Οι επιπτώσεις στην υγεία και στο περιβάλλον από την Αφρικανική σκόνη. Του Δημήτρη Πετράκη
Η εκπομπή και η μεταφορά της αφρικανικής σκόνης εμφανίζεται στη Κρήτη συχνότερα τα τελευταία χρόνια και είναι μια από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Το φαινόμενο αυτό, που το γεννά η μάχη ανάμεσα σε βόρεια και νότια ατμοσφαιρικά συστήματα επηρεάζει την ατμοσφαιρική σύνθεση, τις θερμοκρασίες ατμόσφαιρας και εδάφους, την ένταση των ανέμων, την ισορροπία των ακτινοβολιών και των βροχών καθώς και την αγροτο-κτηνοτροφική παραγωγικότητα
Ιστορικά, τέτοια φαινόμενα είχαν συμβεί στη χώρα μας, τα διαστήματα 1910-1940, στη δεκαετία 1970-1980 και το 2000
Από μετρήσεις αερολυμάτων η αφρικανική σκόνη της Σαχάρας έχει εντοπισθεί από τις νότιες Ηνωμένες Πολιτείες μέχρι τη λεκάνη του Αμαζονίου, στη Νότια Αμερική, στο δυτικό Ατλαντικό με ρεκόρ αερομεταφερόμενων σωματιδίων με διάμετρο μικρότερο από 10 μm (PM10) που συχνά υπερβαίνουν τις κατευθυντήριες γραμμές για την ποιότητα του αέρα της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας στον αέρα της Γουιάνας και στη Γουαδελούπη. (1)
Επειδή οι εκπομπές και οι μεταφορές σκόνης είναι ιδιαίτερα ευαίσθητες στη μεταβλητότητα του κλίματος, η κλιματική αλλαγή τις επόμενες δεκαετίες θα επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό ένα ευρύ φάσμα βιογεωχημικών διεργασιών και την ανθρώπινη υγεία στην περιοχή. Το εύρος διαμέτρου των αερομεταφερόμενων σωματιδίων ποικίλει από 0,001-100 μm. Το μέγεθος σωματιδίων PM10 κατακαθίζει στο έδαφος σε 4 ημέρες, ενώ τα PM 1 σε 320 ημέρες και τα PM 0,1 σε 36 χρόνια.
Η ποσότητα της εκπομπής και μεταφοράς σκόνης από τη περιοχή Σαχέλ εκτιμάται από 400-2200 τρισεκατομμύρια τόνους κάθε χρόνο. Η απόσταση μεταφοράς της σκόνης μπορεί να φτάσει τα 9.000 Κm. (2)
H μέση διάμετρος μάζας της σκόνης είναι 2,3 μm [Arimoto et al., 1997] και πάνω από το 90% της συνολικής μάζας σκόνης έχει διάμετρο μικρότερη από 10 μm [Li-Jones and Prospero, 1998]. Η συγκέντρωση της σκόνης μετράται σε εκατομμυριοστά του γραμμαρίου ανά κυβικό μέτρο αέρα (μgr/m3). Η ανώτερη επιτρεπτή συγκέντρωση της είναι 50 μgr/m3
H μάζα σκόνης μπορεί να περιέχει μικροοργανισμούς, βαρέα μέταλλα (Pb, As, Cd, Ni), πολυκυκλικούς αρωματικούς υδρογονάνθρακες, άλλα αερολύματα και θαλασσινό αλάτι, αλλά και δευτερεύοντες ρύπους διοξειδίου του θείου, μονοξειδίου του άνθρακα, διοξειδίου και οξειδίων του αζώτου, βενζολίου και βενζο(α)πυρενίου. Ιδιαίτερη εξαίρεση αποτελούν οι περιπτώσεις του Όζοντος (Ο3) και των Αιωρούμενων Σωματιδίων με αεροδυναμική διάμετρο μικρότερη των 10μm (ΑΣ10), όπου παρατηρούνται υπερβάσεις των αντίστοιχων ορίων. Στην περίπτωση του Όζοντος, οι σχετικές υπερβάσεις οφείλονται σε μεγάλο βαθμό στις κλιματολογικές συνθήκες που επικρατούν στην Κρήτη, όπως είναι οι υψηλές θερμοκρασίες και η υψηλή ηλιακή ακτινοβολία που συμβάλλουν στη δημιουργία του Ο3, καθώς και στη διασυνοριακή ρύπανση με τη μεταφορά του Ο3 και των πρόδρομων ουσιών του από γειτονικά κράτη.
