Σε κλίμα συγκίνησης πραγματοποιήθηκαν χθες οι εκδηλώσεις της 190ης επετείου του Ολοκαυτώματος του σπηλαίου Μελιδονίου στον Δήμο Μυλοποτάμου.
Χθες το πρωί τελέστηκε Αρχιερατική Θεία Λειτουργία και Μνημόσυνο ιερουργούντος του Σεβ. Μητροπολίτη Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου κ.κ. Ευγενίου στον Ιερό Ναό Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, ο οποίος έχει ανεγερθεί στην είσοδο του ιστορικού σπηλαίου στη μνήμη των 370 ολοκαυτωθέντων αμάχων της 24ης Ιανουαρίου 1824.
Ακολούθησε η Επιμνημόσυνη Δέηση και η καθιερωμένη τελετή απόδοσης τιμών στο χώρο του σπηλαίου, όπου και ο τάφος με τα οστά των θυσιασθέντων.
Χαιρετισμούς απεύθυναν ο Δήμαρχος Μυλοποτάμου κ. Δημήτρης Κόκκινος και η Πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Μελιδονίου κ. Εύα Βουκάλη.
Ομιλία για τα γεγονότα της τραγωδίας και την ιστορικότητα του Σπηλαίου πραγματοποίησε η Αρχαιολόγος της ΚΕ Εφορίας Κλασσικών Αρχαιοτήτων κ. Ειρήνη Γαβριλάκη.
Παρευρέθηκαν ο Βουλευτής Ρεθύμνου του ΣΥΡΙΖΑ κ. Ανδρέας Ξανθός, ο Περιφερειάρχης Κρήτης κ. Σταύρος Αρναουτάκης, η Αντιπεριφερειάρχης Ρεθύμνου κ. Μαρία Λιονή, Περιφερειακοί και Δημοτικοί Σύμβουλοι, εκπρόσωποι των Σωμάτων Ασφαλείας, φορέων και συλλόγων και πλήθος κόσμου, που ανηφόρισαν στο σπήλαιο αψηφώντας την κακοκαιρία.
Οι εκδηλώσεις ολοκληρώθηκαν με την άφιξη των δρομέων που συμμετείχαν στον «Μελιδόνιο Δρόμο 2014», ο οποίος στηρίχθηκε από το Σύλλογο Δρομέων Υγείας Ρεθύμνου και γεύμα που προσέφεραν οι φορείς του χωριού στην αίθουσα «Αποθήκη Πολιτισμού».
Τις εκδηλώσεις οργάνωσαν ο Δήμος Μυλοποτάμου, η Ενορία, η Τοπική Κοινότητα και ο Πολιτιστικός Σύλλογος Μελιδονίου.
ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΔΗΜΑΡΧΟΥ ΜΥΛΟΠΟΤΑΜΟΥ
«Κυρίες και Κύριοι,
σας καλωσορίζουμε και φέτος στο ιστορικό σπήλαιο του Μελιδονίου για να τιμήσουμε όπως οφείλουμε τη θυσία και το μαρτύριο, που καταγράφηκε στο σημείο αυτό πριν από 190 χρόνια.
Ένα από τα πιο συγκλονιστικά γεγονότα, που σημάδεψαν την τοπική ιστορία, έλαβε χώρα μέσα σε αυτή την οπή της γης.
Μια θηριωδία, που προκαλεί φρίκη στην περιγραφή της, δέος ως προς το μέγεθος της θυσίας των κατοίκων του Μελιδονίου και ευθύνη για τους επιγενόμενους ως προς την διατήρηση της μνήμης, την απόδοση της τιμής και το παράδειγμα της πράξης αντίστασης.
Σήμερα 190 χρόνια μετά, τιμούμε τους μάρτυρες της Ελευθερίας. Ακούμε και καταγράφουμε τα μηνύματα τους και ανανεώνουμε την υπόσχεση μας απέναντι στο χρέος, που μας κληροδότησαν.
Να είμαστε σταθεροί στις Αξίες και στις Αρχές του έθνους μας.
Να είμαστε πάντα έτοιμοι να υπερασπιστούμε και να διασφαλίσουμε την αυτοδιάθεση μας, την Εθνική μας κυριαρχία και την ελευθερία του λόγου, της πράξης και της διακίνησης των ιδεών.
Για τα ιδανικά αυτά οι πρόγονοι μας θυσιάστηκαν.
Για τα ίδια ιδανικά πρέπει και εμείς να είμαστε πάντα ικανοί να ανταποκριθούμε στις προκλήσεις.
