22 Μαΐου 1963: Η δολοφονική επίθεση στον Γρηγόρη Λαμπράκη

Ο Γρηγόρης Λαμπράκης ήταν ένας άνθρωπος που στιγμάτισε την πολιτική ζωή της χώρας την δεκατία του '50 και τις αρχές του '60. Η δράση του για την ειρήνη και η πορεία του στον Μαραθώνα έχουν μείνει στην ιστορία, με τα πιστεύω του να τον βάζουν στο στόχαστρο των ακροδεξιών οργανώσεων.

Στις 22 Μαΐου του 1963, ύστερα από μια ομιλία του για την ειρήνη στην Θεσσαλονίκη, δέχθηκε επίθεση που τον τραυμάτισε θανάσιμα. Πέθανε πέντε μέρες μετά σε ηλικία 51 ετών.
Γεννήθηκε στις 3 Απριλίου του 1912 στην Κερασίτσα Αρκαδίας. Φοίτησε σε σχολείο της ιδιαίτερης πατρίδας του και μόλις τελείωσε τις εγκύκλιες σπουδές του, έφυγε για την Αθήνα όπου σπούδασε Ιατρική, με ειδίκευση στην γυναικολογία. Την περίοδο της κατοχής έλαβε ενεργό μέρος στην Εθνική
Αντίσταση. 

Με την πολιτική άρχισε να ασχολείται ενεργά από την δεκαετία του ’50. Κατέβηκε όμως υποψήφιος στις εκλογές του 1961, με το ΠΑΜΕ (Πανδημοκρατικό Αγροτικό Μέτωπο Ελλάδος), έναν συνασπισμό με επικεφαλής την ΕΔΑ (Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά). Εξελέγη βουλευτής στον Πειραιά. Έγινε γνωστός στο πανελλήνιο όταν, αψηφώντας τις ειδοποιήσεις της αστυνομίας, πραγματοποίησε την 1η Μαραθώνια Πορεία Ειρήνης. Ήταν άλλωστε ιδρυτικό μέλος της «Ελληνικής Επιτροπής για τη Διεθνή Ύφεση και Ειρήνη».

Μετά την δράση του στο Λονδίνο για την απελευθέρωση πολιτικών κρατουμένων στην Ελλάδα και το ναυάγιο της μεσολάβησής του με την Βασίλισσα Φρειδερίκη, η οποία αρνήθηκε να συναντήσει την σύζυγο ενός εκ των κρατουμένων, ο Λαμπράκης θα βρεθεί το 1963 στην Θεσσαλονίκη. Εκεί γινόταν μια συγκέντρωση για την ειρήνη και τον πυρηνικό αφοπλισμό με θέμα «Ειρήνη και αφοπλισμός διά τον κόσμον ολόκληρον και διά την Ελλάδα».

Στις 22 Μαΐου, λίγο μετά τις 8 το βράδυ, ο Λαμπράκης ξεκίνησε από το ξενοδοχείο Κοσμοπολίτ, για να παρευρεθεί στην εκδήλωση, στην οποία ήταν ομιλητής. Από τις 6 το απόγευμα η κατάσταση ήταν τεταμένη, καθώς ομάδες ακραίων δεξιών πεποιθήσεων προκαλούσαν προβλήματα στην συγκέντρωση. Όμως η συγκέντρωση δεν διαλύθηκε. Ο Λαμπράκης στην ομιλία που έδωσε, είπε προφητικά:
«Προσοχή, προσοχή. Εδώ βουλευτής Λαμπράκης. Σαν εκπρόσωπος του Έθνους και του Λαού, καταγγέλλω ότι υπάρχει σχέδιο δολοφονίας μου και καλώ τον υπουργό Βορείου Ελλάδος, τον νομάρχη, τον εισαγγελέα, τον στρατηγό Χωροφυλακής Μήτσου, τον διευθυντή της Αστυνομίας και τον διοικητή Ασφαλείας να προστατεύσουν τη συγκέντρωση και τη ζωή μου».

