Αφιερωματα

Σαν Σήμερα: 102 χρόνια από την Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου (βίντεο)

19.05.2021 - 14:34

Ένα εκλεκτό τμήμα του Ελληνισμού ζούσε στα βόρεια της Μικράς Ασίας, στην περιοχή του Πόντου, μετά τη διάλυση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Η άλωση της Τραπεζούντας το 1461 από τους Οθωμανούς δεν τους αλλοίωσε το φρόνημα και την ελληνική τους συνείδηση, παρότι ζούσαν αποκομμένοι από τον εθνικό κορμό. Μπορεί να αποτελούσαν μειονότητα -το 40% του πληθυσμού, αλλά γρήγορα κυριάρχησαν στην οικονομική ζωή της περιοχής, ζώντας κυρίως στα αστικά κέντρα.

Η οικονομική τους ανάκαμψη συνδυάστηκε με τη δημογραφική και την πνευματική τους άνοδο. Το 1865 οι Έλληνες του Πόντου ανέρχονταν σε 265.000 ψυχές, το 1880 σε 330.000 και στις αρχές του 20ου αιώνα άγγιζαν τις 700.000. Το 1860 υπήρχαν 100 σχολεία στον Πόντο, ενώ το 1919 υπολογίζονται σε 1401, ανάμεσά τους και το περίφημο Φροντιστήριο της Τραπεζούντας. Εκτός από σχολεία διέθεταν τυπογραφεία, περιοδικά, εφημερίδες, λέσχες και θέατρα, που τόνιζαν το υψηλό τους πνευματικό επίπεδο.

Το 1908 ήταν μια χρονιά - ορόσημο για τους λαούς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Τη χρονιά αυτή εκδηλώθηκε και επικράτησε το κίνημα των Νεότουρκων, που έθεσε στον περιθώριο τον Σουλτάνο. Πολλές ήταν οι ελπίδες που επενδύθηκαν στους νεαρούς στρατιωτικούς για μεταρρυθμίσεις στο εσωτερικό της θνήσκουσας Αυτοκρατορίας.

Σύντομα, όμως, οι ελπίδες τους διαψεύστηκαν. Οι Νεότουρκοι έδειξαν το σκληρό εθνικιστικό τους πρόσωπο, εκπονώντας ένα σχέδιο διωγμού των χριστιανικών πληθυσμών και εκτουρκισμού της περιοχής, επωφελούμενοι της εμπλοκής των ευρωπαϊκών κρατών στο Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Το ελληνικό κράτος, απασχολημένο με το «Κρητικό Ζήτημα», δεν είχε τη διάθεση να ανοίξει ένα ακόμη μέτωπο με την Τουρκία.

Οι Τούρκοι με πρόσχημα την «ασφάλεια του κράτους» εκτοπίζουν ένα μεγάλο μέρος του ελληνικού πληθυσμού στην αφιλόξενη μικρασιατική ενδοχώρα, μέσω των λεγόμενων «ταγμάτων εργασίας» («Αμελέ Ταμπουρού»). Στα «Τάγματα Εργασίας» αναγκάζονταν να υπηρετούν οι άνδρες που δεν κατατάσσονταν στο στρατό. Δούλευαν σε λατομεία, ορυχεία και στη διάνοιξη δρόμων, κάτω από εξοντωτικές συνθήκες. Οι περισσότεροι πέθαιναν από πείνα, κακουχίες και αρρώστιες.

Αντιδρώντας στην καταπίεση των Τούρκων, τις δολοφονίες, τις εξορίες και τις πυρπολήσεις των χωριών τους, οι Ελληνοπόντιοι, όπως και οι Αρμένιοι, ανέβηκαν αντάρτες στα βουνά για να περισώσουν ό,τι ήταν δυνατόν. Μετά τη Γενοκτονία των Αρμενίων το 1915, οι τούρκοι εθνικιστές υπό τον Μουσταφά Κεμάλ είχαν πλέον όλο το πεδίο ανοιχτό μπροστά τους για να εξολοθρεύσουν τους Ελληνοπόντιους. Ό,τι δεν κατάφερε ο Σουλτάνος σε 5 αιώνες το πέτυχε ο Κεμάλ σε 5 χρόνια!

