"Τα παιδιά της Κρήτης ανάπνεαν έναν αέρα τραγικό στα χρόνια του Καπετάν Μιχάλη"
"Ελευθερία ή Θάνατος"
Αυτές οι δύο λέξεις συμπεριλαμβάνουν ολόκληρη τη λαχτάρα αλλά και την απόγνωση των υπόδουλων Ελλήνων στον Τουρκικό ζυγό και τελικά την μάχη για την ελευθερία που απολαμβάνουμε σήμερα τιμώντας την Εθνική Επέτειο της 25ης Μαρτίου.
Η πίστη, ο αγώνας και η απόφαση για ελευθερία ή θάνατο έκαναν το αδύνατο να γίνει δυνατό...
«Τρομάζεις όταν, ύστερα από πικρές δοκιμασίες, καταλάβεις πως μέσα μας υπάρχει μια δύναμη που μπορεί να ξεπεράσει τη δύναμη του ανθρώπου∙ τρομάζεις, γιατί από τη στιγμή που θα καταλάβεις πως υπάρχει η δύναμη αυτή, δεν μπορείς πια να βρεις δικαιολογίες για τις ασήμαντες ή άναντρες πράξες σου, για τη ζωή σου τη χαμένη, ρίχνοντας το φταίξιμο στους άλλους∙ ξέρεις πια πως εσύ, όχι η τύχη, όχι η μοίρα, μήτε οι ανθρώποι γύρα σου, εσύ μονάχα έχεις, ό,τι κι αν κάμεις, ό,τι κι αν γίνεις, ακέραιη την ευθύνη. Και ντρέπεσαι τότε να γελάς, ντρέπεσαι να περγελάς αν μια φλεγόμενη ψυχή ζητάει το αδύνατο.
Καλά πια καταλαβαίνεις πως αυτή ’ναι η αξία του ανθρώπου: να ζητάει και να ξέρει πως ζητάει το αδύνατο και να ’ναι σίγουρος πως θα το φτάσει, γιατί ξέρει πως αν δε λιποψυχήσει, αν δεν ακούσει τι του κανοναρχάει η λογική, μα κρατάει με τα δόντια την ψυχή του κι εξακολουθεί με πίστη, με πείσμα να κυνηγάει το αδύνατο, τότε γίνεται το θάμα, που ποτέ ο αφτέρουγος κοινός νους δε θα μπορούσε να το μαντέψει: το αδύνατο γίνεται δυνατό»
Απόσπασμα από το έργο του Νίκου Καζαντζάκη "Καπετάν Μιχάλης".
Ας γυρίσουμε σχεδόν 2 αιώνες πίσω (194 χρόνια για την ακρίβεια) στην ιστορική μέρα της 25ης Μαρτίου 1821 και ας θυμηθούμε τους ανθρώπους στους οποίους χρωστάμε της ελευθερία που απολαμβάνουμε σήμερα και στα γεγονότα που σταδιακά έφεραν την ελευθερία αποτινάσσοντας τον τουρκικό ζυγό μετά από 400 χρόνια υποδούλωσης.
Η Ελληνική Επανάσταση ή Επανάσταση του 1821 ήταν η ένοπλη εξέγερση των Ελλήνων εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, με σκοπό την αποτίναξη της οθωμανικής κυριαρχίας και τη δημιουργία ανεξάρτητου εθνικού κράτους. Υπολογίζεται ότι κατά τη διάρκεια του οκταετούς, συνολικά, αγώνα των Ελλήνων (1821-1829) διεξήχθησαν μεταξύ αυτών και των οθωμανικών στρατευμάτων περισσότερες από 1.000 μάχες.
Την ένοπλη εξέγερση των Ελλήνων ξεκίνησαν και τελείωσαν δυο πρίγκιπες, οι οποίοι ήταν και αδέλφια: ο αρχηγός της Φιλικής Εταιρείας, πρίγκιπας Αλέξανδρος Υψηλάντης, που κήρυξε την έναρξή της στο Ιάσιο της Μολδοβλαχίας, (περιοχή που σήμερα ανήκει στη Ρουμανία), στις 22 Φεβρουαρίου του 1821 και ο πρίγκιπας Δημήτριος Υψηλάντης, που έδρασε στον ελλαδικό χώρο από το 1821, δίνοντας την τελευταία, νικηφόρα, μάχη εναντίον των Τούρκων, στην Πέτρα της Βοιωτίας, στις 12 Σεπτεμβρίου του 1829.