Το Φεβρουάριο 2004 σε σκόνη από τη Β. Αφρική εντοπίστηκε σε περιοχές της Νότιας Γαλλίας ραδιενεργό Kέσιο (137Cs) με ερωτήματα αν προερχόταν από τη περιοχή Gerboise που οι Γάλλοι έκαναν πυρηνικές δοκιμές το 1960 (3)
Δορυφορικές μετρήσεις δείχνουν ότι η βόρεια Κρήτη έχει μεγαλύτερη συγκέντρωση οξειδίων αζώτου και όζοντος από τη νότια Κρήτη (J. Fishman, NASΑ Langley Research Center, Hampton, Virginia, USA), χωρίς να έγινε ποτέ γνωστό αν παρατηρήθηκε υπέρβαση του ορίου ενημέρωσης πληθυσμού των 53ppb που έχει θεσπίσει η Ευρωπαϊκή Ένωση
Υπερβάσεις της οριακής τιμής συνήθως αφορούν και τη περίπτωση των ΑΣ10, οι οποίες οφείλονται κυρίως, στις εκπομπές από οχήματα, κεντρικές θερμάνσεις, διάφορες βιομηχανικές πηγές. Στην αερομεταφερόμενη σκόνη συμβάλλουν επίσης γεωργικές περιοχές από τη Βόρεια Αφρική, στην επαναιώρηση σκόνης, από τους δρόμους και τις ακάλυπτες περιοχές των πόλεων κατά τις περιόδους της ξηρασίας, όπως και από το αλάτι της θάλασσας. Οι ημερήσιες συγκεντρώσεις σκόνης ποικίλουν. Στις 21/12/2017, στη Αθήνα, κυμάνθηκαν από 12 μg/m3 και 416 μg/m3, με οριακή τιμή κατά τη σχετική νομοθεσία τα 50 μg/m3. Οι αυξήσεις συγκεντρώσεων παρατηρούνται τις ώρες 8.00 πρωί μέχρι 18.00 απόγευμα, εξ αιτίας ανθρωπογενών και μετεωρολογικών παραγόντων
Επιπτώσεις από τα αιωρούμενα σωματίδια της ατμόσφαιρας στην υγεία
Oι περισσότεροι άνθρωποι δεν θα επηρεαστούν βραχυπρόθεσμα από την αφρικανική σκόνη, αλλά μερικά με υπάρχουσες καρδιακές ή πνευμονικές καταστάσεις, μπορεί να εμφανίσουν αυξημένα συμπτώματα.
