Η Μελίνα, η .. Ελένη κι η γυναίκα της Ελλάδας που (δεν) γιορτάζει

Λίγοι ξέρουν ότι η σκέψη της για την επιστροφή των μαρμάρων του Παρθενώνα πρωτοειπώθηκε στην Κρήτη. Oκτώβρης του 1981 και η Μελίνα έδινε συνέντευξη στο BBC.

H ιδέα είχε ξεκινήσει χρόνια πριν αλλά διατυπώθηκε για πρώτη φορά τότε. Η αφορμή δόθηκε στη δεκαετία του ΄60 όταν στα γυρίσματα της ταινίας "Φαίδρα" οι Βρετανοί ζήτησαν πληρωμή για να αφήσουν το ελληνικό συνεργείο να κινηματογραφήσει τα γλυπτά. Η Μελίνα έθεσε το θέμα επίσημα για πρώτη φορά ως Υπουργός Πολιτισμού τον Ιούλιο του 1982 στο Μεξικό στη Διεθνή Διάσκεψη Υπουργών Πολιτισμού της UNESCO και δεν σταμάτησε να αγωνίζεται γι' αυτό μέχρι το θάνατό της. "Πρέπει να καταλάβετε τι σημαίνουν τα Μάρμαρα του Παρθενώνα για μας" έλεγε. "Είναι το καμάρι μας. Είναι οι θυσίες μας. Είναι το υπέρτατο σύμβολο ευγένειας. Είναι φόρος τιμής στη δημοκρατική φιλοσοφία. Είναι η φιλοδοξία και το όνομά μας. Είναι η ουσία της ελληνικότητάς μας". Και " Αν με ρωτήσετε εάν θα ζω όταν τα Μάρμαρα του Παρθενώνα επιστρέψουν στην Ελλάδα σας λέω πως ... ναι θα ζω. Αλλά κι αν ακόμη δεν ζω πια, θα ξαναγεννηθώ".

"... Βλέπουμε την αλληλουχία των αρχαίων πολιτισμών κομματιασμένη, το παρελθόν γκρεμισμένο και τις θαυμάσιες ιδιαιτερότητες ξεθωριασμένες. Η μνήμη μας απειλείται και η ψυχή μας ξεραίνεται, η δημιουργικότητα ασφυκτιά, το παρόν ξεριζώνεται. Όποιος δεν έχει παρελθόν δεν έχει παρόν, λέει μια αραβική παροιμία. Αυτό το παρελθόν πρέπει να αναδυθεί από τα μουσεία για να γίνει πηγή έμπνευσης και δημιουργίας, να γίνει όργανο και χαρά του λαού ..." 
Μελίνα Μερκούρη, Μεξικό, 29 Ιουλίου 1982 
Παγκόσμια Διάσκεψη της UNESCO για την Πολιτιστική Πολιτική

Τέτοιας υφής άνθρωπος. Πληθωρικός κι επαναστάτης. Με το βλέμμα μόνιμα στραμμένο σ' ένα μέλλον που διεκδικεί ρίζα στην αίγλη του παρελθόντος. Στα μέσα της δεκαετίας του 50 βρέθηκε στην Κρήτη για τα γυρίσματα της ταινίας "ο Χριστός ξανασταυρώνεται". Ο Καζαντζάκης κι ο Ντασέν ήταν στο πλευρό της. Οι παλιότεροι τους θυμούνται στο Μέγαρο Ντορέ να υπογράφουν αυτόγραφα. Ενώ στην Κριτσά του Λασιθίου, ένα χωριό ολόκληρο διηγείται ακόμη πόσο μαγική γυναίκα υπήρξε η Μελίνα. Τα γυρίσματα του έργου κράτησαν μήνες. Ξένη και πολυδάπανη η παραγωγή κι η Μελίνα βάλθηκε να γυρνά τα σοκάκια του χωριού και να καταγράφει ανάγκες. Ρωτούσε πόρτα πόρτα ποιός ήθελε να παίξει κομπάρσος στην ταινία, ποιός σπούδαζε παιδί, ποιός είχε σταύλο μισογκρεμισμένο και συνδύαζε με κόλπα "ταχυδακτυλουργικά" το τερπνόν με το ωφέλιμο. Κανόνιζε μισθούς στους χωρικούς, μεσίτευε να αναστηλώσουν κτίσματα (δήθεν για τις ανάγκες της ταινίας και μόνο) χρυσοπλήρωνε σφαχτά στους κτηνοτρόφους του χωριού και έκλεινε ολοένα συνωμοτικά το μάτι κάθε φορά που τα δολάρια άλλαζαν χέρια και ένας ταλαίπωρος κρητίκαρος έκανε να την ευχαριστήσει.
Κάποιος (μακαρίτης πια) μου αφηγήθηκε προ ετών το σκηνικό με τα ψάρια. Σε μία σκηνή του έργου, το χωριό μαζευόταν στην πλατεία κι έτρωγε ψάρια. Δύσκολο "πεσκέσι" εκείνο για την ορεινή Κριτζά. Η Μελίνα παρήγγειλε τα ψάρια και τις προμήθειες σ' έναν πολύτεκνο και του 'πε γελώντας: αυτά τα ψάρια θα ταϊσουν τη φαμίλια σου για καιρό. Η σκηνή (με υπαιτιότητά της, λένε) γυριζόταν δέκα μέρες. Και κάθε φορά παραπονιόταν ναζιάρικα στον Τζούλι πως ... πρέπει να φέρουν φρέσκα ψάρια από τη Χώρα. Κι έπειτα του λεγε με εκείνη την αργόσυρτη κι εμφαντική φωνή της: Τζούλη, τα λεφτά και τα ψάρια πρέπει να τρώγονται φρέσκα.

