Αυτός ήταν ο πρώτος συνεταιρισμός στη Μεσαρά (φωτο)

Όπως έχουμε ξαναπεί για τη Γαλιά, ήταν πάντα ένα χωριό με δραστήριους και μερακλήδες ανθρώπους. Οι παλιοί Γαλιανοί ήταν άνθρωποι της παρέας, ήταν δοτικοί, φιλικοί, με έντονη τη διάθεση να δώσουν στήριξη σε δύσκολες στιγμές στον συνάνθρωπό τους.
Μπορεί να ήταν δύσκολοι και σκληροτράχηλοι άνθρωποι, αλλά εκεί που χρειαζόταν γινόταν «μια γροθιά»! Ξεχώριζαν στο ότι ήταν ιδιαίτερα εργατικοί, σε σημείο υπερβολής, και αυτό τους έκανε να έχουν τάσεις προς τη πρόοδο και την ευημερία! 

Αυτά συνέβαιναν ήδη από πολύ παλιά, από την εποχή ακόμα που ήταν οι Τούρκοι στο χωριό, μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1970. Η Γαλιά έκανε συνεχή βήματα προόδου και ευημερίας μέσα από συνεργασίες, ξεκινώντας ακόμα και από συζητήσεις στα καφενεία, όπου γινόταν αυτό που λέμε «φωνή λαού - οργή θεού»! Ένας «οργισμένος» με την καλή έννοια λαός πάντα διεκδικεί. Κάπως έτσι διεκδίκησαν και τον ασφαλτόδρομο Μοίρες – Γαλιά, που είναι σήμερα δυο τρεις ευθείες, ενώ παλιά είχε δεκάδες στροφές! Είναι αυτό ακριβώς που λείπει σήμερα από τους νέους του χωριού.
Όμως συνέβησαν στο παρελθόν πολλά σπουδαία γεγονότα, και διάφορες ομαδικές προσπάθειες, που δόξαζαν το χωριό και τους κατοίκους. Μια τέτοια κίνηση ήταν η συνένωση των χωριανών, με μπροστάρη τον Γεώργιο Μαρκάκη ή Μπουζογιώργη, και όλοι μαζί οι χωριανοί, διεκδίκησαν την εκκλησιαστική περιουσία (μοναστηριακά), που μέχρι τότε ανήκε στην ιδιοκτησία της Μονής Βαλσαμονέρου. Περιήλθε έτσι όλη αυτή η τεράστια περιουσία, σε ανθρώπους γεωργούς που έλαβαν μέρος σε διάφορες εκστρατείες και μάχες.

Να μη ξεχνάμε και τον Γαλιανό Γεώργιο Σαββάκη ή Σαββογιώργη, που ήταν ο πρώτος που αντέδρασε στην βαριά τότε φορολογία, όμως κατάφερε και ξεσήκωσε τον κόσμο και έκαψαν την Εφορία Μοιρών, για να έχει μετέπειτα ο κόσμος της Μεσαράς, σπουδαία φορολογική ελάφρυνση! Δυστυχώς, αν και ο Σαββογιώργης προσέφερε στον τόπο του αυτή την ελάφρυνση, τελικά ο ίδιος κατέληξε στη φυλακή στα Χανιά, όπου και πέθανε.
Δεν θα αναφερθούμε σε πολλές δραστηριότητες προόδου του χωριού, αλλά θα σταθούμε όμως σε ένα ιδιαίτερο γεγονός, που πιστεύουμε πως αξίζει το κόπο να το αναφέρουμε σήμερα, γιατί είναι υπόθεση τουλάχιστον 170 χρόνων! Μιλάμε για το γεγονός ότι στη Γαλιά έγινε ο πρώτη συνεταιριστική προσπάθεια στη Μεσαρά, από μια αμάδα τριών συνεταίρων. Ο συνεταιρισμός αυτός που συστάθηκε, είχε να κάνει με μια Φάμπρικα, και μάλιστα επί Τουρκοκρατίας, δηλαδή στα μέσα του 1800! 
Ο γέρο Σγουράφος, ο Γιωργαράς και ο γέρο Καψάλης ήταν οι τρείς συνέταιροι που ένωσαν τις δυνάμεις τους για να φτιάξουν την πρώτη - πρώτη φάμπρικα στη Γαλιά, που ήταν και συνεταιριστική!
Ο Σγουράφος ήταν ο Μιχάλης Χουστουλάκης (ο πατέρας του Σγουραφοφανούριο)¸που ήταν και πολύ καλός ζωγράφος! Στη κρητική ντοπιολαλιά τον ζωγράφο ως γνωστόν, και συγκεκριμένα στη διάλεκτο του Ερωτόκριτου, τον συναντάμε και «σγουράφο». Ο πότε ο Σγουράφος πήρε και το παρατσούκλι αυτό ο ίδιος, και το «κληρονόμησε» και στη συνέχεια όλη η γενιά του!
Δεύτερος συνέταιρος ήταν ο Γεωργαράς, ή Γιώργης Μιχαλομανωλάκης, που πήρε και αυτός το παρατσούκλι «Γιωργαράς», λόγω του ότι ήταν ψηλός και σωματώδης, (όπως θα λέγαμε παλικαράς, παιδαράς κλπ).
 

