“Do you like the Greece?” Μία ιστορία που κοντεύει τα 100 χρόνια

Πάνε χρόνια που στις κύριες πηγές εσόδων του ο τόπος μας λογαριάζει τον Τουρισμό. Κι όμως. Η υπόθεση "οργανωμένος ελληνικός τουρισμός" αριθμεί τυπικά 95 μόλις χρόνια ζωής και ουσιαστικά ίσως μόλις μισό αιώνα. Οι παλιότεροι θυμούνται ακόμη πως στην Χερσόνησο υπήρχαν κάποτε δύο καφενέδες, που υποδέχονταν τους πρώτους τουρίστες του νησιού με τα σακίδια τους. Από τότε μέχρι το «Rooms to let» και την σημερινή ανάπτυξη των υπερσύγχρονων τουριστικών κολοσσών κύλησε πολύ νερό στο αυλάκι. Κι ένας τρόπος για να το διαπιστώσει καθένας μας είναι η εύγλωττη εικόνα που δίνουν οι 170 αφίσες του ΕΟΤ, που σηματοδοτούν την πορεία και την εξέλιξη του τουρισμού μας, ως εθνικό εξαγώγιμο προϊόν.

Στις αφίσες αυτές ξετυλίγεται η εικόνα αλλά και η προσπάθεια της Ελλάδας να εδραιώσει τη θέση της στα διεθνή «τουριστικά σαλόνια» προβάλλοντας τις φυσικές ομορφιές, την ιστορία και τον Πολιτισμό αλλά κυρίως την Τέχνη της. Σε αντίθεση με τις άλλες χώρες, ο ΕΟΤ για δεκαετίες ανέθετε σε διάσημους καλλιτέχνες να φιλοτεχνήσουν τις αφίσες που θα προωθούσαν τον ελληνικό Τουρισμό.

Όλα ξεκίνησαν όταν οι βενιζελικές κυβερνήσεις καθιέρωσαν την ανάθεση σε ζωγράφους μετά από διαγωνισμό για τις ελληνικές μπροσούρες. Ο πρώτος διενεργήθηκε το 1919, από το υπουργείο Εθνικής Οικονομίας, στο οποίο υπαγόταν ο μετέπειτα ΕΟΤ. Η περιπέτεια της τουριστικής αφίσας ξεκινά ουσιαστικά όταν ο πρώτος διευθυντής του ΕΟΤ -ονόματι Κωνσταντίνος Μελάς- ζητά στις 13 Οκτωβρίου του 1931 να φιλοτεχνηθεί από καλλιτέχνες το σήμα του Οργανισμού. Στην σχετική προκήρυξη μάλιστα αναφέρει: «Το σήμα δέον να είναι μάλλον στρογγυλόν, το δε υποβληθησόμενον σχέδιον διαμέτρου 0,20 εκ. Η αναπαράστασις πρέπει να είναι αλληγορική και αρχαϊκής απερίττου Ελληνικής μορφής και ψυχολογίας».

Την επόμενη χρονιά θα γίνει η πρώτη προσπάθεια επηρεασμού της γαλλικής γνώμης για την Ελλάδα ως τουριστικού προορισμού. Ο Μελάς θα απευθύνει έγγραφο στις 6 Ιουνίου (ΑΠ 2639) με το οποίο ζητεί από τον Έλληνα πρεσβευτή να παρέμβει σε δημοσιογράφους και συγγραφείς για να περιλάβουν στα κείμενά τους την Ελλάδα, επισημαίνοντας ότι το μεγάλο τουριστικό κύμα Γάλλων προς την Ιταλία δεν είναι άσχετο με το γεγονός ότι «πολλάκις εις τας βραχείας ιστορίας αίτινες δημοσιεύονται εις τα μηνιαία περιοδικά και εις πολλά άλλα μυθιστορήματα βλέπομεν να γίνεται λόγος περί ταξιδίων εις Ιταλίαν και συχνά επακολουθεί σύντομος ενθουσιώδης περιγραφή της ωραίας φύσεως, των τοπίων, του ουρανού...», για να λάβει όμως την εξής απάντηση από τον Έλληνα πρεσβευτή: «Παρακαλώ όπως έχετε υπ' όψιν ότι μόναι αι προσωπικαί σχέσεις μετά των διαφόρων δημοσιογραφικών κύκλων και ο φιλελληνισμός τινών εξ αυτών δεν αρκούν διά την συστηματικήν διαφημιστικήν αρθρογραφίαν περί Ελλάδος αλλά θα έδει να διατίθεται χρηματικόν ποσόν προς επιχορήγησιν των κυριωτέρων περιοδικών, συνάμα δε να προκληθή συστηματική οργάνωσις ταξιδίων Γάλλων δημοσιογράφων και διανοουμένων εις Ελλάδα ίνα ούτοι επιστρέφοντες καθίστανται οι διαφημισταί ημών» (ΑΠ 1143, 21 Απριλίου 1933).