Ήμουν αγέννητη σε κείνο το πρώτο της πέρασμα. Τη γνώρισα πολύ αργότερα. Σε κάτι προεκλογικές συγκεντρώσεις "πράσινων" εποχών με τιμονιέρη τον Αντρέα. Χάιδευε τότε αυτός ηδονικά την Κρήτη κι εκείνη του αφηνόταν σαν .. ερωμένη που διψάει για περιπτύξεις. Ακόμη και στην εξέδρα της προεκλογικής φιέστας έβλεπα στη Μελίνα το "τρισυπόστατο": την πολιτικό, την ηθοποιό και τη γυναίκα. Ο λυρισμός της φωνής, οι κινήσεις των χεριών, η γλώσσα του σώματος, η προσωποποίηση της πειθούς. Κι όλα μαζί να φτιάχνουν ένα μαγικό ραβδάκι και να μην αφήνουν κανένα ασυγκίνητο. Υπερβολές .. θα πει όποιος δεν τη ζύγωσε. Καλά ειπωμένο, αλλά με άλλη σημασία: η Μελίνα ήταν ολόκληρη μία υπερβολή της γυναικείας φύσης.

Πάσχισα να σταθώ με όλη την συστολή των νιάτων μου κάποτε απέναντί της, διψώντας για μία δήλωση, από κείνες τις τετριμμένες με τα "αγαπώ πολύ την Κρήτη". Θυμάμαι το φουλάρι της, που ανέμιζε σαν υποσχετική, καθώς κατέβαινε τη σκάλα της Νομαρχίας. Δεν ήλπιζα να την σταματήσω καν. Ένας σίφουνας που κυνηγούσαν καμιά δεκαριά παρατρεχάμενοι,ασθμαίνοντας στο κατόπι της. Με προσπέρασε φουριόζα και έξαφνα κοντοστάθηκε. "Ξέχασα τα τσιγάρα μου" είπε σε κάποιον της συνοδείας. Ήταν η στιγμούλα μου. Η ευκαιρία μου. Ξαναζύγωσα πιο θαρρετά. Επανέλαβα το "ποίημα" μου και αυτή τη φορά με κοίταξε χαμογελαστή.
"Πώς σε λένε;" με ρώτησε και ξεκίνησα να απαντώ "Μαριάννα Κ ..." αλλά μ' έκοψε απότομα: "Φτάνει το Μαριάννα. Οι γυναίκες δεν θα 'πρεπε να 'χουμε επίθετα. Γι' αυτό χαίρομαι όταν με λένε Μελίνα. Τα επίθετα ταιριάζουν στους άντρες. Εμείς προσδιοριζόμαστε πιο εύκολα".​

Το ΄λεγε και γελούσε με ... το δυνατό γέλιο της Στέλλας. Για χρόνια το άκουγα να ηχεί με αναίδεια στο μυαλό μου κάθε φορά που κάποιος αδυνατούσε ή απέφευγε να με καλέσει τυπικά με το επίθετο μου. "Οι γυναίκες δεν θα 'πρεπε να 'χουμε επίθετα". Ούτε καν πρότυπα, τολμώ να συμπληρώσω συνειρμικά. Αλλά αν σώνει και καλά, το δεύτερο δεν αποφεύγεται τότε, η Μελίνα θα μπορούσε να 'ναι γυναικείο πρότυπο. Κι ίσως να την στοίχιζα προσεκτικά πλάι στη γιαγιά μου που δεν της έμοιαζε καθόλου.
Δύσκολο να πεις ότι έχεις πρότυπο τη γιαγιά σου και να το τεκμηριώσεις χωρίς να κινδυνεύσεις να φανείς .. γραφική. Η ιστορία, τη γιαγιά (του καθενός μας) την αγνόησε και .. Υπουργείο δεν της δόθηκε ποτέ. Μία άσημη Ελένη. (το τραγούδι της ταιριάζει "γάντι". Και σε κείνη ... και σε κάθε Ελένη). Μεγάλωσε όμως έντεκα παιδιά. Έθαψε πέντε. Έσπειρε τη γη της και στήριξε τον άντρα της, ως τα στερνά της. Κατάπιε ένα τσουβάλι απώλειες και στάθηκε ολόρθη. Είχε ένα πικρό χαμόγελο σαν μιλούσε για πολέμους και για πείνα. Έβλεπες τη σκιά στα μάτια της. Την κούραση από τους κόπους που κανένα βραβείο δεν αναγνώρισε. Η μόνη της "καριέρα" ήταν που γίνηκε σύντροφος και μάνα. Αλλά έβαλε και στα δυο όση αξιοσύνη διέθετε. Κι αυτό είναι πρόκριμα από μόνο του για να την κάνει πρότυπο. Κι ας μην εναρμονίστηκε ποτέ με τα κελεύσματα του life style και των φτιαχτών προτύπων της .. τηλοψίας μας. Φτάνει που στο DNA της κάθεμιάς και του καθενός μας καταγράφηκε με κάποιο τρόπο η .. αλήθεια της.

Μ.Κ.

Το παρόν άρθρο δημοσιεύεται στο ekriti και υπόκειται στους νόμους περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται ρητά η αναπαραγωγή του καθ’ οιονδήποτε τρόπο χωρίς την απαραίτητη παραπομπή (link) στην ιστοσελίδα που το δημοσίευσε.