Σας καλωσορίζουμε στις εκδηλώσεις της Εκατοστής Ενενηκοστής Επετείου του Ολοκαυτώματος στο Σπήλαιο του Μελιδονίου, χαιρετίζουμε τη διοργάνωση τους και σας ευχαριστούμε για τη συμμετοχή και την στήριξη σας.»
ΟΜΙΛΙΑ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΟΥ ΕΙΡΗΝΗΣ ΓΑΒΡΙΛΑΚΗ
«Τοπία, τόποι αναφοράς και ιστορικής μνήμης»
«Το σπήλαιο Μελιδονίου, ένας χώρος συνδεδεμένος με τη λατρεία του Ερμή από τον 15ο αιώνα, όταν ο Κυριακός της Αγκώνας μετέγραψε την προσευχή της κόρης του Σαλουίου Μηνά στον θεό αυτό, άρχισε, ήδη από τις πρώτες μέρες των ανασκαφών, το 1987, να ψιθυρίζει τα μυστικά του: Στα Νεολιθικά Χρόνια ως τις αρχές της 3ης χιλιετίας π.Χ., υπήρξε φιλόξενο καταφύγιο για ανθρώπους και ζώα, όπως δείχνουν τα πήλινα σκεύη και τα οστέινα εργαλεία αυτής της περιόδου. //Γύρω στο 1700 π.Χ., αξιοποιήθηκαν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του και προφανώς η ανάμνηση κανονικών παλιότερων επισκέψεων και ανθρώπινης συναναστροφής σ΄ αυτό, αφού βρίσκεται στον δρόμο μετακίνησης των κοπαδιών από τα ψηλότερα σημεία της Ίδης προς τη θάλασσα, και έγινε τόπος λατρείας της μινωικής θεάς προστάτιδος της φύσης. Προς τιμήν της ανάβονταν φωτιές στον βόρειο μυχό της αίθουσας αυτής, σ΄ έναν κλειστό, δηλαδή, χώρο που καθοσίωνε η ύπαρξη εξαγνιστικού νερού και ενός μεγάλου πανάρχαιου σταλαγμίτη, ικανού να σωματοποιεί τη θεά στα μάτια και τις ψυχές των πιστών. // Στα Ιστορικά Χρόνια, από το 1100 π.Χ. ως το τέλος της Αρχαιότητας, η λατρεία συνεχίστηκε αδιάλειπτα στον ίδιο αυτό βόρειο μυχό, στο όνομα μιας αντίστοιχης θεότητας που μας διαφεύγει, για χάρη της οποίας ειδώλια γυναικών και ομοιώματα ζώων ή γυναικεία αντικείμενα, σφοντύλια και διακοσμητικές περόνες, αφήνονταν στη βάση του σταλαγμίτη, ως μακραίωνη συνήθεια που δεν υπήρχε λόγος να αλλάξει. // Γύρω στον 2ο αιώνα π.Χ., παρότι το περιεχόμενο της λατρείας απέκτησε μυστηριακό χαρακτήρα, το σπήλαιο συνέχισε να αποτελεί λατρευτικό προορισμό στη σκιά της Ίδης: οι πιστοί προσέρχονταν ακόμα κι από μακριά και χάραζαν επιγραφές στα τοιχώματα προς τιμήν του Ερμή, όπως η κόρη του Μηνά ή ο Ιππώναξ, ο γιος του Διοκλή, ή προσκυνητές από τη γειτονική Ελεύθερνα, ή μια ιέρεια Συβριτία. Την εποχή αυτή οι πιστοί περνούσαν από τον βόρειο μυχό όπου υπήρχαν μεγάλα πήλινα αγάλματα που ο ίσκιος τους συγχεόταν με τους ίσκιους του λιθωματικού υλικού προκαλλώντας δέος, αλλά στόχος τους ήταν να φτάσουν στο κατώτατο όριο του σπηλαίου, δεκάδες μέτρα πιο βαθιά, εκεί που έμοιαζε να είναι πράγματι το όριο του Κάτω Κόσμου, όπου ο Ερμής συντρόφευε τις ψυχές. Κι εκεί προσκυνούσαν. Μάλιστα είναι η πρώτη φορά που απαντά το ρήμα “προσκυνώ” σε τέτοιο αρχαιολογικό περιβάλλον, απόδειξη κι αυτό της σπουδαιότητας του χώρου. // Καταφύγιο και προστασία αναζήτησαν στο σπήλαιο και οι 370 άμαχοι που έφτασαν εδώ ακολουθώντας την προαιώνια διαδρομή, φορτωμένοι φόβους κι αυτοί, για να βρουν βασανιστικό θάνατο, το 1824. // Και εμείς, σήμερα, επιστρέφουμε σ΄ αυτόν τον τόπο ιστορικής μνήμης και συγκίνησης.