Ο τρίτος της εταιρικής παρέας, ήταν ο γέρο Καψάλης ή Καψαλονικολής, ή Νικόλαος Σταθοράκης.
Στον συνεταιρισμό αυτόν μπήκε αργότερα και ο Σωμαραντώνης, ή Αντώνιος Στιβαχτάκης, σαν γαμπρός του Γιωργαρά, αφού στην πορεία παντρεύτηκε την κόρη του.
Η πρώτη αυτή φάμπρικα κατασκευάστηκε σε οικόπεδο του Σγουράφου, στο Πέρα Μετόχι Γαλιάς, ακριβώς απέναντι από το σπίτι του Σωμαραντώνη.
Μάλιστα για πολλά χρόνια, μέχρι και σήμερα, η πέτρα της φάμπρικας και το πιεστήριο, βρίσκονται στο οικόπεδο του Σγουράφου, απέναντι από το σπίτι του Σωμαραντώνη. Το πιεστήριο όμως είναι χωμένο στο έδαφος, και φαίνεται μονάχα το άνω τμήμα του. Πιθανολογείται πως το πιεστήριο αυτό, ήταν κατασκευής προς τα τέλη του 1700, από ότι λέει η πληροφορία – μαρτυρία που μας έδωσε ο κ Μύρων Μαραγκάκης, που μας μίλησε για την φάμπρικα αυτή και γενικά για το σημερινό θέμα μας. Μάλιστα πιστεύει ο ίδιος πως είναι ίδιο πιεστήριο με εκείνο που έχει στη συλλογή του, και με τυπωμένη επάνω χρονολογία κατασκευής το 1787, και κατασκευάστηκε στα Χανιά! 
Το νερό για τις ανάγκες της φάμπρικας αυτής, όπως και για τις υπόλοιπες που χτίστηκαν αργότερα στο χωριό, το κουβαλούσαν κυρίως οι γυναίκες με τα σταμνιά ή με τα ζώα από τα Καπελωνιανά, τη Γαλιανή βρύση ή την Κουτσουνάρα, και το άδειαζαν σε ένα ξύλινο βαρέλι που βρισκόταν έξω ή μέσα στην φάμπρικα. Το νερό το ζέσταιναν οι φαμπρικάρηδες με καύσιμο τη πυρήνα, και το έριχναν όπως είναι ζεστό πάνω στους μποξάδες, γαιτι ως γνωστόν το ζεστό νερό βοηθάει να αποχωρίζεται ευκολότερα το λάδι από τον κατσίγαρο.