Οι απαρχές του ελληνικού εθνικού κινήματος βρίσκονται στη Συνθήκη Κιουτσούκ - Καϊναρτζή, κατά την οποία εκδηλώθηκε η ρωσική προστασία επί όλων των χριστιανικών πληθυσμών της οθωμανικής επικράτειας και κυρίως της Βαλκανικής, παράλληλα με την ώριμη φάση του νεοελληνικού Διαφωτισμού, περί το 1800. Η επανάσταση οργανώθηκε από μία συνωμοτική οργάνωση τη Φιλική Εταιρεία, που ιδρύθηκε το 1814 στην Οδησσό από τρεις Έλληνες εμπόρους. Οι πρωτεργάτες της επαναστατικής ιδέας είχαν επηρεαστεί από το έργο του εθνεγέρτη Ρήγα Φεραίου, ο οποίος οραματίστηκε μια πανβαλκανική εξέγερση όλων των λαών της χερσονήσου για την αποτίναξη του οθωμανικού ζυγού και για αυτό τον λόγο επέλεξαν να ξεκινήσουν την επανάσταση από τις παραδουνάβιες αυτόνομες ηγεμονίες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όπου διαβίωναν διάφορες χριστιανικές, κατά ομιλούσα γλώσσα "εθνότητες". Οι Φιλικοί προκειμένου να ενισχύσουν το φρόνημα του πληθυσμού, άφησαν εντέχνως να διαφαίνεται ότι πίσω από την κινητοποίησή τους κρυβόταν κάποια χριστιανική υπερδύναμη της εποχής και συγκεκριμένα η τσαρική Ρωσία, αφού στην προκήρυξή του, που εξέδωσε στις 22 Φεβρουαρίου 1821, ο Αλέξανδρος Υψηλάντης αναφέρει κατά γράμμα:
«Κινηθήτε, ω φίλοι, και θέλετε ιδή μίαν Κραταιάν δύναμιν να υπερασπισθή τα δίκαιά μας!»
Τούτο ήταν αληθές πλην όμως η κατ΄ αυτό τον τρόπο δημοσιοποίηση της ηθικής υποστήριξης εξανάγκασε τον τσάρο Αλέξανδρο Α΄, που συμμετείχε τον καιρό εκείνο στην Ιερά Συμμαχία, πληροφορηθείς την έκρηξη του κινήματος στη Μολδοβλαχία, μετά και τον αφορισμό εκ μέρους του Πατριάρχη Κωνσταντινούπολης Γρηγορίου του Ε΄, να αποδοκιμάσει δημόσια την ενέργεια του αξιωματούχου του και να τον καθαιρέσει. Στις προσεκτικά διατυπωμένες ανακοινώσεις τους προς τις ευρωπαϊκές αυλές, οι Έλληνες φρόντισαν πάντα να προσδίδουν στον ξεσηκωμό τους καθαρά εθνικό-απελευθερωτικό χαρακτήρα (κι όχι κοινωνικό-ανατρεπτικό). Την άνοιξη του 1821 οι Φιλικοί δημιούργησαν πολλές επαναστατικές εστίες από τη Μολδοβλαχία μέχρι την Κρήτη, ενώ στα αρχικά τους σχέδια περιλαμβανόταν και εξέγερση του χριστιανικού πληθυσμού της Πόλης, όπως και η πυρπόληση μέρους της πόλης, με στόχο να καταφέρουν τη δολοφονία ακόμη και του ίδιου του Σουλτάνου, όταν θα έσπευδε προς το σημείο με την ακολουθία του. Ωστόσο, αυτό το μεγαλεπήβολο σχέδιο δεν κατέστη δυνατό να εφαρμοσθεί. Οι περισσότερες από τις επαναστατικές εστίες της ηπειρωτικής Ελλάδας έσβησαν σε σύντομο χρονικό διάστημα λόγω της κινητοποίησης ισχυρότατων τουρκικών στρατευμάτων, όμως οι επαναστάτες κατάφεραν να υπερισχύσουν στην Πελοπόννησο, τη Στερεά Ελλάδα και σε πολλά νησιά του Αιγαίου και να κατανικήσουν τις στρατιές που έστειλε εναντίον τους τα δύο επόμενα χρόνια ο Σουλτάνος Μαχμούτ Β΄.
