Η Ελλάδα το 2020 να δηλωθεί Μικτό Αρχιπελαγικό Κράτος. Του Πέτρου Μηλιαράκη

Τα «γεγονότα» των προκλήσεων της Τουρκίας «παρέσυραν» (και δικαίως) την επικαιρότητα στο μείζον αυτό ζήτημα της ΑΟΖ. Τούτη όμως  η «κατάσταση» δεν επιτρέπει να αγνοούνται και άλλα μείζονος σημασίας ζωτικά (και δίκαια) συμφέροντα της χώρας, όπως είναι η πρόσφατη απόφαση του Μόνιμου Διαιτητικού Δικαστηρίου με έδρα τις Κάτω Χώρες (Permanent Court of Arbitration –PCA) επί της προσφυγής των Φιλιππίνων κατά της Κίνας που αφορά στο Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας (στο εξής: Δίκαιο της Θάλασσας).

Αναφέρομαι στην υπόθεση «The Republic of Pilippines v. The People’s Republic of Chine», με Case Number: 2013-9 και Πρόεδρο τον Thomas A.Mensah.  Η απόφαση δε αυτή που δημοσιεύθηκε στις 12/7/2016 αν και «δεν άπτεται» αμέσως των ελληνοτουρκικών διαφορών, εν τούτοις επιβάλλει το «σχολιασμό» της. Άλλωστε η αξιοποίηση των παραδοχών που προκύπτουν, από την πρόσφατη αυτή απόφαση συνηγορεί υπέρ των ελληνικών θέσεων.

Για πρώτη φορά ένα ad hoc Δικαστήριο ερμήνευσε το άρθρο 121 της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας του Μantego Bay της Ιαμαϊκής που υπογράφηκε στις 10 Δεκεμβρίου 1982. Σύμφωνα με το άρθρο αυτό, ένα νησί έχει χωρικά ύδατα, συνορεύουσα ζώνη, υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ. Εξαιρούνται, όμως, οι βράχοι εφόσον δεν μπορούν να συντηρήσουν ανθρώπινη διαβίωση ή δεν μπορούν να έχουν αυτοτελώς οικονομική ζωή.

Το Δικαστήριο εκείνο δέχθηκε ως απόλυτο κανόνα του Δημοσίου Διεθνούς Δικαίου ότι όλοι οι γεωγραφικοί σχηματισμοί (ασχέτως του εάν χαρακτηρισθούν νησιά ή βράχοι και ασχέτως του μεγέθους αυτών), έχουν υποχρεωτικώς χωρικά ύδατα έκτασης 12 μιλίων. Αυτό επιβεβαιώνει ότι το ζήτημα της επέκτασης των ελληνικών χωρικών υδάτων στο Αιγαίο πέραν των 6 μιλίων στα 12 μίλια, αποτελεί κυριαρχικό δικαίωμα της Ελλάδας.  Με χωρικά ύδατα 12 μιλίων, το 72% των θαλασσίων περιοχών του Αιγαίου περιέρχεται κυριαρχικώς στην Ελλάδα και το  8,5% στην Τουρκία. Το 19,5% δε που απομένει προς οριοθέτηση, μπορεί να διευθετηθεί. Η παραδοχή δε αυτή του PCA εκθέτει στην παγκόσμια κοινή γνώμη και ενώπιον του διεθνούς νομικού πολιτισμού την Τουρκία με το «περίφημο» Casusbelli, εάν η Ελλάδα αποφασίσει να εφαρμόσει το Διεθνές Δίκαιο!.. Σε κάθε περίπτωση όμως και στο Αιγαίο ισχύσει η Αρχή της Αβλαβούς Διέλευσης και θα πρέπει να λεχθούν τα εξής:

Η Αρχή της Αβλαβούς Διέλευσης δια της χωρικής θάλασσας (Innocentpassage).

Η Αρχή της Αβλαβούς Διέλευσης έχει μακρά εθιμική παράδοση και  καθιερώθηκε προς το συμφέρον της ναυσιπλοΐας. Αποτελεί δε τη μόνη εξαίρεση της κυριαρχίας του παράκτιου κράτους στη χωρική του θάλασσα. Σύμφωνα με την Αρχή αυτή, κάθε ξένο πλοίο, εμπορικό ή πολεμικό, έχει το δικαίωμα να διέρχεται «αβλαβώς» από τα χωρικά ύδατα άλλου κράτους. Αυτή είναι η παγίως κρατούσα άποψη. Πρέπει, όμως, να καταστεί σαφές ότι η αβλαβής διέλευση προϋποθέτει και σεβασμό στην Αρχή της Αμοιβαιότητας.