Οι 10 φάμπρικες της Γαλιάς, μετά την συνεταιριστική φάμπρικα 
 
Μετά από τη πρώτη αυτή συνεταιριστική φάμπρικα, σιγά - σιγά κατασκευάστηκαν σταδιακά, και άλλες δέκα περίπου φάμπρικες στο χωριό, σε δυο κύριες κατευθύνσεις ροής κατσιγάρων, η δυτική κατεύθυνση και η ανατολική κατεύθυνση του χωριού . 
Η δυτική κατεύθυνση κατσιγάρων, ήταν ένας καταπότης τσιμεντένιος, αγωγός δηλαδή, που έπαιρνε τα απόβλητα και τους κατσιγάρους σε συνεχή σειρά από κάποιες φάμπρικες, τη μια μετά την άλλη, και στο τέλος τα απόβλητα έπεφταν στο ποτάμι του Κουμπέ, κι από εκεί στον ποταμό Αγγέλου, όδευαν προς τον Γαλιανό ποταμό, και μαζί με τα απόβλητα του Απολυχνιανού ποταμού έμπαιναν στον Γεροπόταμο, και κατέληγαν στη θάλασσα. Οι φάμπρικες αυτές ήταν κατά υψομετρική σειρά, 1) του Δρουγκογιώργη, 2) του Καρκανομιχάλη, 3) του Βολικού, 4) του Παυλομιχάλη, 5) του Ρετζεπομανώλη και 6) του Διαμιανογιώργη.
Η ανατολική κατεύθυνση κατσιγάρων, περιλάμβανε τις φάμπρικες του
7) του Φανουροζαχάρη, 8) του Κακοδείπνη, και 9) του Δαμιανομανώλη 10) του Σωμαραντώνη (συνεταιριστική). Τα απόβλητα από όλες αυτές, πάλι με ένα τσιμεντένιο αγωγό, έπεφταν στον ποταμό στα Καπελονιανά, όδευαν προς τον Γαλιανό ποταμό, και ακολουθούσαν το ίδιο ρεύμα με αυτό της δυτικής κατεύθυνσης. Επίσης να αναφέρουμε εδώ, πως άλλη μία φάμπρικα υπήρχε στο Μονόχωρο, που ήταν 11) του Χρονογιώργη, και άλλη μια στα Ντερογδιανά, που ήταν 12) του Μανασσή. Και από αυτές οι κατσίγαροι έπεφταν στον Γαλιανό ποταμό. Δηλαδή, 12 συνολικά φάμπρικες βρίσκουμε από μαρτυρίες στη Γαλιά, Μονόχωρο και τα Ντερογδιανά.
Από όλες τις ανωτέρω φάμπρικες, η μόνη που σώζεται κάπως ικανοποιητικά με όλα τα «σύνεργα» μέσα, είναι η φάμπρικα του Ρετζεπομανώλη, και για αυτό θα άξιζε να μεριμνήσει ο Δήμος να γίνει μουσειακή φάμπρικα, για δείχνει παραστατικά στους νέους, το πώς έβγαινε παλιά το λάδι. Επίσης, κτίσμα που περιλαμβάνει και σήμερα πιεστήριο και μια γούρνα, είναι η φάμπρικα του Χρονογιώργη στο Μονόχωρο. Όπως προείπαμε , και το πιεστήριο της πρώτης συνεταιριστικής φάμπρικας, είναι χωμένο για χρόνια στο έδαφος, και η μυλόπετρα στην επιφάνεια, και μιλάμε για υπόθεση 170 ετών, όπως προαναφέραμε.

Το παλιό εργοστάσιο της Γαλιάς
 
Η Γαλιά με την εργατικότητα των κατοίκων, όσο αποχτούσαν λιόφυτα, τόσο και οι φάμπρικες αυξάνονταν, όμως στο τέλος ούτε αυτές μπορούσαν να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες του χωριού! Όμως οι Γαλιανοί δεν σταμάτησαν εκεί, αποφάσισαν να κάνουν ένα μεγάλο βήμα μπροστά! Έτσι οι απόγονοι της παλιάς συνεταιριστικής φάμπρικας, και σχεδόν οι περισσότεροι χωριανοί, αλλά και πολλοί από κάποιους από τους ιδιοκτήτες που είχαν ήδη φάμπρικες, (Φανουροζαχάρης, Κακοδείπνοβαγγέλης, Δρουγκογιώργης, Διαμνιανογιώργης κλπ), κατάφεραν πριν τη κατοχή, μεταξύ 1935 – ’40, και συνεταιρίστηκαν όλοι μαζί! Μάζεψαν χρήματα και έφτιαξαν ένα νέο αγροτικό συνεταιρισμό για ένα νέο σύγχρονο πλέον για την εποχή ελαιοτριβείο στην είσοδο του χωριού, που δούλευε αρχικά με πετρελαιομηχανή, με πρώτο μηχανικό τον Σάββα Ροδουσάκη ή Ροδουσόσαββα. Με τα πρώτα όμως χρήματα του νέου ελαιοτριβείου, έχτισαν νέα πτέρυγα δυτικά, και τοποθέτησαν εκεί πετρελαιοκίνητη ηλεκτρογεννήτρια που αγόρασαν , και όχι μονάχα έδωσαν κίνηση στο ελαιοτριβείο, αλλά και ηλεκτροδότησαν και όλη τη Γαλιά, κυρίως για φωτισμό, με τάση 110 Volt! Ο συνεταιρισμός αυτός μοίρασε μετοχές, και όποιος είχε αγοράσει τουλάχιστον δυο μετοχές, είχε δικαίωμα να έχει ηλεκτρικό ρεύμα στο σπίτι του.
 

