Άη Γιώργης: O ιππότης τροπαιοφόρος και οι ναοί του στην Κρήτη
Ο Άγιος Γεώργιος είναι ίσως ένας από τους δημοφιλέστερους Αγίους στο Ορθόδοξο Χριστιανικό εορτολόγιο, καθώς ένας στους δέκα Ελληνες φέρει το όνομα Γιώργος και τρεις στις δέκα γυναίκες το Γεωργία.
Η διάδοση του ονόματος μετά τον 4ο αι. εξηγείται από την υψηλή θέση του ομώνυμου Αγίου στη συνείδηση του κόσμου
Από το λαό ο Αϊ-Γιώργης αγαπήθηκε περισσότερο για την ηρωική του ιδιότητα πάρα επειδή ήταν Άγιος. Στη λαϊκή λατρεία ο Αϊγιώργης είναι ο ελευθερωτής των σκλάβων και υπερασπιστής των φτωχών.
Ο Άγιος Γεώργιος που γιορτάζει στις 23 Απριλίου με τους πάμπολλους χαρακτηρισμούς το επιβεβαιώνει. Γαλατάς στην Ασή Γωνιά, Χωστός στην Αγία Βαρβάρα, Σφουγγατάς στο Βουλγάρω Κισσάμου, Αγγιναράς στην Ελιά, Κλειδάς στο Καταλαγάρι, Δαφνίτης στον Αποκόρωνα, Απιδιώτης στο Ακρωτήρι. Η Κρήτη απ’ τα Λευκά όρη έως τα Λασιθιώτικα βουνά του έχει αφιερώσει πολλά μοναστήρια.
Η Μονή Αγίου Γεωργίου Επανωσήφη
Σύμφωνα με γραπτές μαρτυρίες, η μονή ιδρύθηκε από έναν μοναχό της Μονής Απεζανών που κάποτε ξεκίνησε για την Μονή Αγκαράθου. Κατά την πορεία του, διανυκτέρευσε στην Εκκλησία του Άη Γιώργη που βρισκόταν στα κτήματα της οικογένειας Λαγγουβάρδου. Κατόπιν παρέμβασης του Αγίου, ο μοναχός έπεισε τον φεουδάρχη Λαγγουβάρδο να κτίσει τη μονή εκεί. Η ονομασία Επανωσήφης δόθηκε από ίδιο τον Λαγγουβάρδο, ο οποίος είχε δύο βοσκούς με το ίδιο όνομα, Σήφης. Για να τους ξεχωρίζει έδωσε τα ονόματα Επάνω-Σήφης και Κάτω-Σήφης. Έτσι επικράτησε η προσωνυμία, Άγιος Γεώργιος του Επανωσήφη, καθώς εδώ υπήρχε το μιτάτο του Άνω Σήφη.
Η μονή του Επανωσήφη έχει πολλά μετόχια, όπως τη μονή Αιστράτηγος βορειοδυτικά της μονής, της οποίας σώζεται η εκκλησία και μερικά ισόγεια σπίτια. Επίσης, στον Επανωσήφη ανήκουν οι μονές του Αγίου Αντωνίου, των Ξερών Ξύλων στο Μιραμπέλο και άλλες πολλές εκκλησίες.
Στο μοναστήρι υπάρχουν σήμερα πολύτιμα κειμήλια, ευαγγέλια, σταυροί με ξυλόγλυπτες παραστάσεις, ένα αργυρό δισκοπότηρο του 1842, η εικόνα του Αγίου Γεωργίου της μονής των Ξερών Ξύλων (που «κτυπούσε» όταν έσβηνε το καντήλι της) άμφια και λείψανα 21 Αγίων. Στη μονή στεγάζεται και η Ανωτέρα Εκκλησιαστική Σχολή, σε κτίριο που παλαιότερα ήταν ορφανοτροφείο. Ο ναός του Αγίου Γεωργίου πανηγυρίζει στις 23 Απριλίου και στις 3 Νοεμβρίου.
Μοναστήρι Αγίου Γεωργίου στις Ασίτες
Το τοπωνύμιο Γοργολαΐνης σημαίνει «αυτός που γεμίζει τα λαγήνια (στάμνες) γρήγορα», προφανώς λόγω του ότι η περιοχή έχει πολλές πηγές. Κατά μία άλλη εκδοχή το όνομα είναι Γοργολεήμονος, που σημαίνει «αυτός που προσφέρει γρήγορη ελεημοσύνη» και αναφέρεται στη χάρη του Αγίου Γεωργίου.