Το 1919 οι Έλληνες μαζί με τους Αρμένιους και την πρόσκαιρη υποστήριξη της κυβέρνησης Βενιζέλου προσπάθησαν να δημιουργήσουν ένα αυτόνομο ελληνοαρμενικό κράτος. Το σχέδιο αυτό ματαιώθηκε από τους Τούρκους, οι οποίοι εκμεταλλεύθηκαν το γεγονός για να προχωρήσουν στην «τελική λύση».

Στις 19 Μαΐου 1919 ο Μουσταφά Κεμάλ αποβιβάζεται στη Σαμψούντα για να ξεκινήσει τη δεύτερη και πιο άγρια φάση της Ποντιακής Γενοκτονίας, υπό την καθοδήγηση των γερμανών και σοβιετικών συμβούλων του. Μέχρι τη Μικρασιατική Καταστροφή το 1922 οι Ελληνοπόντιοι που έχασαν τη ζωή τους ξεπέρασαν τους 200.000, ενώ κάποιοι ιστορικοί ανεβάζουν τον αριθμό τους στις 350.000.

Όσοι γλίτωσαν από το τουρκικό σπαθί κατέφυγαν ως πρόσφυγες στη Νότια Ρωσία, ενώ γύρω στις 400.000 ήλθαν στην Ελλάδα. Με τις γνώσεις και το έργο τους συνεισέφεραν τα μέγιστα στην ανόρθωση του καθημαγμένου εκείνη την εποχή ελληνικού κράτους και άλλαξαν τις πληθυσμιακές ισορροπίες στη Βόρειο Ελλάδα.

Με αρκετή, ομολογουμένως, καθυστέρηση, η Βουλή των Ελλήνων ψήφισε ομόφωνα στις 24 Φεβρουαρίου 1994 την ανακήρυξη της 19ης Μαΐου ως Ημέρα Μνήμης για τη Γενοκτονία του Ποντιακού Ελληνισμού.

Συγκλονιστικές μαρτυρίες

Το μωρό που βύζανε τη νεκρή μάνα του

Η Μαρία Τεξακαλίδου γεννήθηκε το 1914 στη Σεπίτση Σαμψούντας. Κατέφυγαν στα βουνά και θυμάται σκηνή με 300 με 500 άτομα ξαπλωμένα νεκρά. Ένα μωρό συνέχισε να βυζάνει την σκοτωμένη μάνα του. Τουρκάλες νοσοκόμες τους έδιναν χάπια δηλητηριασμένα και αυτή τα πετούσε από το παράθυρο.

Δεν ξαναφόρεσε σκουλαρίκια

Η Φιλιώ Χαϊδεμένου θυμάται μια κοπέλα δίπλα της που προσπαθούσε να βγάλει τα σκουλαρίκια της. Ένας Τούρκος της λέει «άφησέ τα πάνω» και τραβάει το μαχαίρι και της κόβει το αυτί της και το αρπάζει, με το σκουλαρίκι ακόμη επάνω. «Εγώ δίπλα, "Παναγία μου" είπα. Αχ, βοήθησέ μου Βαγγελίστρα μου να το βγάλω, λέω, το σκουλαρίκι μου, προσπαθούσα και εγώ να βγάλω τα δικά μου, να του τα δώσω. Να το βγάλω και δεν θα φορέσω ποτέ στη ζωή μου σκουλαρίκια. Και ούτε φόρεσα μέχρι τώρα. Η μάνα μου, ο άντρας μου, παντρεύτηκα μετά, οι φίλες μου, όλοι. Εγώ δεν έβαλα στ' αυτί μου σκουλαρίκι. Και μέχρι τώρα δεν έχω βάλει.»

Τους έκαιγαν ζωντανούς

Ο Πολύβιος Τεξακαλίδης θυμάται πως περικύκλωναν τα χωριά και έκαιγαν τους Έλληνες μέσα στα σπίτια τους ζωντανούς, κάνοντας έτσι οικονομία και στις σφαίρες.