Οι Έλληνες οργανώθηκαν πολιτικά και συνέστησαν προσωρινή κεντρική διοίκηση, η οποία επέβαλε την εξουσία της στους επαναστατημένους μετά από δύο εμφυλίους πολέμους. Οι οθωμανικές δυνάμεις με τη συνδρομή του Ιμπραήμ πασά της Αιγύπτου κατάφεραν να περιορίσουν σημαντικά την επανάσταση, αλλά η πτώση του Μεσολογγίου, το 1826, σε συνδυασμό με το κίνημα του Φιλελληνισμού, συνέβαλαν στη μεταβολή της διπλωματικής στάσης των ευρωπαϊκών μεγάλων δυνάμεων, που είχαν αντιμετωπίσει με δυσαρέσκεια το ξέσπασμα της επανάστασης. Η διπλωματική ανάμιξη της Αγγλίας (ήταν η πρώτη από τις μεγάλες δυνάμεις που αναγνώρισε τους Έλληνες ως εμπόλεμο έθνος δια του πρωθυπουργού της Γεωργίου Κάνινγκ τονΑπρίλιο του 1826), της Γαλλίας (η οποία απέστειλε στην Πελοπόννησο εκστρατευτικό σώμα υπό το στρατηγό Nicolas Maison) και της Ρωσίας (που δια του Τσάρου της πρότεινε στα 1824 ένα "Τριπλό Σχέδιο" επίλυσης της ελληνοτουρκικής διένεξης) και η ένοπλη παρέμβασή τους με τη ναυμαχία του Ναυαρίνου και το ρωσοτουρκικό πόλεμο συνέβαλαν στην επιτυχή έκβαση του αγώνα των Ελλήνων, αναγκάζοντας την Πύλη να αποσύρει τις δυνάμεις της αρχικά από την Πελοπόννησο και έπειτα από τη Στερεά Ελλάδα.
Μετά από μια σειρά διεθνών συνθηκών από το 1827 και εξής, η ελληνική ανεξαρτησία αναγνωρίστηκε από την Υψηλή Πύλη στις 27 Μαρτίου του 1830 και τα σύνορα του νέου κράτους οριστικοποιήθηκαν το 1832. Ο "διακανονισμός της Κωνσταντινούπολης" που υπογράφτηκε τον ίδιο χρόνο στο "Καλεντέρ Κιοσκ" της τότε πρωτεύουσας του Οθωμανικού κράτους ήταν η τελική διπλωματική πράξη για τον ελληνικό αγώνα. Παρά τις μεγάλες ανθρώπινες θυσίες, το κράτος που προέκυψε ήταν περιορισμένο σε στενά όρια και δεν περιλαμβάνονταν σε αυτό σημαντικά εδαφικά τμήματα που κατοικούνταν από χριστιανικούς πληθυσμούς. Ως πολίτευμα καθορίσθηκε η μοναρχία, με πρώτο ηγεμόνα το βαυαρό πρίγκιπα του οίκου των Σαξ-Κοβούργων Λεοπόλδο, ο οποίος, ωστόσο, δεν αποδέχθηκε την ενθρόνισή του λόγω των δυσμενών οικονομικών συνθηκών και της μη ικανοποίησης από τις τρεις εγγυήτριες δυνάμεις των όρων που έθεσε. Εν συνεχεία, ο Ιωάννης Καποδίστριας έγινε ο πρώτος "Κυβερνήτης" του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους. Το σύνθημα της επανάστασης, «Ελευθερία ή θάνατος», έγινε το εθνικό σύνθημα της Ελλάδας και από το 1838 η 25η Μαρτίου, επέτειος εορτασμού της έναρξής της επανάστασης, καθιερώθηκε ως ημέρα εθνικής εορτής και αργίας.
Συνθήκες δημιουργίας και επέκτασης των ορίων του Ελληνικού Κράτους
Ιόνια νησιά
23 Σεπτεμβρίου 1864
Με ψήφισμα της Βουλής της Επτανήσου πραγματοποιείται η Ένωση με το ελληνικό κράτος. Είχε προηγηθεί η παραίτηση της Μεγάλης Βρετανίας από το δικαίωμα προστασίας των Επτανήσων.
Προσάρτηση Θεσσαλίας-Άρτας
20 Ιουνίου 1881 Με τη σύμβαση της Κωνσταντινούπολης η Ελλάδα προσαρτά τη Θεσσαλία, πλην της Ελασσόνας, και την περιοχή της Άρτας.
Προσάρτηση Μακεδονίας, Ηπείρου, Κρήτης, νησιών Αιγαίου
17 Μαϊου 1913 Με τη συνθήκη του Λονδίνου, η Αλβανία γίνεται αυτόνομο κράτος και τα σύνορα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ορίζονται στη γραμμή Αίνου-Μηδείας.