Η ανδρική μονή, από τις αρχαιότερες στην Κρήτη, επέζησε από σειρά καταστροφών κατά την Τουρκοκρατία, καθώς αποτελούσε ορμητήριο επαναστατών, όπως οι οπλαρχηγοί Μιχαήλ Κόρακας και ο Φραγκιάς Μαστραχάς. Πράγματι, στον περίβολο της μονής θα δείτε τον τάφο και τον ανδριάντα του Μαστραχά, που το 1868 σκοτώθηκε σε μάχη εναντίον των Τούρκων στους Ασίτες.
Στο μοναστήρι υπάρχουν σήμερα πολύτιμα κειμήλια, ευαγγέλια, σταυροί με ξυλόγλυπτες παραστάσεις, ένα αργυρό δισκοπότηρο του 1842, η εικόνα του Αγίου Γεωργίου της μονής των Ξερών Ξύλων (που «κτυπούσε» όταν έσβηνε το καντήλι της) άμφια και λείψανα 21 Αγίων. Στη μονή στεγάζεται και η Ανωτέρα Εκκλησιαστική Σχολή, σε κτίριο που παλαιότερα ήταν ορφανοτροφείο.
Μονή Αγίου Γεωργίου στο Σεληνάρι
Σύμφωνα με την παράδοση, ένας μοναχός από τη Ρόδο, ο Νικόλαος, οδηγήθηκε από τον Θεό σε ένα σημείο όπου βρήκε την εικόνα του Αγίου Γεωργίου και έκτισε το εκκλησάκι του. Ο Νικόλαος εγκαταστάθηκε στο Σεληνάρι μέχρι το θάνατο του, όταν τάφηκε σε ένα μικρό σπήλαιο στην κορυφή του Ανάβλοχου, που λάξευσε ο ίδιος. Χρόνια μετά το θάνατό του, ένα ροδίτικο καράβι περνούσε και οι ναύτες παρακολούθησαν την αξιοσημείωτη πορεία ενός αστεριού που σταμάτησε πάνω από το σπήλαιο και που έλαμπε σαν ήλιος. Κατάλαβαν τότε ότι ήταν θεϊκό σημάδι, πήγαν στο μέρος αυτό, πήραν τα κόκαλα του και τα πήγαν στη Ρόδο την πατρίδα του.
Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, οι Τούρκοι θεωρείται ότι προσπάθησαν να καταστρέψουν το μοναστήρι, καθώς αυτό μαρτυρούν οι τρεις σφαίρες που έχουν σφηνωθεί στην παλιά εικόνα του Αγίου, η οποία θεωρείται θαυματουργή.
Μονή Αγίου Γεωργίου στο Καρύδι Αποκορώνου
Η μονή ήταν εγκαταλελειμμένη για πολλά χρόνια, αλλά αναστηλώθηκε το 1996 και λειτουργεί ξανά. Σήμα κατατεθέν του μοναστηριού είναι το μεγάλο ελαιοτριβείο με τις 12 καμάρες, του οποίου η οροφή έχει καταρρεύσει. Στο εσωτερικό του βρίσκονται τέσσερις ελαιόμυλοι, από τους οποίους σώζονται μόνο οι κτιστές βάσεις, ενώ οι μυλόπετρες έχουν αφαιρεθεί. Πριν την ίδρυση του μοναστηριού, η περιοχή ήταν οικισμός και φέουδο ενός Ενετού άρχοντα, του οποίου το σπίτι σώζεται ακόμη. Όταν ήρθαν οι Τούρκοι στην Κρήτη, ανάγκασαν τους κατοίκους είτε να εγκαταλείψουν τον οικισμό, είτε να αλλαξοπιστήσουν. 4 οικογένειες αλλαξοπίστησαν και μάλιστα σε τέτοιο βαθμό που μίσησαν τους Χριστιανούς. Έτσι, ζήτησαν από τους Τούρκους να μετατρέψουν την Εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, που βρισκόταν στο χωριό, σε τζαμί. Γι’ αυτό επέβαλαν εξαντλητικό φόρο στον ιερέα της εκκλησίας, ώστε να αναγκαστεί να εγκαταλείψει την εκκλησία και την περιουσία της.
Ωστόσο, ο παπάς παραχώρησε την εκκλησία στη μονή της Αγίας Τριάδας των Τζαγκαρόλων, η οποία μπορούσε πλέον να πληρώνει τους φόρους. Έκτοτε, μοναχοί της Αγίας Τριάδας ήρθαν στο Καρύδι και έκτισαν έναν νέο μεγαλύτερο ναό, με τη σημερινή μορφή του. Η περιουσία της μονής μεγάλωσε γρήγορα, καθώς πολλοί Χριστιανοί δώρισαν τις εκτάσεις τους στο μοναστήρι. Ακόμη και Τούρκοι παραχώρησαν την περιουσία τους στον Άη Γιώργη, τον οποίο γενικά σέβονται ως λαός.