Σφαγές και βιασμοί στον «συνωστισμό»

Η Στασή Ισιγώνη θυμάται την σφαγή της Σμύρνης και αναρωτιέται αν ήταν «συνωστισμός», όπως είχε γραφεί κάποτε από την Μαρία Ρεπούση, οι χιλιάδες κόσμου που ήταν εκεί. Οι Τούρκοι πήγαιναν νύχτα έκλεβαν και έσφαζαν, μεταξύ αυτών μωρά και γέρους και βίαζαν τις κοπέλες.

Έτρωα οξώφυλλα και τσουκνίδια

Για την εξορία από την Τραπεζούντα μιλά, με έντονη ποντιακή διάλεκτο, ο Στοφορόν (Χριστόφορος) Χριστοφορίδης και εξηγεί πως έφυγαν για την Ματσούκα και από εκεί στη Ρωσία για να γλιτώσουν τις σφαγές. «Τρία μήνας έτρωα οξώφυλλα και τσουκνίδια, τίποτα άλλο, ούτε άλας, ούτε αλεύρι.»

Σφάγη ανθρώπων σε μάντρες σαν ζώα

Μια ανώνυμη μαρτυρία γυναίκας που έζησε την σφαγή στη Σμύρνη ξεκινά με αυτό το ποίημα:

«Στη Σμύρνη σφάζουνε αρνιά, στη Πόλη τα κριάρια, και όξω από το Αϊβαλί σφάζουν τα παλλικάρια». Δώδεκα συγγενείς του πατέρας της έσφαξαν κυριολεκτικά σαν ζώα οι Τούρκοι μέσα σε μάντρες. «Τα σφάξαν, όχι τα σκοτώσαν. Η σφαίρα είναι γλυκιά. Με το να κάτσει να σε σφάξει απ' το σβέρκο. Αυτοί οι Τούρκοι, που λέγονται Τούρκοι σήμερα αυτοί.» Οι κοπέλες στην Σμύρνη έπεφταν μέσα στην θάλασσα και πνίγονταν για να μην τις πάρουν, να τις βιάσουν και έτσι να να της προσβάλουν και να τις τυρρανούν. Οι Άγγλοι και οι Γάλλοι είχαν τα καράβια τους μέσα και δεν έπαιρναν τους Έλληνες και έβγαζαν φωτογραφίες και όποιος κόντευε να μπει του έκοβαν τα χέρια.

Κρέμασε το μωρό της για να μην κλαίει

Από το Χοντροκόπι της Ματσούκας του Πόντου, η Ελένη Αλεξανδρίδου θυμάται πως «όταν έβγαινε Ρουσία και Τουρκάν ξεκινήσανε να σφάζουν και να ρημάζουν τον τόπο». Οι Έλληνες έτρεχαν στα βουνά με την ελπίδα να καταφύγουν στη Ρωσία. Σε μια περίπτωση, ήρθαν αντιμέτωποι με ένα απόσπασμα Τούρκων ενόπλων που ξεκίνησαν να δολοφονούν. Με ποντιακή διάλεκτο αναφέρει: «Οι γυναίκες με τα παιδία στην αγκάλα και έτρεχανε να προλαβαίνουνε και να μπαίνουνε στα ρωσικά τα σύνορα. Και πρόλαβανε λέει, στο δρόμο που επαένανε, ένα δεντρόν τρανόν νερούν ξελέ με τα κλαδία με τα φύλλα όπως έχει και πήαν όλοι και εκρύφτανε». Τα μωρά έκλαιγαν και δεν είχαν ούτε γάλα να τους δώσουν. Οι αρχηγοί της παρέας είπαν σε δύο μανάδες ή θα σκοτώσουν τα παιδιά τους ή θα απομακρυνθούν από το κρυσφήγετο για να μην προδώσουν 500 και πλέον κυνηγένους. Η μια πήρε το κορδόνι του παπουτσιού της και κρέμασε το μωρό της. Η άλλη το έπνιξε στον βούρκο.