Τα υπερβολικά σημάδια επιθετικότητας του εφήβου είναι απελπισμένες εκκλήσεις για βοήθεια
Κοπάνημα της πόρτας, βρισιές, φωνές, κλοτσιές στον τοίχο, γροθιές στην πόρτα…
Όπως πολύ καλά γνωρίζουν πολλοί γονείς , ο έφηβος που βρίσκεται σε πλήρη έκρηξη θυμού μπορεί να προβεί σε αυτές τις πράξεις αλλά και σε κάποιες άλλες χειρότερες. Όπως είναι λογικό, οι καταστάσεις αυτές, αν γίνονται με κάποια συχνότητα, αγχώνουν ιδιαίτερα τους γονείς.
Υπάρχουν γεννήτορες οι οποίοι ζουν σχεδόν διαρκώς με τον τρόμο ότι ο γιος τους θα εκραγεί πάλι. Οι γονείς έρχονται πολύ συχνά στο ιατρείο μου εξαιτίας αυτού.
Σε τέτοιες καταστάσεις πρωταρχικός μου στόχος είναι να τους κάνω να καταλάβουν ότι όλες οι κρίσεις επιθετικότητας είναι εκδηλώσεις θυμού. Θυμού του εφήβου επειδή αισθάνεται άσχημα, θυμού επείδή δεν ξέρει τι είναι αυτό που του συμβαίνει, θυμού επειδή αισθάνεται μόνος, θυμού εξαιτίας των προβλημάτων αυτοεκτίμησης… τα οποία πολλές φορές ο έφηβος δεν έχει συνειδητοποιήσει.
Αν δεν μπορεί να εκ φράσει με λέξεις αυτό που του συμβαίνει, είναι συχνό φαινόμενο να το εκφράζει με αυτού του είδους τις πράξεις. Σε όλους μας συμβαίνει αυτό, εξάλλου.
Όταν ο θυμός μάς ξεπερνάει, τον βιώνουμε σωματικά. Και το σώμα θέλει να τον βγάλει με κάποια αντίδραση. Αυτό που συμβαίνει είναι ότι οι ενήλικες διοχετεύουμε σε γενικές γραμμές καλύτερα αυτές τις αντιδράσεις και συμβιβαζόμαστε σφίγγοντας τα δόντια ή βγάζοντας ένα μουγκρητό.
Καταλαβαίνω, βέβαια, ότι αυτές οι εκρήξεις θυμού των εφήβων θέτουν σε δοκιμασία την υπομονή και την αντοχή οποιουδήποτε. ‘Ενας έφηβος σε πλήρη κρίση θυμού φωνάζει, βρίζει, κλοτσάει πόρτες και τοίχους, καταστρέφει πράγματα…
Είναι καταστάσεις πολύ βίαιες, γιατί πολλές φορές έχουμε να κάνουμε, για παράδειγμα, με σωματώδη παιδιά με ύψος ένα και ογδόντα, εντελώς ανεξέλεγκτα. Σε αυτές τις περιπτώσεις το καλύτερο είναι να απαντάτε με σιωπή ή, το πολύ, με λόγια καθησυχαστικά και χαμηλόφωνα. Δεν είναι δυνατόν να έχετε διάλογο με έναν έφηβο τη στιγμή που καταστρέφει μια πόρτα με κλοτσιές ή που φωνάζει. Είναι καλύτερο να περιμένετε, να τον αφήσετε να ξεθυμάνει. Ν’ αφήσετε να τον χαλαρώσει η σιωπή. Να περιμένετε ώστε, σιγά σιγά, η έκρηξη να σβήσει.
Υπάρχουν γονείς που απαντάνε κάνοντας χρήση της εξουσίας τους: «Σώπα!», φωνάζουν, για παράδειγμα. Δε λέω ότι δε λειτουργεί κάποιες φορές. Σίγουρα, σε κάποιες περιπτώσεις, ο έφηβος θα αντιδράσει σε αυτή την επίδειξη εξουσίας. Ωστόσο, πολλοί έφηβοι αντιδρούν στη στρα-τηγική αυτή με ακόμα περισσότερη επιθετικότητα.
Πρέπει να προσπαθήσετε να μπείτε στο πετσί του.
Πολλοί έφηβοι συμβαίνει να υποφέρουν για τόσα πράγματα -δεν τους αρέσει το σώμα τους, αισθάνονται περιθωριοποιημένοι στο σχολείο, αισθάνονται τελείως χαμένοι στη ζωή κτλ.- ώστε έρχεται μια στιγμή που δεν αντέχουν άλλο και εκρήγνυνται.