Πάρα πολλοί ναοί είναι αφιερωμένοι στ’ όνομα του καθώς και πολλά χωριά πάνω στο νησί αλλά και αρκετές ακόμα μονές που τώρα πια είναι εγκαταλελειμμένες. Αναφέρουμε ενδεικτικά: ο Άγιος Γεώργιος ο Ξιφηφόρος, ο Απιδιώτης, ο Φαραγγίτης, ο Φινοκάλης, ο Πεταλωτής, κ.α.
Μερικά από τα πανηγύρια του Αγίου Γεωργίου που γίνονται στις 23 του Απρίλη έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, όπως εκείνο της Ασή Γωνιάς.
Η Ασή Γωνιά έχει συνδεθεί με την ευλογία των κοπαδιών την ημέρα του Αγίου Γεωργίου, ένα μοναδικό έθιμο στην Κρήτη. Την ημέρα της γιορτής του Αγίου οι κτηνοτρόφοι κατεβάζουν τα πρόβατα από τα βουνά στην εκκλησία, τα αρμέγουν και μοιράζουν το γάλα στους παρευρισκόμενους. Στη συνέχεια το κοπάδι ευλογείται από τον ιερέα. Το γάλα μοιράζεται στο εκκλησίασμα.
Η γιορτή κρατάει όλη μέρα, από το πρωί μέχρι το απόγευμα, μέχρι να ευλογηθεί και να αρμεχτεί και το τελευταίο κοπάδι.
Στα Πάνω Καλέσσα πραγματοποιείται με κάθε μεγαλοπρέπεια η γιορτή του Άη Γιώργη στις 23 Απριλίου με τα Γιωργιαλίδικα άλογα να συνόδευουν την θαυματουργή εικόνα του Αγίου Γεωργίου στην λιτάνευση της , στα σοκάκια του χωριού, επικαλούμενοι την έφιππη μορφή του Αγίου.
Η ενορία του Αγίου Γεωργίου στα Άνω Καλέσσα ιδρύθηκε επί Τουρκοκρατίας γύρω στο 1700. Ο ιερός ναός του Αγίου Γεωργίου οικοδομήθηκε το 1878 σε ρυθμό Βασιλικής. Έχει ένα κλίτος. Τοιχογραφήθηκε το 1997 από τον αγιογράφο Δ. Μανουσάκη, ενώ τελευταία έχουν γίνει κάποιες ανακαινίσεις στην κεραμοσκεπή και το καμπαναριό. Εορτάζει στις 23 Απριλίου.
Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο θρύλος σχετικά με το σήμαντρο του Αη Γιώργη.
Σύμφωνα λοιπόν με την τοπική παράδοση η ιστορία του ξεκινάει από την περίοδο της Τουρκοκρατίας, γύρω στο 1750, όταν οι Τούρκοι ενοχλημένοι από την δράση ορισμένων πατριαρχικών οικογενειών του Φαναριού αποφάσισαν να τις εξολοθρεύσουν. Κάποιες από αυτές τις οικογένειες (η οικογένεια Στρατηγάκη) είχε ένα σημαντήρι από μια εκκλησία της Κωνσταντινούπολης. Ένα κομμάτι αυτής της οικογένειας κατέληξε στην Κρήτη και κάποιοι έφτασαν και στα Καλέσσα και δώρισαν το σημαντήρι στην εκκλησία του χωριού. Το σημαντήρι αυτό και η κατοχή του αποτελούσε και την αφορμή για την διαμάχη ανάμεσα στα Πάνω και στα Κάτω Καλέσσα.
Στους Κούμους γίνεται επίσης η λιτανεία της εικόνας του Αγίου Γεωργίου στους δρόμους του χωριού, από γεωργαλίδικα άλογα συνοδεία νέων με παραδοσιακές φορεσιές. Μετά το τέλος της λιτανείας γίνεται ο αγιασμός των γαλακτοκομικών προϊόντων και στη συνέχεια η Ομάδα Ριζίτικου των Κούμων τραγουδά του Άη Γιώργη.
Δείτε το βίντεο που ακολουθεί
Βιβλιογραφικές πηγές:
Γεώργιος Χανταμπάκης, «Το ριζίτικο τραγούδι από τις πηγές του»
Νίκος Ψιλάκης "Μοναστήρια και Ερημητήρια της Κρήτης"
Νίκος Ψιλάκης, «Λαικές τελετουργίες στην Κρήτη, έθιμα στον κύκλο του χρόνου»
Διαδίκτυο:
Ιερά Μητρόπολης Κυδωνίας και Αποκορώνου
Άγιος Γεώργιος ο Γαλατάς, Ασή Γωνιά
Μαλεβύζι News
Ρεθεμνιώτικα Νέα
Κρήτη Πόλεις και Χωριά
Οδηγός για τις παραλίες της Κρήτης