Στη μακρά πορεία του κατά την Αρχαιότητα, το σπήλαιο Μελιδονίου, από φυσικό τοπίο μετατράπηκε σιγά-σιγά σε συμβολικό τόπο συλλογικής αξίας. Γιατί; Γιατί γενιές ανθρώπων, από το απώτατο παρελθόν, απόθεταν εδώ τα ειλικρινή συναισθήματά τους. Ψελλίζοντας τις προσευχές τους και αλληλεπιδρώντας υπό το καθεστώς των συναισθημάτων αυτών, άνθρωποι όπως εμείς μετέτρεπαν το τοπίο του σπηλαίου σε τόπο ειδικού βάρους, ο οποίος αντανακλά τη συλλογική μνήμη που διαμόρφωσαν οι προσωπικές εμπειρίες, οι κοινοτικές ανάγκες και οι κάθε λογής συλλογικές επενδύσεις.
Το σπήλαιο Μελιδονίου αποτελεί και σήμερα τόπο ιστορικής αναφοράς και συλλογικής συνοχής εξαιτίας αφενός των 8.000 περίπου χρόνων χρήσης και των 2000 χρόνων συνεχούς λατρείας και αφετέρου εξαιτίας του ζοφερού επεισοδίου του 1824. Το 1824, χρησιμοποιήθηκε ως καταφύγιο, όπως και άλλα πολλά στην Κρήτη κατά τη διάρκεια ταραγμένων περιόδων της Ιστορίας του νησιού: Στα Χανιά μόνον, ο Paul Faure κατέγραψε 44 παραδείγματα σπηλαίων – καταφυγίων και κρησφυγέτων σε διάφορες δύσκολες εποχές της αρχαίας ή της σύγχρονης Ιστορίας της νήσου. Διαβάζουμε στον Pashley:
Κατά το τέλος Αυγούστου 1822, ο Χασάν πασάς, θείος του Μουσταφά πασά και νυν σερασκιέρης της Κρήτης, πέρασε με τον στρατό του από το Μελιδόνι, καθώς πήγαινε από τα Χανιά στο Μεγάλο Κάστρο. Οι άοπλοι χριστιανοί έφευγαν από όπου περνούσε. Αυτό το σπήλαιο προσέφερε καταφύγιο κυρίως σε όσους λόγω ηλικίας ή φύλου ήταν ανίκανοι να αποτραβηχτούν στα ψηλά βουνά και να παραμείνουν εκεί έως ότου περάσει η καταιγίδα από τα σπίτια τους. Έτσι, πολλοί Μελιδονιώτες, ιδιαίτερα δε τα γυναικόπαιδα, καθώς και οι κάτοικοι γειτονικών χωριών κατέφυγαν στο σπήλαιο όπου έμειναν μερικές μέρες. Εκεί βρήκαν άφθονο νερό, ενώ δεν φοβόντουσαν την επίθεση, αφού λίγα μόνο τουφέκια χρειάζονταν για τη φύλαξη της εισόδου εναντίον οποιουδήποτε αριθμού στρατού. Ο πασάς πέρασε χωρίς να τους πειράξει και μετά από λίγο βγήκαν από την κρυψώνα τους και επέστρεψαν στα σπίτια τους.
Ωστόσο, μετά τον θάνατο του Χασάν πασά, ο Χουσείν μπέης και ο Μουσταφά μπέης, ο νυν πασάς, έφτασαν με το στρατό τους στο Μελιδόνι. Οι άνθρωποι εφυγαν, όπως και τότε με τον Χασάν πασά, αλλά τώρα πήραν μαζί τους όλα τα ζωντανά και όση από την κινητή περιουσία μπορούσαν να μεταφέρουν, γνωρίζοντας ότι θα έχαναν σίγουρα ό,τι άφηναν πίσω. Δεν ένιωθαν άλλωστε κανέναν φόβο, γιατί επέστρεφαν στο απόρθητο φρούριο και είχαν αρκετά εφόδια για να αντέξουν μια πολιορκία 6 μηνών. Ο αριθμός αυτών που κρύφτηκαν στο σπήλαιο υπερέβαινε τους 300.
Και πιο κάτω:
Μάταια ό Χουσείν μπέης καλούσε τους χριστιανούς φυγάδες να βγουν από την κρυψώνα τους. Ο αγγελιαφόρος πυροβολήθηκε κι έπεσε. Στη συνέχεια προσπάθησε να καταλάβει την είσοδο του σπηλαίου. Κάνοντας αυτό έχασε 20 από τους γενναίους του που σκοτώθηκαν από σφαίρες των εγλείστων. Κι έτσι... ο μωαμεθανός στρατηγός πήρε μια πέτρα και τη έριξε στην είσοδο. Οι στρατιώτες τον μιμήθηκαν κι έτσι έφραξαν το μόνο άνοιγμα που έδινε αέρα. Και φως. Το επόμενο πρωί οι μωαμεθανοί είδαν ότι είχε δημιουργηθεί μικρό άνοιγμα. Το ξανάκλεισαν και το επόμενο πρωί αυτό είχε ξανανοιχτεί. ... Έβαλαν φωτιά... .