Γεμίζουν από ματαιώσεις, ώσπου πλέον δεν μπορούν να δι-αχειριστούν τον θυμό τους και τον εκφράζουν με άσχημο τρόπο. Γι’ αυτό σχεδόν πάντα συνιστώ να επιλέγετε τη σιωπή και ν’ αφήνετε τον έφηβο να ξεθυμάνει. Αλλά αυτό δεν πάει να πει ότι πρέπει να τα ανέχεστε όλα.
Δε λέω ότι, καθώς είναι σε πλήρη κρίση θυμού, ο έφηβος μπορεί να καταστρέψει το δωμάτιό του και να ξεστομίσει τα πιο βάρβαρα λόγια στους γονείς του. Άλλο πράγμα είναι μια κρίση επιθετικότητας κατά την οποία ο έφηβος φωνάζει, δίνει μια γροθιά στο τραπέζι ή τσιρίζει να τον αφήσουν ήσυχο. Εντάξει, είναι καταστάσεις δύσκολες, αλλά θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι μια επιθετικότητα λίγο πολύ πολιτισμένη.
Όμως και στην επιθετικότητα υπάρχουν όρια που δε νομίζω ότι πρέπει να ξεπερνιούνται.
Είναι σημαντικό να χαράξετε ένα όριο ανάμεσα στο επιτρεπτό και στο μη επιτρεπτό σε αυτές τις καταστάσεις.
Πρόκειται για ένα όριο πολύ προσωπικό, ένα όριο που κάθε γονιός πρέπει να θέσει για τον ίδιο και για το παιδί του. ‘Ενα όριο για το οποίο κάθε γονιός νομίζω ότι θα έπρεπε να αναλογιστεί: «Μέχρι ποιο σημείο είμαι διατεθειμένος να κάνω υπομονή;». Δεν υπάρχουν συνταγές που να είναι χρήσιμες για όλο τον κόσμο. Για παράδειγμα, στην περίπτωση μιας οικογένειας όπου ποτέ δε λέγονται βρομόλογα ή βρισιές, ο έφηβος ξεπερνάει το όριο όταν αποκαλεί «μ…» τους γονείς του.
Αντίθετα, υπάρχουν οικογένειες όπου σε κάθε τρεις λέξεις που προφέρουν η μία είναι βρισιά. «Ισως στις οικογένειες αυτές μια βρισιά αυτού του είδους να μην έχει τόση βαρύτητα. Γι’ αυτό λέω ότι πρέπει να είναι ο γονιός αυτός που θα αποφασίσει: «Τι επιτρέπω και τι δεν επιτρέπω στο παιδί μου όταν είναι σε πλήρη έκρηξη;» Σ αυτές τις περιπτώσεις, όταν ξεπερνιέται το όριο, πρέπει να συγκρούεστε με τον έφηβο. Αποφεύγοντας πάντα τη σωματική σύγκρουση. Αλλά λέγοντάς του, με σαφήνεια και σταθερότητα, πως υπάρχουν πράγματα που δεν μπορεί να λέει ή δεν μπορεί να κάνει.
Είναι αλήθεια πως, σε πολλές περιπτώσεις, ο έφηβος θα επαναλάβει τη βρισιά ή θα σπάσει κι άλλο πιάτο. Στην περίπτωση αυτή ίσως δεν μπορεί να τεθεί το όριο κατά τη διάρκεια της κρίσης θυμού, αργότερα, όμως, πρέπει να μιλήσετε για το τι συνέβη και να πείτε στον έφηβο ότι δεν μπορεί να προσβάλλει έτσι τους γονείς του.
Αλλά είναι πολύ σημαντικό ο έφηβος να δει ότι υπάρχει ένας γονιός που συγκρούεται μαζί τον. Μία από τις βασικές ανάγκες των εφήβων -παρόλο που εκείνοι δεν το γνωρίζουν- είναι να έχουν έναν γονιό με τον οποίο να συγκρουστούν. Με αυτό τον τρόπο δομείται μέσα τους το όριο που ο πατέρας (ή η μητέρα) τους επιβάλλει. Κι αυτό, παρόλο που εκ πρώτης όψεως φαίνεται να συμβαίνει το αντίθετο, τον βοηθάει να ηρεμεί, τουλάχιστον σε μελλοντική βάση.
Οι γονείς πρέπει να θέτουν κυματοθραύστες απέ-ναντι στον θυμό και το άγχος του παιδιού τους όταν αυτό είναι υπερβολικό. Γιατί αυτά τα υπερβολικά σημάδια επιθετικότητας είναι απελπισμένες εκκλήσεις του εφήβου για βοήθεια, καθώς δεν ξέρει πώς να ηρεμήσει από μόνος του.
Joseph Knobel Freud, «Γονείς και έφηβοι», μια διαρκής σύγκρουση