Έτσι δόθηκε ηλεκτρικό σε όλα τα σπίτια των συνεταίρων του χωριού, το οποίο ήταν σε λειτουργία, από το απόγευμα που νύχτωνε, μέχρι τις 11 τη νύχτα. Και μιλάμε μια εποχή πριν τη κατοχή, που δεν υπήρχε ηλεκτρικό ρεύμα σε κανένα χωριό της Μεσαράς, ούτε στο Τυμπάκι, ούτε στη Πόμπια, αλλά ούτε καν στις Μοίρες! Πολύ αργότερα οι Μοίρες που έγινε πλέον Δήμος απέχτησε ηλεκτρικό μόλις το 1957, το οποίο έφερε στη πόλη ο Πετρακογιώργης. Παρ’ όλα αυτά, αρχικά ένα μικρό μονάχα μέρος είχε ηλεκτρικό στις Μοίρες, από γεννήτρια που προσαρμόστηκε το σαπωνοποιείο, με καύσιμη ύλη την πυρήνα που κινούσε την ατμομηχανή, και τη γεννήτρια.
Όμως πάλι αφού απέχτησε κέρδη ο νέος συνεταιρισμός Γαλιάς, στο ίδιο κτήριο του εργοστασίου, προστέθηκε και ηλεκτροκίνητος αλευρόμυλος, στη βόρεια πλευρά, με αλευρά τον συμπαθή Κυριάκο από τη Φανερωμένη. Μηχανικός αργότερα τη δεκαετία του ’60, ήταν ο Κώστας Θεοδωράκης, και ηλεκτρολόγος ο Αλέκος.
Το όλο κτήριο που πλέον ήταν θα λέγαμε ένα «τρίπτυχο», γιατί το ίδιο στέγασε ελαιοτριβείο, αλευρόμυλο και ηλεκτρογεννήτρια, όμως έμεινε με την ονομασία «Εργοστάσιο», όπως πλέον πήρε ακόμα και σήμερα την ονομασία της η γύρω περιοχή, αν και χωρίς πλέον το ίδιο το εργοστάσιο! Δυστυχώς αρχές της δεκαετίας του ’80, με απόφαση του τότε Δημοτικού συμβουλίου, και του Δημάρχου, γκρεμίστηκε και αυτό το μνημείο της τοπικής ιστορίας, και στον ίδιο χώρο αποφασίστηκε να κατασκευαστεί παιδικός σταθμός για τις ανάγκες της ευρύτερης περιοχής. 
Οι Γαλιανοί δεν θα ‘πρεπε να νοιώθουν υπερήφανοι χωρίς το «Εργοστάσιο» τους, το οποίο θα μπορούσε ωστόσο να παραμείνει σαν ένας αναπαλαιωμένος μουσειακός χώρος, και να χτιστεί αλλού ο παιδικός σταθμός.

Αυτά λοιπόν τα δυνατά βήματα προόδου γίνονταν κάποτε στο χωριό Γαλιά, γιατί απλά υπήρχε έντονη δραστηριότητα, με την σύμπνοια, την ομόνοια, και την καθαρή αντίληψη. Προ πάντων υπήρχε η όρεξη προς την πρόοδο και την ευημερία όλων των κατοίκων και του ίδιου του χωριού, και φυσικά τα πετύχαιναν όλα με οδηγό την εποικοδομητική συνεργασία!
Μαζί με τα υπόλοιπα βήματα προόδου, όπως ήταν η αγάπη και η διάδοση του θεάτρου, η συνέχιση των παλιών εθίμων, η Γαλιανή σχολή μουσικής του Λευτέρη του Γαλιανού, που δίδαξε τις καντάδες και τόσα άλλα, πρέπει να σημειωθεί, πως γινόταν σε δύσκολα χρόνια, εν μέσω πολέμων και φτώχειας, αλλά με ένα κοινό όραμα και στόχο, για «ένα καλύτερο αύριο για τα παιδιά τους», και για αυτό είχε κάνει τότε τη Γαλιά ένα υπερήφανο χωριό, για πολλά χρόνια!
Σήμερα δυστυχώς, πιστεύω πως ο νέος Γαλιανός αλλά και ο νέος Μοιριανός, τώρα και τρεις με τέσσερις δεκαετίες αδιαφορεί για τον τόπο του, και είναι ολοφάνερο αυτό, διότι πλέον δεν υπάρχει το ενδιαφέρον που έπρεπε να υπάρχει με προσωπική δραστηριότητα και εργασία από τη μια, και από την άλλη να πιέζει προς κάθε κατεύθυνση, για να αλλάξει όψη ο τόπος. Ας γίνει λοιπόν φωτεινό παράδειγμα για τους νέους, το παράδειγμα της Γαλιάς στο πέρασμα του χρόνου.
 
Κείμενο – φωτογραφία: Γεώργιος Χουστουλάκης