Μνήμες γεμάτες μυρωδιές και γεύσεις με φόντο ...τον ξυλόφουρνο της Μαργής

Οι μνήμες δεν έχουν μόνο οπτική υπόσταση στο μυαλό μας, έχουν και μυρωδιές, έχουν και ήχους...κι αν είσαι λίγο περισσότερο συγκεντρωμένος αποκτούν και γεύσεις.
Μια τέτοια μνήμη με πήγε σχεδόν 30 χρόνια πίσω, στο χωριό μου. Ήμουν δεν ήμουν 10 χρονών, σε ηλικία που σαν σφουγγάρι ρουφούσα και αποτύπωνα όλα όσα έβλεπα.

Και όταν πρόκειται για το άναμμα του ξυλόφουρνου για να ψήσουν οι γυναίκες της γειτονίας ψητό, ε.. δεν θέλεις και πολύ να το αποτυπώσεις και μάλιστα να σου τρέξουν και τα σάλια στη θύμηση του ,κι ας έχει περάσει μια... αιωνιότητα από τότε.
«Είναι νωρίς πρωί Κυριακής, μαζί με την καμπάνα της Εκκλησίας ακούω κατσαρολικά να χτυπάνε και μεγάλη κινητικότητα στην κουζίνα.
Ναι.. είναι η μέρα που ο φούρνος της Μαργής θα ανάψει!! ..Η Μαργή είναι η ηλικιωμένη γειτόνισσα μας , καλή φίλη και μακρινή συγγενής της γιαγιάς μου .

Ο φούρνος της παλιός ,φτιαγμένος από πέτρα, μαυρισμένος από τα τόσα χρόνια χρήσης. Η θέση του, ακριβώς στο τέρμα της αυλής της δίπλα στην ξύλινη ξώπορτα και το δρόμο, είναι αληθινή πρόκληση για τα ρουθούνια στα κοντινά σπίτια ,αφού τακτικά φιλοξενεί στα «σωθικά» του μοσχομυριστά ψωμιά, τσουρέκια, καλιτσουνάκια ανεβατά και κάθε λογής καλούδια της κρητικής κουζίνας. 
Εδώ και χρόνια τον χρησιμοποιεί όποιος θέλει από το χωριό, αρκεί να κάνει τον κόπο να τον ανάψει .Έχει γίνει ουσιαστικά κοινόχρηστος αφού η καλοσυνάτη Μαργή δεν αρνείται σε κανένα να ψήσει εκεί τα γλυκά και τα φαγητά του. Χθες η μάνα μου, η κουμπάρα μας και 2 γειτόνισσες αποφάσισαν να τον ανάψουν.

Κατεβαίνω γρήγορα στην κουζίνα... Στο τραπέζι είναι ήδη έτοιμο το ταψί. Μεγάλα κομμάτια χοιρινό με την πέτσα, πατάτες κομμένες κυδωνάτες, κανένα κολοκυθάκι που αρέσει στον μπαμπά, ελαιόλαδο κι από πάνω λίγη φυτίνη, έτσι.. για τη μυρωδιά. 
Αυτό είναι το εύκολο κομμάτι της υπόθεσης. Το δύσκολο είναι το να ανάψεις και να «κάψεις» σωστά τον ξυλόφουρνο. 
Αυτό ,ως «εκκολαπτόμενη γυναίκα», δεν το χάνω..γιατί έχει και κουτσομπολιό ,μαθαίνω όλα τα νέα του χωριού όσο χρόνο παίρνει για να ετοιμαστεί ο φούρνος. 
Η μάνα μου και οι γειτόνισσες ακολουθούν πάντα την ίδια ιεροτελεστία..στην αρχή μπόλικο χινοπόδι και μετά λιόκλαδα, πολλά λιόκλαδα, για να πάρει τη σωστή θερμοκρασία ο φούρνος, ενίοτε και κλίματα από τα αμπέλια, ξερά όμως.. γιατί αλλιώς σωστή δουλειά δεν γίνεται.

Ο καπνός από τα ξύλα γεμίζει το χώρο αλλά δεν ενοχλεί...είναι καπνός με ανάμεικτα αρώματα ,ανάλογα με το τι καίγεται.
 Όταν τα κάρβουνα από τα καμένα ξύλα γίνονται σωρός στη μέση του φούρνου ,κι αφού τα φέρουν βόλτα κάμποσες φορές σε όλο το κοίλωμα του, σειρά έχει το καθάρισμα. 
Ο πανιστής περιμένει στη γωνία, δίπλα στη βρύση..παλιά πανιά δεμένα σ’ ένα μεγάλο ξύλινο κοντάρι, που καταβρέχονται πριν, για να μην πάρουν φωτιά.
Με αυτόν τραβούν τα κάρβουνα προς τα έξω και καθαρίζουν-πανίζουν το φούρνο, ακόμα και από τη στάχτη, για να δεχθεί το ψητό. Τα ταψιά μπαίνουν με προσοχή μέσα, ένα ένα, μ’ ένα ξύλινο φτυάρι και μετά σειρά έχει η λάσπη.. Λίγο χώμα και νερό γίνονται λάσπη και μ’ αυτή «χρίζουν», δηλαδή κλείνουν, τις χαραμάδες γύρω από το σκέπασμα του φούρνου, για να μην παίρνει αέρα και χάσει τη θερμοκρασία του. 

Ένα κομμάτι από σιδερένιο βαρέλι είναι το κάλυμμα του ξυλόφουρνου, κομμένο στις σωστές διαστάσεις, μ’ ένα ξύλινο χερούλι καρφωμένο στην άκρη του, για να το πιάνεις και να μην καίγεσαι. Όλα πλέον είναι έτοιμα ..βάζουν καλού κακού και δύο μεγάλες πέτρες για να στηρίξουν το κάλυμμα και σταυρώνουν με το χέρι τη φουρνιά. Ο χρόνος μετράει αντίστροφα για.. το ξεφούρνισμα.

Μετά από ώρες ο πέτρινος ξυλοφούρνος ανοίγει και τα αρώματα του ψητού ξεχύνονται έξω . Μέσα σε δευτερόλεπτα φθάνουν μέχρι την άλλη άκρη του χωριού. Παρέμειναν από το πρωί ως το μεσημέρι εγκλωβισμένα σ’ ένα μικρό χώρο, πολλαπλασιάστηκαν, έγιναν δυνατά και πριν κανείς δοκιμάσει το ψητό θέλουν να κλέψουν την παράσταση από τη γεύση.
Απερίγραπτη μυρωδιά..ασύγκριτη. Τα πιτσιρίκια ,που ωστόσο έχουμε μαζευτεί, κοιτάζουμε πως θα αρπάξουμε την πρώτη ξεροψημένη πατάτα από το ταψί αλλά τις γυναίκες ενδιαφέρει άλλο πράμα..ρόδισε καλά το ψητό; Είναι λιωμένο το κρέας και ταυτόχρονα η κρούστα του τραγανή;
Λεπτομέρειες για εμάς τα παιδιά ...το θέμα είναι το ψητό να καταλήξει στο πιάτο μας»
Κάπως έτσι η μνήμη μου αποκτά και γεύση... και ,για να είμαι ειλικρινής, δεν ξέρω τελικά αν αναπολώ περισσότερο τα αμέριμνα παιδικά μου χρόνια ή τα μικρά πράγματα που έκαναν τις Κυριακές ξεχωριστές και που αν ακόμα και σήμερα τα επαναλάβεις ,με την ίδια ιεροτελεστία, δεν θα είναι ποτέ τα ίδια.

 Ελένη Βασιλάκη