28 Ιουλίου 1913 Μετά τους νικηφόρους Βαλκανικούς πολέμους, με τη συνθήκη του Βουκουρεστίου, προσαρτάται η Ανατολική Μακεδονία
31 Ιανουαρίου 1914. Με διακοίνωση των ευρωπαϊκών δυνάμεων, η Ελλάδα προσαρτά τα νησιά του Αιγαίου, εκτός από την Ίμβρο και την Τένεδο.
Προσάρτηση Δυτικής Θράκης
14 Νοεμβρίου 1919 Παραίτηση Βουλγαρίας από τη Δυτική Θράκη
28 Ιουλίου 1920 Συνθήκη των Σεβρών. Παραχωρείται στην Ελλάδα η Ανατολική Θράκη έως την Τσατάλτζα, η Ίμβρος, η Τένεδος και η περιοχή της Σμύρνης. Την ίδια μέρα με την υπογραφή της συνθήκης της Θράκης, παραχωρείται στην Ελλάδα η Δυτική Θράκη.
14 Ιουλίου 1923 Με τη συνθήκη της Λωζάνης, η Ελλάδα διατηρεί τη Δυτική Θράκη, αλλά χάνει την περιοχή της Σμύρνης, την Ίμβρο και την Τένεδο.
Προσάρτηση της Δωδεκανήσου
10 Φεβρουαρίου 1947 Με τη συνθήκη των Παρισίων, τα Δωδεκάνησα παραχωρούνται στην Ελλάδα. Ο Νόμος 518/1948, με συμβολική ημερομηνία έναρξης ισχύος την 28η Οκτωβρίου 1947, αποτελεί τη ληξιαρχική πράξη της Ενσωμάτωσης της Δωδεκανήσου στην Ελλάδα. Ο τελετουργικός εορτασμός ορίζεται στις 7 Μαρτίου 1948.
Όταν το Μεγάλο Κάστρο στέναζε ακόμα κάτω από το Τουρκικό ζυγό είχαμε ακόμα μιά κραυγή απελευθέρωσης δια στόματος του Νίκου Καζαντζάκη:
«Όταν άρχισα τώρα στα γεράματα να γράφω τον “Καπετάν Μιχάλη”, ο κρυφός μου σκοπός ήταν τούτος: Να σώσω, ντύνοντας το με λέξεις, το όραμα του κόσμου όπως τον δημιούργησαν τα παιδικά μου μάτια. Κι όταν λεω τ’ όραμα του κόσμου, θέλω να πω το όραμα της Κρήτης. Δεν ξέρω τι γίνουνταν, την εποχή εκείνη στα άλλα παιδιά της λευτερωμένης Ελλάδας, μα τα παιδιά της Κρήτης ανάπνεαν έναν αέρα τραγικό στα ηρωικά και μαρτυρικά χρόνια του Καπετάν Μιχάλη, όταν οι Τούρκοι πατούσαν ακόμα τα χώματα μας και συνάμα άρχιζαν ν’ ακούγονται να ζυγώνουν τα αιματωμένα φτερά της Ελευτερίας. Στην κρίσιμη αυτή μεταβατική στιγμή, τη γεμάτη πυρετό κι ελπίδες, τα παιδιά της Κρήτης γίνουνταν γρήγορα άντρες. Οι ανύπνωτες έγνοιες των μεγάλων γύρα τους για την πατρίδα, για τη λευτεριά, για το Θεό που προστατεύει τους χριστιανούς, για το Θεό που σηκώνει το σπαθί του να διώξει τους Τούρκους, κατασκέπαζαν τις συνηθισμένες χαρές και στεναχώριες του παιδιού. Από πολύ νωρίς, ζώντας την έτοιμη κάθε στιγμή να ξεσπάσει σύγκρουση, είχαμε ψυχανεμιστεί πως στον κόσμο τούτον δυο μεγάλες δυνάμες παλεύουν: ο Χριστιανός κι ο Τούρκος, το Καλό και το Κακό, η Ελευτερία κι η Τυραννία και πως η ζωή δεν είναι παιχνίδι, είναι αγώνας. Κι ακόμα τούτο: πως θα έρθει μέρα που θα Πρέπει να μπούμε κι εμείς στον αγώνα. Το ‘χαμε πάρει απόφαση από πολύ μικροί πως ήταν γραφτό μας, αφού γεννηθήκαμε Κρητικοί, το Πρέπει αυτό να κυβερνάει τη ζωή μας».
Όπως αναφέρεται στον πρόλογο του έργου "καπετάν Μιχάλης".
Πηγή: www.rhodeslibrary.gr, wikipedia.org
