Ταξίδι στο παλιό Ηράκλειο με τον φακό του Μπεχαεντίν

Πριν από 169 χρόνια ένας φωτισμένος αστρονόμος, ο John Herschel, περιγράφει σε επιστολή του προς την Βασιλική Ακαδημία τις παρατηρήσεις του σχετικά με την επίδραση του φωτός σε φωτοευαίσθητα υλικά. Τιτλοφορεί το γράμμα του «σημειώσεις για την τέχνη της φωτογραφίας». Πλάθει μία χρήσιμη λέξη και συνάμα μία τεχνοτροπία που θα αλλάξει τον τρόπο για να βλέπει πλέον ο πλανήτης τόσο την ιστορία του όσο και την καθημερινότητά του.

Αυτή η νέα «γλώσσα επικοινωνίας» φτάνει στον τόπο μας την περίοδο της Κρητικής Πολιτείας (1898-1913). Το νησί είναι και τότε σταυροδρόμι εθνών και πολιτισμών. Οι Μεγάλες δυνάμεις το «διαφεντεύουν» και η Τουρκία έχει συνθηκολογήσει με την Ελλάδα για ειρήνη. Άγγλοι διοικούν το νομό Ηρακλείου, οι Ρώσοι το νόμο Ρεθύμνου, οι Γάλλοι το νομό Λασιθίου και οι Ιταλοί το νομό Χανίων. Γερμανοί και Αυστριακοί στην αρχή εποπτεύουν και μετά αποχωρούν από τον συνασπισμό.

Εκείνη την περίοδο ένας νεαρός μουσουλμάνος έρχεται από την Κωνσταντινούπολη στο Ηράκλειο. Το όνομά του είναι Ραχμιζαδέ Μπεχαεντίν. Μεράκι κι επιστήμη του η «νεογέννητη» τέχνη της φωτογραφίας. Ο Μπεχαεντίν σπούδασε τα «τερτίπια» της στο Παρίσι και θήτευσε πλάι στον Salih Zeki, τον πρώτο φωτογράφο στην επικράτεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Από την μία οι ανάγκες επικοινωνίας των ξένων στρατών που έχουν εγκατασταθεί στην Κρήτη (οι κάρτ-ποστάλ είναι ήδη μόδα στο Παρίσι και στο Λονδίνο) κι από την άλλη η αγάπη του Μπεχαεντίν για την φωτογραφία, μας χάρισαν ένα πλούσιο υλικό για τα συμβαίνοντα της εποχής. Οι ανασκαφές στην Κνωσό έχουν στρέψει το διεθνές ενδιαφέρον στο νησί και τα ευρήματα κάνουν το γύρο του κόσμου μέσα από τον φακό του Μπεχά (όπως τον έλεγαν οι ντόπιοι).

201 κάρτ ποστάλ με θέματα από την καθημερινή ζωή αλλά και τα ιστορικά γεγονότα του νησιού απαρτίζουν τον πληρέστερο ίσως κατάλογο με τα φωτογραφικά ντοκουμέντα της εποχής. Και πάνω τους οι επιστολογράφοι αφήνουν τις δικές τους ιστορίες. Άγγλοι, Γάλλοι, Ιταλοί, Ρώσοι, Τούρκοι κι Έλληνες σκορπίζουν το «υλικό» στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα. 

Έναν αιώνα αργότερα ένας μανιώδης συλλέκτης, φιλοτελιστής και πραγματογνώμονας της ταχυδρομικής ιστορίας, ο Μάρκος Μαρινάκης παρέδωσε ένα βιβλίο με τον πλήρη κατάλογο θεμάτων από τις καρτ ποστάλ του Μπεχαεντίν και την τρέχουσα αξία τους. Πολλές τιμώνται πλέον στα 10-20 € αλλά υπάρχουν και μερικές σπανιότατες που η αξία τους ξεπερνά τα 1000€. 

Στις σελίδες του βιβλίου ξετυλίγεται μέσα από τις φωτογραφίες και τις κάρτ ποστάλ του Μπεχαεντίν το Ηράκλειο μίας άλλης εποχής. Εκείνο που περιγράφει ο Καζαντζάκης στον καπετάν Μιχάλη: "Η Πλατιά Στράτα (η Πλαταία Στράτα των Βενετών) ήταν μια από τις δύο βασιλόφλεβες του μεγαλόκαστρου. Ξεκινούσε από των Χανιών την Πόρτα δυτικά και έφτανε στου Λαζαρέτου την Πόρτα, όπου ήταν η μεγάλη πλατεία, οι Τρεις Καμάρες και ο μπαξές του Πασά, ένα ξύλινο κιόσκι μέσα σε μια τούφα κατασκόνιστα δέντρα, όπου κάθε Παρασκευή έπαιζαν οι νιζάμηδες μουσική. Η άλλη βασιλόφλεβα έκοβε σταυρωτά την πρώτη, κινούσε από την Καινούρια Πόρτα κατά νότου και κατέβαινε ως το λιμάνι. Στη σταύρωση ήταν το Μεϊντάνι, η καρδιά της πολιτείας. Στην Πλατιά Στράτα βρίσκονταν τα στιβανάδικα, τα γυαλάδικα, τα εμπορικά, οι ρωμαίικοι καφενέδες, οι σπετσαρίες. Τα μαγαζιά κολλητά το ένα στο άλλο έπιαναν ψιλή κουβέντα, οι νοικοκύρηδες, καλφάδες και παραγιοί έκαναν χωρατάδες, πείραζε ο ένας τον άλλον, κουτσομπόλευαν και σκούσαν στα γέλια. Κάθε σαββατόβραδο το κέφι κόρωνε".