Τα σωματίδια που είναι μεγαλύτερα των PM10 κατακρατούνται στους ανώτερους αναπνευστικούς βλεννογόνους, τα σωματίδια από PM10-PM4 εισέρχονται μέχρι τους βρόγχους και τα μικρότερα μέχρι και τις κυψελίδες του κατώτερου αναπνευστικού
Κατά τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO), η καρδιο-πνευμονική νοσηρότητα από έκθεση σε μικροσωματίδια στο κατώτερο αναπνευστικό κατέχει το 7-10% της συνολικής νοσηρότητας και η θνησιμότητα το 4-8%, με ανώτατο όριο στα παιδιά που αγγίζει το 20%, σε περιπτώσεις επίμονης ατμοσφαιρικής επιβάρυνσης. Ο παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ανακοίνωσε το 2008 ότι 800.000 θάνατοι καταγράφηκαν παγκόσμια από την ατμοσφαιρική ρύπανση του αστικού περιβάλλοντος. Ο Οργανισμός Προστασίας Περιβάλλοντος Αερικής (EPA), το 2014, ανακοίνωσε ότι η καύση ορυκτών καυσίμων, η κλιματική αλλαγή, οι δασικές πυρκαγιές, οι ρύποι ατμόσφαιρας προκαλούν 4.300.000 θανάτους κάθε χρόνο (ΕPA. Air Quality Trends). Κατά τον WHO, το 2012 σημειώθηκαν 3,7 εκατομμύρια θάνατοι από αστικούς και αγροτικούς περιβαλλοντικούς ρύπους (Δημοσίευση WHO 2014) και προβλέπει αύξηση του κόστους υγείας και θνησιμότητας από την έκθεση σε ρύπους της ατμόσφαιρας μέχρι το 2050 (4)
Η έκθεση παιδιών στη σκόνη Σαχάρας έχει σοβαρές επιπτώσεις γιατί άμεσα ή έμμεσα οι τοξικοί και οξειδωτικοί παράγοντες της σκόνης βλάπτουν τους αναπνευστικούς βλεννογόνους που δεν έχουν ολοκληρώσει την ανάπτυξη τους. Υπάρχουν ακόμα ελλείμματα ανοσοποιητικού. Τα παιδιά, κύρια τα νεογέννητα, έχουν αυξημένες αναπνευστικές ανάγκες και παρουσιάζουν αυξημένη ευπάθεια σε αναπνευστικές χρόνιες λοιμώξεις. Τα παιδιά ηλικίας μικρότερης των 2 ετών κατά τον WHO έχουν 35% μεγαλύτερη ανάγκη νοσηλείας από λοιμώξεις λόγω ατμοσφαιρικών ρύπων. Άμεσα η έκθεση προκαλεί πονοκέφαλο, δυσφορία, διάρροια, γαστρεντερίτιδες και οξείες βρογχίτιδες. Μακροχρόνια προκαλεί χρόνιες αναπνευστικές λοιμώξεις από φλεγμονώδη, ινώδη διαφοροποίηση και ατροφία του αναπνευστικού βλεννογόνου, οξειδωτικό stress, μόνιμο άσθμα, αλλεργίες, μεταλλάξεις γονιδίων, ευπάθεια σε λοιμώξεις, αυτοάνοσα νοσήματα, παιδιατρικό καρκίνο και νευρο-συμπεριφορικές διαταραχές. (5) Στις έγκυες γυναίκες μπορεί να προκαλέσει διαταραχές αγγείωσης του πλακούντα με συνέπεια σημαντικές επιπτώσεις της ανάπτυξης του εμβρύου (μικρό βάρος κατά τη γέννηση, πρόωρη γέννηση, συγγενείς ανωμαλίες) και της έκβασης της εγκυμοσύνης. Στους ηλικιωμένους η μακροχρόνια έκθεση σε σκόνη και ατμοσφαιρικούς ρύπους γίνεται αιτία πρόωρης εκδήλωσης χρόνιων αναπνευστικών, νεοπλασματικών και εκφυλιστικών νοσημάτων.
Η έκθεση σε ατμοσφαιρικούς διαταράκτες προκαλεί χρόνιες αναπνευστικές ασθένειες και διαταραχές εμβρύων σε ζώα. H ρύπανση του αέρα μεταφέρεται στο έδαφος και στο νερό σε βάρος της βιοποικιλότητας και του πληθυσμού. Στα φυτά προκαλεί βλάβη των φύλλων, βραδύτερη ανάπτυξη, βλάβες στις ρίζες και ανικανότητα για σωστή φωτοσύνθεση
Επιπτώσεις στο περιβάλλον
Από τη Μελέτη Επιπτώσεων Κλιματικής Αλλαγής (ΕΜΕΚΑ) -2011 διαπιστώθηκαν τις τελευταίες δεκαετίες αυξήσεις περίπου 3% στην εισερχόμενη ακτινοβολία, ένταση ανέμων και νεφοκάλυψη στην Ανατολική Κρήτη και προβλέπεται περισσότερη αύξηση τους τα επόμενα χρόνια.