Επίσης, για τη διέλευση μέσα από τη χωρική θάλασσα άλλης χώρας πρέπει να ακολουθείται η συντομότερη οδός, χωρίς διακοπές ή περιπλανήσεις. Το διερχόμενο πλοίο έχει την υποχρέωση να αποφεύγει κάθε ενέργεια που θα μπορούσε να προσβάλλει τα συμφέροντα του παράκτιου κράτους, ενώ τα πολεμικά πλοία επιφάνειας πρέπει να φέρουν τη σημαία τους κατά τρόπο εμφανή, τα υποβρύχια δε υποχρεούνται να διέρχονται εν αναδύσει.

Κλειστές και ημίκλειστες θάλασσες

Ενταύθα πρέπει να επισημειωθεί ότι η νέα Σύμβαση του Δικαίου της Θάλασσας καθιέρωσε ορισμένες νέες διατάξεις για τις κλειστές και ημίκλειστες θάλασσες (άρθρα 122 και 123). Ενόψει των ρυθμίσεων αυτών, ιδιαίτερες  «παρεμβάσεις» άσκησε η Τουρκία, της οποίας απώτερος σκοπός ήταν να επιτύχει αναίρεση των γενικών και κλασικών λύσεων του Δικαίου της Θάλασσας, ώστε προκειμένου για κλειστές και ημίκλειστες θάλασσες, όλες οι ρυθμίσεις να αποφασίζονται κατόπιν «συμφωνίας» των ενδιαφερομένων μερών. Τελικώς, η τουρκική άποψη κρίθηκε αβάσιμη και δεν επικράτησε.

Με αφορμή τη διένεξη Κίνας και Φιλιππίνων, οι παραδοχές του PCA:

Η απόφαση του PCA που προβλέπεται ως μηχανισμός επίλυσης διαφορών αναφορικώς με το Δίκαιο της Θάλασσας, αφορούσε την εξέταση της νομιμότητας των αξιώσεων και δραστηριοτήτων της Κίνας στη Νότια Σινική Θάλασσα επί των πόρων των νησιωτικών σχηματισμών που περικλείονται από τη γραμμή των εννέα σημείων (nine-dashline). Η προσφυγή υπεβλήθη μονομερώς από τις Φιλιππίνες.

Για τις παραδοχές του PCA αναφορικώς με τις αξιώσεις  της Κίνας ως προς την περικλειόμενη περιοχή (nine-dashline) εντός της ΑΟΖ των Φιλιππίνων (και όσο το παρόν περίγραμμα επιτρέπει), υπ’ όψιν τα εξής:

1) Κρίθηκε ότι δεν υφίστανται ιστορικά δικαιώματα αλιείας και εξόρυξης υδρογονανθράκων που επικαλέσθηκε η Κίνα, εφόσον δεν ήταν αποκλειστικά, ούτε είχαν τη συναίνεση άλλων κρατών, ενώ οι διεκδικήσεις νησιωτικών σχηματισμών που βρίσκονται κάτω από τη στάθμη της θάλασσας (π.χ. ύφαλοι, σκόπελοι) δεν συνεπάγονται κυριαρχικά δικαιώματα, αλλά ούτε  και είναι δυνατόν μέσω αυτών να διεκδικούνται θαλάσσιες ζώνες. (Εξαιρούνται όμως φυσικοί σκόπελοι οι οποίοι εντός των χωρικών υδάτων αποτελούν σημεία βάσης μέτρησης των ζωνών.)

2) Προσδιορίστηκε η έκταση των δικαιωμάτων της Κίνας σε θαλάσσιες ζώνες έως το προβλεπόμενο από το Δίκαιο Θάλασσας όριο από τις ακτές της, στα 200 ν.μ. (υφαλοκρηπίδα /ορθότερα βλ. ΑΟΖ), ενώ αποφασίσθηκε ότι οι κατασκευές τεχνητών νησιών δεν νομιμοποιούνται. Διαπιστώθηκε δε ότι οι κατασκευές αυτές προκαλούν σοβαρή βλάβη στο περιβάλλον των κοραλλιογενών υφάλων με συνέπεια την προσβολή  του οικοσυστήματος. Επίσης διαπιστώθηκε ότι η Κίνα δεν ενήργησε με καλή πίστη ενόψει της διαδικασίας επίλυσης της διαφοράς.