Το 1999, κάνοντας μια δοκιμαστική τομή έξω από την είσοδο του σπηλαίου, ξαναζήσαμε την τρομερή σκηνή του αποκλεισμού που περιγράφει ο Pashley: βρήκαμε τα μεγάλα κομμάτια βράχου που έκλεισαν την είσοδο, μετά από την πρώτη πέτρα που έρριξε ο Χουσείν μπέης. Αποκαλύψαμε το πρόχειρο δάπεδο από πλάκες και πέτρες που πάτησαν οι άμαχοι, ένα κατώφλι, τελικά, κι αυτό προς τον Κάτω Κόσμο. Μαζέψαμε ένα δρεπάνι κι ένα μαχαίρι που προφανώς ανήκε σε κάποιο από τα πρόσωπα του δράματος.
Μετά από τον ασφυκτικό θάνατο των αμάχων, κανένας, μέχρι τις μέρες που ο Ρashley επισκέφτηκε το σπήλαιο, δεν είχε τολμήσει να μπει, εξαιτίας των τραυματικών αναμνήσεων και συμπτώσεων που ακολούθησαν. Όμως το 2008, τελευταία χρονιά της ανασκαφής, εμείς συλλέγαμε ακόμα θραύσματα από τα κεραμικά σκέυη που έφεραν μαζί τους οι έγκλειστοι, αλλά και οστά που δεν περισυλλέχθηκαν για να τοποθετηθούν στον κοινό τάφο τους: σε μια απομακρυσμένη γωνία του δευτέρου θαλάμου που ήταν δύσκολο να προσεγγίσουν τότε, εντοπίσαμε τα οστά μιας γυναίκας και δυο παιδιών -το ένα ήταν βρέφος, το άλλο μεγαλύτερο-, ενώ, στο απώτατο όριο του σπηλαίου, λίγο πιο πέρα από το σημείο που άνθρωποι της ελληνιστικής εποχής στέκονταν για να προσκυνήσουν την είσοδο του Κάτω Κόσμου, ένας ακόμα σκελετός κάποιου, που χωρίς ελπίδα κοίταξε να ξεφύγει από τη μοίρα του. Ανάμεσα στα οστά του, βρέθηκε το κλειδί του σπιτιού του να κλειδώνει και να ξεκλειδώνει για πάντα και τη δική μας ψυχή εδώ ...
Mέσα υπάρχει ένας χώρος, πιο μακριά από όσο τόλμησε κανείς να προχωρήσει, φοβερός και εντελώς άγνωστος. Είναι όμως μεγαλοπρεπής και πραγματικά ιερός, και πιστεύεται ότι κατοικείται από τους θεούς. Εδώ δεν υπάρχει τίποτα το μη άξιο λατρείας και σαν να εμφανίζεται με κάποιο πνεύμα.
Τα παραπάνω λόγια ανήκουν στον Promponius Mela. Όμως, επιτρέψτε μου να τελειώσω αυτή τη σύντομη ομιλία, με ένα απόσπασμα από τα γράμματα του Kamy Σε ένα φίλο Γερμανό, έκδοσης 1948. Μιλώντας για νικητές και νικημένους, λέει
Μέσα από ήττες μάθαμε ότι το πνεύμα, αντίθετα απ΄ ό,τι σκεφτόμασταν μερικές φορές, είναι αδύναμο μπροστά στο σπαθί. Αλλά το πνεύμα, ενωμένο με το σπαθί, γίνεται ο αιώνιος νικητής του σπαθιού που πολεμά μονάχα για το σπαθί.
Και πιο κάτω:
Ανήκω σ΄ ένα θαυμαστό και επίμονο έθνος που, πέρα από από τα σφάλματα και τις αδυναμίες που του έλαχαν, δεν επέτρεψε να χαθεί η ιδέα, η οποία αποτελεί ακέραιο το μεγαλείο του.
Ένα έθνος που οι άνθρωποί του πρόβαλαν αντίσταση πριν αφανιστούν, κάθε φορά που ο εχθρός ήταν δυνατότερος. Αλλά που αποδείκνυαν, ακόμα και όταν η ανυπαρξία γινόταν το ριζικό τους, ότι αυτό ήταν άδικο.... Αιωνία η μνήμη.»