Μείωση των ετήσιων βροχών πολύ κάτω από το μέσο όρο, εναλλαγές μεγάλης ξηρασίας και καταστροφικών βροχοπτώσεων που επηρεάζει τη βόσκηση ζώων, τη βιοποικιλότητα, και κυρίως τις υπαίθριες και κλειστές καλλιέργειες. Αυτό επάγεται σημαντική διαταραχή της Αγροτικής Ανάπτυξης, μείωση ποσότητας και υποβάθμιση της ποιότητας της αγροτικής παραγωγής.
Μέτρα αντιμετώπισης της έκθεσης στην Αφρικανική σκόνη
Αποφυγή άσκοπων μετακινήσεων και εργασίας σε εξωτερικούς χώρους
Χρήση μάσκας προστασίας κατά τις μετακινήσεις και η έκθεση να γίνεται με διαλείμματα
Έγκυες, ηλικιωμένοι, καπνιστές, παιδιά και ασθενείς να αποφεύγουν την έκθεση
Διακοπή λειτουργίας σχολείων και παιδικών σταθμών, όταν η προβλεπόμενη ημερήσια συγκέντρωση υπερβαίνει το όριο ανοχής (π.χ. το διπλάσιο του ανώτερου ορίου έκθεσης). Η διακοπή λειτουργίας θα είναι ανάλογη της συγκέντρωσης σκόνης, του χρόνου έκθεσης και της ηλικίας των εκτεθειμένων παιδιών
Περιορισμός στο ελάχιστο του φυσικού αερισμού των χώρων διαμονής στις κατοικίες και εργασίας στις υπηρεσίες
Αποφυγή κάθε αθλητικής εξωτερικής δραστηριότητας
Ενυδάτωση και τακτικός καθαρισμός αναπνευστικών βλεννογόνων
Περιορισμός λειτουργίας και χρήσης μέσων μαζικής μεταφοράς
Αντιμετώπιση των ήπιων αναπνευστικών ή αλλεργικών προβλημάτων στο σπίτι
Τακτική ενημέρωση από φορείς υγείας της περιφέρειας. Τα αποτελέσματα των μετρήσεων καθώς και άλλη σχετική πληροφόρηση του κοινού για την ποιότητα του αέρα, να παρέχονται on-line στο κοινό, μέσω εξειδικευμένης ιστοσελίδας
Η άμεση ενημέρωση του κοινού, των εργαζομένων, των ευαίσθητων ομάδων πληθυσμού, των εμπλεκομένων φορέων, των επισκεπτών και άλλων ενδιαφερομένων να γίνεται τακτικά και μέσω των τηλεοπτικών σταθμών παγκρήτιας εμβέλειας μετά από το βραδινό κεντρικό δελτίο ειδήσεων
Να ορισθεί ανώτατος αριθμός των ημερήσιων υπερβάσεων ανά έτος και να εφαρμοσθεί Σχέδιο Δράσης για τη Βελτίωση της Ποιότητας του Αέρα με συνεχή έρευνα για τον εντοπισμό των πηγών προέλευσης των ΑΣ10 με χημικές αναλύσεις, για να καθοριστεί το ποσοστό συνεισφοράς των φυσικών πηγών, ώστε να μπορούν να υλοποιηθούν ρεαλιστικά μέτρα για την μείωση των ανθρωπογενών πηγών
Να νομοθετηθεί διαπεριφερειακή συνεργασία με γειτονικές περιφέρειες και κράτη, αξιοποιώντας ερευνητικά κέντρα ελέγχου ποιότητας ατμοσφαιρικού αέρα και οι μετρήσεις να αποστέλλονται τακτικά στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος
Χρειάζονται επιπλέον μελέτες αξιολόγησης επιπτώσεων της αφρικανικής σκόνης στην υγεία, έχοντας υπόψη τις αθροιστικές επιδράσεις μιγμάτων αερομεταφερόμενων ρύπων και μικροσωματιδίων
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
(1) Amato T. Evan. The past, present and future of African dust. Nature volume 531, pages 493–495 (24 March 2016). doi:10.1038/nature17149
(2) Joseph M. Prospero. Characterizing the annual cycle of African dust transport to the Caribbean Basin and South America and its impact on the environment and air quality. Global biochemical cycles. Volume28, Issue7, 2014, Pages 757-773 https://doi.org/10.1002/2013GB004802
(3) Laurent Menut et al. Contribution of Saharan dust on radionuclide aerosol activity levels in Europe? The 21–22 February 2004 case study. JOURNAL OF GEOPHYSICAL RESEARCH, VOL. 114, D16202, doi:10.1029/2009JD011767, 2009
(4) Frank J. Air pollution and public health: emerging hazards and improved understanding of risk. Environ Geochem Health. 2015; 37(4): 631–649.doi: 10.1007/s10653-015-9720-1
(5) EFFECTS OF AIR POLLUTION ON CHILDREN’S HEALTH AND DEVELOPMENT. A REVIEW OF THE EVIDENCE. WORLD HEALTH ORGANIZATION SPECIAL PROGRAMME ON HEALTH AND ENVIRONMENT. EUROPEAN CENTRE FOR ENVIRONMENT AND HEALTH. BONN OFFICE 2005
Λήψη από τον δορυφόρο της NASA Agua 22/3/2018
Από την έξαρση του φαινομένου μέχρι και τις 8 το βράδυ προσήλθαν με αναπνευστικά προβλήματα 17 άτομα στο νοσοκομείο Ηρακλείου , 4 στο νοσοκομείο Χανίων και 4 στο νοσοκομείο Ρεθύμνου
Φαλάσαρνα (Χανιά) : 30°C
Πλατανιάς (Χανιά) : 28.7°C
Ρέθυμνο (πόλη) : 28.5°C
Άγιοι Πάντες (Χανιά) : 28.4°C
Κολυμπάρι (Χανιά) : 28.4°C
Χανιά (πόλη) : 27.3°C
Ηράκλειο (πόλη) : 26.6°C
Σητεία (πόλη) : 26°C
Κνωσσός (Ηράκλειο) : 25.6°C
Βρύσες (Χανιά) : 25.4°C
Φιλιατρά : 25.4°C
Κυπαρισσία : 25.3°C
Καλαμάτα : 25.2°C
Τα Χανιά κάτω απ’ την σκόνη | Έφτασαν στα 370mg
Σύμφωνα με το Διευθυντή της Πνευμονολογικής Κλινικής του ΠΑΓΝΗ, κ. Τζανάκη Νίκο, η κίνηση στο Τμήμα Επειγόντων Περιστατικών του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Ηρακλείου παρουσίασε σήμερα σημαντική αύξηση, όσον αφορά ασθενείς με προβλήματα στο αναπνευστικό.
Τα επίπεδα της σκόνης να κυμαίνονται κατά μέσο όρο στα 130 μικρογραμμάρια (130 μg), με το όριο της Ε. Ο. Κ. να είναι τα 150 μg (Βασιλάκης1992)
Πετράκης Δημήτρης, Παιδοχειρουργός
Μέλος Ιατρικού Συλλόγου Ηρακλείου
Μέλος Ελληνικής Εταιρείας Τοξικολογίας