3) Ερμηνεύθηκε για πρώτη φορά η «διάταξη περί βράχων» με βάση τις πρόνοιες του Δικαίου της Θάλασσας  με θετικά μάλιστα συμπεράσματα ως προς τα νόμιμα δικαιώματα της Ελλάδας για τα μικρά νησιά-βράχους (βραχονησίδες). Για να αναγνωρίζονται δε σ’ ένα βράχο-νησί δικαιώματα υφαλοκρηπίδας -ΑΟΖ, απαιτείται αντικειμενική δυνατότητα μόνιμης ανθρώπινης διαβίωσης ή οικονομικής ζωής, ενώ είναι ανεπίτρεπτη η ύπαρξη εντεταλμένου προσωπικού, ώστε να γίνεται επίκληση ύπαρξης μόνιμης ανθρώπινης διαβίωσης. Επίσης ένας νησιωτικός σχηματισμός που δεν κατοικείται, κρίθηκε ότι εξ αυτού του λόγου δεν αναιρείται η δυνατότητα κατοίκησης, όταν αντικειμενικώς ο σχηματισμός αυτός μπορεί να κατοικηθεί. Επίσης κάτοικοι  γειτονικών νησιών με οικονομική δραστηριότητα σε βράχο δεν απαιτείται να κατοικούν εκεί οπωσδήποτε, ώστε να εκπληρώνεται η προϋπόθεση της δυνατότητας οικονομικής ζωής επί του βράχου. Στην περίπτωση αυτή αρκεί η διαβίωση επί του βράχου να μην εξαρτάται από εξωτερική υποστήριξη. Επέμβαση δε με  τεχνητά μέσα, ώστε ένας βράχος να γίνει κατοικήσιμος, αφορά εξωνομική ενέργεια που δεν παράγει έννομα αποτελέσματα. Τέλος:

4) Καταδικάστηκαν δραστηριότητες της Κίνας που αφορούσαν στη συστηματική παρενόχληση πλοίων που διεξήγαγαν έρευνες για υδρογονάνθρακες εντός της ΑΟΖ των Φιλιππίνων.

Τα προαναφερόμενα αφορούν καταλυτικές απαντήσεις για τις «γνωστές» συμπεριφορές της Τουρκίας καθώς και αποφασιστική ενίσχυση των βάσιμων θέσεων της Ελλάδας.

Η Ελλάδα ως μικτό Αρχιπελαγικό κράτος

Με την ευκαιρία των προηγουμένων επισημάνσεων, χρήσιμο είναι να λεχθούν τα εξής:

Η έννοια του Αρχιπελάγους καθιερώθηκε για πρώτη φορά στο Montego Bay της Ιαμαϊκής και αυτό εισάγει οπωσδήποτε θετικό πρόκριμα για την Ελλάδα, γιατί οφείλουμε να διεκδικούμε με ενεργητικές παρεμβάσεις να επεκταθεί η έννοια αυτή, με όλα βεβαίως τα επιμέρους αποτελέσματά της, και στα μικτά Αρχιπελαγικά κράτη, όπως είναι η χώρα μας. Η νέα Σύμβαση προσφέρει μια επαρκή βάση για το σκοπό αυτό. Άλλωστε η αρχιπελαγική δομή καθεαυτή απαιτεί εκ των πραγμάτων για όλα τα αρχιπελαγικά κράτη, (αμιγή ή μικτά) την ειδική πρόνοια της μη «διάσπασης» του ενιαίου της αρχιπελαγικής δομής.

Αυτή η πρόνοια πρέπει να καθορίζει την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας – ΑΟΖ και όλα τα εκ του Δικαίου της Θάλασσας απορρέονται δικαιώματα.

Συνεπώς, από το νέος έτος 2020 επιβάλλεται επαναπροσδιορισμός της όλης «τακτικής» της Αθήνας, με βάση το ό,τι η Ελλάδα αφορά Μικτό Αρχπελαγικό Κράτος του οποίου η δομή είναι αδιάσπαστη! 

---

* Ο Πέτρος Μηλιαράκης δικηγορεί στα Ανώτατα Ακυρωτικά Δικαστήρια της Χώρας και στα Ευρωπαϊκά Δικαστήρια του Στρασβούργου και του Λουξεμβούργου (ECHR και GC – EU).