Αμέσως μετά το τέλος της ομιλίας του, γύρω στις 22.15, ο Λαμπράκης ξεκίνησε για το ξενοδοχείο με μεγάλη συνοδεία. Την ώρα που πήγαινε να περάσει τον δρόμο, ένα τρίκυκλό έπεσε με μεγάλη ταχύτητα απάνω στους συγκεντρωμένους και ένας άνδρας που ήταν ανεβασμένος στην καρότσα, χτύπησε τον Λαμπράκη με λοστό στο κεφάλι. Ο Λαμπράκης, έπεσε αναίσθητος στο έδαφος.

Οι δυο άνδρες που επέβαιναν στο τρίκυκλο ήταν ο Εμμανουήλ Εμμανουηλίδης (αυτός που κρατούσε το λοστό) και ο Σπύρος Γκοτζαμάνης (οδηγός), μέλη παρακρατικών δεξιών οργανώσεων. Ο Λαμπράκης μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ, όπου στις 27 Μαΐου του 1963 άφησε την τελευταία του πνοή. Την επόμενη μέρα, πάνω από 200.000 κόσμος (μερικοί μιλούν και για 500.000) συγκεντρώθηκε στο Α' νεκροταφείο για την νεκρώσιμη ακολουθία.

Οι φυσικοί αυτουργοί ήταν οι Γκοτζαμάνης και Εμμανουηλίδης, αλλά η δικαστική έρευνα, του νεαρού τότε ανακριτή Χρήστου Σαρτζετάκη, οδήγησε στο συμπέρασμα ότι υπήρχε άμεση σχέση των αρχών με το ακροδεξιό παρακράτος. Ο Σαρτζετάκης απήγγειλε συγκεκριμένες κατηγορίες για ανώτατους αξιωματικούς της Χωροφυλακής. Στην δίκη που έγινε το 1966 όμως, καταδικάστηκαν μόνο οι δυο επιβαίνοντες στο τρίκυκλο. Ο Γκοτζαμάνης σε 11 χρόνια και ο Εμμανουηλίδης σε 8,5 χρόνια. Την περίοδο της χούντας, οι δυο φυλακισμένοι αφέθηκαν ελεύθεροι.

Η δολοφονία του Λαμπράκη ήταν ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα του 20ου αιώνα για την χώρα μας, αφού κατέδειξε τις πληγές της μετεμφυλιακής Ελλάδας και το στυγνό πρόσωπο του παρακράτους. Αμέσως μετά την δολοφονία του Λαμπράκη, ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής είπε την περίφημη φράση «Ποιος κυβερνάει αυτό τον τόπο;».

Σε λιγότερες από 20 μέρες υπέβαλλε την παραίτησή του στον Βασιλιά Παύλο, βρίσκοντας αφορμή την διαφωνία με το παλάτι για την επίσκεψη του βασιλικού ζεύγους στο Λονδίνο. Πολλοί θεώρησαν πως η παραίτησή του είχε άλλες αιτίες, με σημαντικότερη την υπόθεση της δολοφονίας Λαμπράκη.

Οι νέοι της εποχής, ίδρυσαν την «Δημοκρατική Νεολαία Λαμπράκη», της οποίας πρώτος γραμματέας ήταν ο Μίκης Θεοδωράκης. Η δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη ενέπνευσε τον Βασίλη Βασιλικό ώστε να γράψει το περίφημο πολιτικό μυθιστόρημα «Ζ», που το 1969 μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο από τον Κώστα Γαβρά και κέρδισε 2 βραβεία Όσκαρ.

Ο Γρηγόρης Λαμπράκης παραμένει μέχρι σήμερα ένα σύμβολο της Δημοκρατίας και της Ειρήνης, για τις οποίες έδωσε την ζωή του...