανάλωση κανενός ζωικού προϊόντος. Εξαίρεση αποτελούν η ημέρα του Ευαγγελισμού στις 25 Μαρτίου και η Κυριακή των Βαΐων όπου επιτρέπεται η βρώση ψαριών. Κάθε Τετάρτη και Παρασκευή νηστεύουν και το λάδι.

Ο λόγος για τον οποίον νηστεύουμε, σύμφωνα με το Κατά Λουκάν Ευαγγέλιο 4:1-4

ΚΑΙ ο Ιησούς, πλήρης Αγίου Πνεύματος, επέστρεψε από τον Ιορδάνη· και φερόταν από το Πνεύμα στην έρημο,  πειραζόμενος από τον διάβολο 40 ημέρες· και δεν έφαγε τίποτε εκείνες τις ημέρες·και αφού αυτές τελείωσαν, ύστερα πείνασε.  Και ο διάβολος είπε σ' αυτόν: Αν είσαι Υιός τού Θεού, πες σε τούτη την πέτρα να γίνει ψωμί.  Και ο Ιησούς απάντησε σ' αυτόν, λέγοντας: Είναι γραμμένο, ότι: «Μονάχα με ψωμί δεν θα ζήσει ο άνθρωπος, αλλά με κάθε λόγο τού Θεού». 

Οι σημαντικότερες εορτές της Μεγάλης Σαρακοστής είναι:

Το Σάββατο της πρώτης εβδομάδας εορτάζουμε την μνήμη των Αγίων Θεοδώρων, (Θεοδώρου του Τήρωνος και Θεοδώρου του Στρατηλάτου).

Κατά το Σάββατο αυτό συνηθίζεται να φτιάχνουν κόλλυβα σε ανάμνηση του θαύματος των κολλύβων του Αγίου Θεοδώρου του Τήρωνος. Σύμφωνα με την παράδοση, ο Θεόδωρος ο Τήρων που ονομάστηκε έτσι επειδή ήταν στρατιώτης επί Διοκλητιανού στο τάγμα των Τηρώνων (νεοσύλλεκτων), κατά τη διάρκεια λιμού στην περιοχή των Ευχαΐτων της Γαλατίας, έθρεψε τον πληθυσμό μιας πόλης με κόλλυβα.

Η Α΄ Κυριακή των νηστειών, είναι η Κυριακή της Ορθοδοξίας. Εορτάζουμε την αναστήλωση των Εικόνων (843 μ.Χ.) από την Αυτοκράτειρα Θεοδώρα και τον Πατριάρχη Μεθόδιο κατά των Εικονομάχων, εκείνων δηλαδή που δεν δεχόντουσαν να τιμούν τις Εικόνες.

Η Β΄ Κυριακή των νηστειών είναι αφιερωμένη στην μνήμη του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, Αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης. Υπήρξε κορυφαίος διδάσκαλος των ορθοδόξων δογμάτων και πολέμιος των αιρέσεων.

Η Γ΄ Κυριακή των νηστειών, Κυριακή της Σταυροπροσκυνήσεως. Η εκκλησία την ημέρα αυτή προβάλλει την προσκύνηση του Τίμιου Σταυρού προς ενδυνάμωση της σωματικής και ψυχικής αδυναμίας των χριστιανών.

Η Δ΄ Κυριακή των νηστειών, είναι ημέρα που τιμάται η μνήμη του Αγίου Ιωάννη, κήρυκα της μετανοίας και της νηστείας, συγγραφέα της «Κλίμακος». Η κλίμακα είναι βιβλίο με ομιλίες του Αγίου Ιωάννη, αφιερωμένο στις αρετές, πνευματικό βοήθημα των χριστιανών στην πορεία τους προς τον Ουρανό, μέσα από την πνευματική άσκηση.

Η Ε΄ Κυριακή των νηστειών, είναι αφιερωμένη στην μνήμη της Οσίας Μαρίας της Αιγύπτιας, η οποία μέχρι τα 30 χρόνια της ακολούθησε έκλυτο βίο. Στη συνέχεια όμως γνώρισε τον Χριστιανισμό και ασκήτεψε μακριά από την κοσμική ζωή.
Η εβδομάδα που ακολουθεί δεν έχει πολλές ακολουθίες, γι’ αυτό και αποκαλείται «κουφή εβδομάδα».

Το Σάββατο πριν την Μεγάλη Εβδομάδα είναι του Λαζάρου. Ανάμνηση του θαύματος της Ανάστασης του Λαζάρου από το Χριστό. στο θαύμα της ανάστασης του Λαζάρου από τον Χριστό.

Τελευταία Κυριακή της Μεγάλης Σαρακοστής, είναι η Κυριακή των Βαΐων. Ημέρα αφιερωμένη στην θριαμβευτική είσοδο του Χριστού στα Ιεροσόλυμα και της θριαμβευτικής υποδοχής που του επεφύλαξε ο λαός ραίνοντας τον με βάγια.

ΟΙ ΚΑΤΑΝΥΚΤΙΚΟΙ ΕΣΠΕΡΙΝΟΙ
Τα απογεύματα των Κυριακών της Σαρακοστής (από την Κυριακή της Τυρινής μέχρι και την Ε΄ Κυριακή των Νηστειών), τελείται ο «Κατανυκτικός Εσπερινός». Λέγεται Κατανυκτικός επειδή ψάλλονται κατανυκτικά τροπάρια του Τριωδίου. Τροπάρια όπου δεσπόζει η μετάνοια και η συγγνώμη.