Το επόμενο διάστημα οι ελληνικές αφίσες θα αρχίσουν να διαφημίζουν τον τουρισμό μας στις ευρωπαϊκές αρχικά πρωτεύουσες.

Η παλαιότερη από τις αφίσες που χρησιμοποιήθηκαν για τον σκοπό αυτό είναι ο Παρθενών, όπως τον αποτύπωσε ο φακός της Nelly's το 1929.

Είχαν προηγηθεί τουριστικές αφίσες από το χέρι του Κωνσταντίνου Μαλέα, αλλά στην ουσία η ελληνική τουριστική διαφήμιση ξεκινά μετά το τέλος της εθνικής περιπέτειας των ετών 1940-9.

Ο Γιάννης Μόραλης σχεδιάζει το 1949 την αφίσα με το υδραΐκό σπίτι, το τραπεζάκι του καφενείου και το πλοίο που μπαίνει, σηματοδοτώντας τη μετακίνηση του ενδιαφέροντος από την αρχαιοπρεπή θεματολογία στην ομορφιά του νησιωτικού τοπίου αλλά και στη γραφικότητα της καθημερινής ζωής.

Ο Σπύρος Βασιλείου, ο Παναγιώτης Τέτσης, ο Γιώργος Μανουσάκης, ακόμη και ο Γιώργος Βακιρτζής (ο οποίος, αν και γνωστός για τις κινηματογραφικές γιγαντοαφίσες, έχει υπογράψει μια σειρά αξιόλογων έργων για την τουριστική προβολή της χώρας) είναι μερικοί από τους καλλιτέχνες που ανταποκρίθηκαν στην πρόσκληση του ΕΟΤ για προβολή της Ελλάδας στο εξωτερικό, κερδίζοντας τις εντυπώσεις των ειδικών εκτός Ελλάδας.

Στη δεκαετία του '60, ο Ελύτης περιλαμβάνει τα κυκλαδίτικα νησιά και την αρχιτεκτονική τους ανάμεσα στα "Άξια", γράφοντας για "Το πορώδες και τ' άσπρο μεσημέρι". Ο στίχος δίνει το έναυσμα να αλλάξει η θεματολογία των αφισών. Λίγο αργότερα το γερμανικό περιοδικό «Gebrauchsgraphik» κάνει λόγο για εξαίρετες ελληνικές τουριστικές διαφημιστικές μορφές. Το περιοδικό ασχολήθηκε με τα έντυπα του ΕΟΤ, διότι σε σύγκριση με αντίστοιχα άλλων χωρών ήταν τα μόνα που αντί για έγχρωμες φωτογραφίες χρησιμοποιούσαν στα εξώφυλλά τους συνθέσεις καλλιτεχνών.

Αργότερα βέβαια η ωραία αυτή παράδοση εγκαταλείφθηκε και διακόπηκε οριστικά η συνεργασία του ΕΟΤ με τους καλλιτέχνες. Οι 170 αφίσες τους όμως έμειναν ως νεώτερο μνημείο της ιστορικής διαδρομής του ελληνικού τουρισμού. Έτσι για να μας θυμίζουν πως κάποτε οι βέλτιστοι έκαναν τα πρώτα πετυχημένα βήματα στον Τουρισμό μας.

Μ. Κορνάρου

Το παρόν άρθρο δημοσιεύεται στο ekriti και υπόκειται στους νόμους περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται ρητά η αναπαραγωγή του καθ’ οιονδήποτε τρόπο χωρίς την απαραίτητη παραπομπή (link) στην ιστοσελίδα που το δημοσίευσε.