ΤΟ ΜΕΓΑ ΑΠΟΔΕΙΠΝΟ
Κάθε απόγευμα από Δευτέρα μέχρι και Πέμπτη τελείται το Μεγάλο Απόδειπνο. Λέγεται Απόδειπνο, διότι είναι ακολουθία που γίνεται κανονικά μετά το δείπνο, είναι δηλαδή η βραδινή προσευχή του Χριστιανού.
Διακρίνεται από το Μικρό Απόδειπνο από την έκτασή του. Το Μικρό Απόδειπνο τελείται τις υπόλοιπες μέρες της εβδομάδος.
Σε πολλά μέρη το Μεγάλο Απόδειπνο το ψάλλουν χορωδίες παιδιών, ανδρών και γυναικών. Και στην περιοχή μας παλιά το Μεγάλο Απόδειπνο ψαλλόταν από χορωδίες παιδικές ανδρών και γυναικών. Δεξιά τα κορίτσια, αριστερά τα αγόρια. Χρόνια ανέμελα που συναγωνιζόμαστε ποιος θα πει το «Άσπιλε» και το «Και δος ημίν σήμερον» και όλοι μαζί ψάλλαμε το «Κύριε των Δυνάμεων, μεθ’ ημών γενού…» και τους άλλους ύμνους. Τα αναγνώσματα τα είχαμε μάθει απ’ έξω και είμαστε εκεί κάθε βράδυ για να ψάλλομε όλοι μαζί τους κατανυκτικούς ύμνους.

Η ΘΕΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΡΟΗΓΙΑΣΜΕΝΩΝ ΔΩΡΩΝ Κάθε Τετάρτη και Παρασκευή της Μεγάλης Σαρακοστής, τελείται η Θεία Λειτουργία των Προηγιασμένων, λειτουργία κατανυκτική. Τις άλλες μέρες της εβδομάδος τελείται μόνο Όρθρος. Τα Σάββατα τελείται η Λειτουργία του Ιωάννου του Χρυσοστόμου ενώ τις Κυριακές της Μεγάλης Σαρακοστής η Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου.

Ο ΑΚΑΘΙΣΤΟΣ ΥΜΝΟΣ

Κατά τις τέσσερις πρώτες εβδομάδες, κάθε Παρασκευή βράδυ, ψάλλονται τμηματικά οι Χαιρετισμοί της Παναγίας. Την Παρασκευή το βράδυ 5ης εβδομάδος ψάλλουν ολόκληρο τον Ακάθιστο ύμνο. Ανάμνηση της προστασίας που παρείχε η Παναγία στην Κωνσταντινούπολη κατά των επιδρομών των βαρβάρων. Οι Χαιρετισμοί συνδέθηκαν με τη Μεγάλη Σαρακοστή λόγω της μεγάλης Θεομητορικής εορτής του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου.

Ο ΜΕΓΑΣ ΚΑΝΩΝ

Την Τετάρτη της 5ης εβδομάδες ψάλεται  η ακολουθία του Μεγάλου Κανόνα του Αγίου Ανδρέα, Αρχιεπισκόπου Κρήτης. Απαρτίζεται από 250 τροπάρια που εξιστορούν τα γεγονότα από τον εποχή του Αδάμ μέχρι και την Ανάληψη του Χριστού.

Έθιμο των ημερών αυτών είναι η "Κυρά Σαρακοστή". Έχει τις ρίζες του από τα πολύ παλιά ακόμα χρόνια και διατηρείται έως και τις μέρες μας. Την Κυρά Σαρακοστή την συναντάμε συνήθως σε χάρτινες ζωγραφιές, ενώ άλλες φορές είναι κατασκευασμένη από ζυμάρι. Είναι μια γυναίκα με σταυρωμένα τα χέρια και αυτό γιατί προσεύχεται και με κλειστό ή καθόλου στόμα και αυτό γιατί νηστεύει. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της είναι, τα επτά της πόδια. Τα πόδια της είναι επτά γιατί συμβολίζουν τις επτά εβδομάδες της Σαρακοστής. Το έθιμο λέει, ότι κόβουμε και από ένα πόδι κάθε Σάββατο αρχίζοντας από το Σάββατο της Καθαρής Δευτέρας, έτσι ώστε το τελευταίο Σάββατο που είναι το Μεγάλο Σάββατο θα έχουμε φτάσει στο Άγιο Πάσχα. Οι παλιοί συνηθίζουν να κρύβουν το τελευταίο πόδι μέσα σε ένα ξερό σύκο. Εκείνος λοιπόν που στο γιορτινό τραπέζι θα εύρισκε το «τυχερό σύκο» θα είχε και τύχη την υπόλοιπη χρονιά!

Το χαρακτηριστικό τραγούδι της Κυρά Σαρακοστής είναι το εξής:

Η κυρά Σαρακοστή
που’ναι έθιμο παλιό
οι γιαγιάδες μας την φτιάχναν
με αλεύρι και νερό.
Στα χεράκια της κρατούσε
πάντοτε έναν σταυρό
μα το στόμα της ξεχνούσε,
γιατί νήστευε καιρό.
Και τις μέρες, τις μετρούσαν
με τα πόδια της τα εφτά
κόβαν ένα τη βδομάδα,
μέχρι να’ ρθει η Πασχαλιά!

Διαβάστε επίσης το άρθρο: Η ιστορία της νηστείας

πηγές: my family, koumiotis-andron.blogspot.gr​