Με δύο ομιλίες συνεχίστηκε την προηγούμενη εβδομάδα ο κύκλος ομιλιών «Ο Μίτος της Αριάδνης – ξετυλίγοντας την ιστορία της πόλης του Ηρακλείου» που διοργανώνει η Ηράκλεια Πρωτοβουλία.
Η κ. Ελευθερία Ζέη, Επίκουρη Καθηγήτρια Νεότερης Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, μίλησε την Παρασκευή 5 Μαΐου με θέμα: Οι αόρατες πόλεις του Ηρακλείου κατά την Κρητική Πολιτεία.
Την ομιλήτρια προλόγισε η Φιλόλογος – Ιστορικός κ. Λένα Τζεδάκη - Αποστολάκη, η οποία αναφέρθηκε στις σπουδές της ομιλήτριας, μεταξύ άλλων και στο Παρίσι, όπου είχε καθηγητές τον Σπύρο Ασδραχά και την Ελένη Γλύκατζη – Αρβελέρ, στο διδακτικό της έργο και τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα, που επικεντρώνονται στα νησιά του Αρχιπελάγους και την Κρήτη από τον 14ο ως τον 20ό αιώνα.
Η κ. Ζέη ξεκίνησε την ομιλία της επισημαίνοντας ότι η περίοδος από τα μέσα του 19ου αιώνα μέχρι την Κρητική Πολιτεία ήταν εποχή ραγδαίων κοινωνικών, πολιτικών και εθνικών μετασχηματισμών στην Κρήτη και ολόκληρη τη Μεσόγειο αλλά και περίοδος έντονων διανοητικών και ιδεολογικών διεργασιών ανάμεσα στον Ελλαδικό χώρο και στην Κρήτη, που είχαν ως στόχο την Ένωση. Οι διεργασίες αυτές αποτυπώθηκαν στην πολεοδομική ανασυγκρότηση του Ηρακλείου από τα μέσα του 19ου αιώνα και οδήγησαν στη δημιουργία διαφορετικών κοινωνικών τόπων και διαφορετικών ιστορικών βιωμάτων του αστικού χώρου, που παραμένουν σήμερα αφανή ακόμα και για τους κατοίκους της. Σ’ αυτές τις ανακατατάξεις πρωταρχικός ήταν ο ρόλος των δύσκολων σχέσεων μεταξύ του Οθωμανικού παρελθόντος και του Ελληνικού μέλλοντος της Κρήτης.
Μετά από μια σύντομη αναδρομή των σχέσεων μεταξύ των Μουσουλμάνων και Χριστιανών κατά τον 19ο αιώνα στην Κρήτη, η ομιλήτρια αναφέρθηκε στις πολεοδομικές αντιλήψεις του νεοκλασικισμού, που έκαναν την εμφάνισή τους στο Ελληνικό κράτος, λίγα χρόνια μετά τη σύστασή του, αλλά και στην Οθωμανική αυτοκρατορία.
Το 1856 ένας καταστροφικός σεισμός ισοπέδωσε το Ηράκλειο. Ακολούθησε η ανοικοδόμηση του Βεζίρ Τζαμί (του σημερινού Αγίου Τίτου), των Στρατώνων αλλά και του Αγίου Μηνά.
Στα χρόνια της Κρητικής Πολιτείας τα αστικά κέντρα ήταν ώριμα να δεχτούν τις νεοκλασικές πολεοδομικές αντιλήψεις, που εισήχθησαν με νόμους του 1901 και 1909. Στόχος ήταν η υγιεινή πόλη με ήλιο, αέρα, καθαρό νερό και αποχέτευση, πλατείες, φαρδείς δρόμους με δενδροστοιχίες και τις οχλούσες χρήσεις εκτός του κέντρου της.
Στο Ηράκλειο η μουσουλμανική πόλη είχε διατηρήσει τον πολεοδομικό ιστό της ενετικής πόλης. Ήταν οργανωμένη με βάση το σύστημα των επαγγελματικών συντεχνιών: κάθε δρόμος είχε μια συγκεκριμένη κατηγορία καταστημάτων. Η εφαρμογή νεοκλασικών αντιλήψεων είχε ως συνέπεια να εξελληνιστεί η οθωμανική πόλη, την οποία καταδίκασε στη σιωπή η οικοδομική δραστηριότητα του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα. Σήμερα οι μελετητές της οθωμανικής ιστορίας ξεθάβουν με δυσκολία τα ίχνη που έχουν απομείνει.
Την επόμενη μέρα, Σάββατο 6 Μαΐου, ακολούθησε η διάλεξη του ομότιμου καθηγητή Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Κρήτης κ. Θεοχάρη Δετοράκη, με θέμα: Σεισμοί και λοιμοί στον Χάνδακα κατά τη Βενετοκρατία και Τουρκοκρατία. Οι μαρτυρίες των πηγών.
Η συντονίστρια της εκδήλωσης, φιλόλογος κ. Σοφία Κανάκη, επεσήμανε ότι στόχος αυτής της σειράς των ομιλιών είναι η προαγωγή της τοπικής αυτογνωσίας, που θα συμβάλει στο να αγαπήσομε την πόλη μας. Ανέφερε ακόμα, ότι τηρώντας την επιθυμία του κ. καθηγητή, δεν θα τον προλογίσομε. Άλλωστε ο κ. Δετοράκης δεν έχει χρεία προλόγων: η πολιτεία και ο λόγος του ανδρός φανερώνουν το ήθος του ως ανθρώπου και επιστήμονα.
Στο πρώτο μέρος της ομιλίας του ο κ. Δετοράκης, επικαλούμενος ιστορικές πηγές, αναφέρθηκε σε 15 μεγάλους σεισμούς που έπληξαν την Κρήτη στους ιστορικούς χρόνους. Μεταξύ αυτών ήταν ο σεισμός του 66μ.Χ., που είχε ως συνέπεια να ανοίξουν τάφοι, σ’ έναν εκ των οποίων βρέθηκε η ιστορία του Τρωικού Πολέμου του Δίκτυος του Κρητός.
Το 1303 ένας πολύ ισχυρός σεισμός, που προξένησε καταστροφές σ’ όλη την ανατολική λεκάνη της Μεσογείου, έπληξε τα βόρεια παράλια της Κρήτης. Ο ισχυρότερος σεισμός της περιόδου της Ενετοκρατίας ήταν αυτός της 29ης Μαΐου του 1508, τον οποίο ο Μανόλης Σκλάβος περιγράφει στο βιβλίο του «της Κρήτης ο χαλασμός» ενώ πολύ ισχυρός ήταν και ο σεισμός της 27ης Φεβρουαρίου του 1629. Στις 29 Σεπτεμβρίου του 1650, στη διάρκεια της πολιορκίας του Χάνδακα, μια έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης προκάλεσε μεγάλο σεισμό και παλιρροιακό κύμα.
Ο σεισμός, που έγινε τη νύχτα της 29ης προς την 30ή Σεπτεμβρίου 1856 προξένησε καταστροφές σ’ όλη την Κρήτη, κυρίως όμως στο Ηράκλειο, όπου από 3620 οικίες έμειναν μόνο 18. Οι νεκροί σ’ όλη την Κρήτη ήταν 538 και οι τραυματίες 637.
Στο δεύτερο μέρος της ομιλίας του ο κ. καθηγητής αναφέρθηκε στις επιδημίες πανώλης, που έπληξαν την Κρήτη. Το 542 και 746 μ. Χ. μεγάλες επιδημίες έπληξαν ολόκληρη τη Βυζαντινή αυτοκρατορία.
Στη διάρκεια της Ενετοκρατίας οι αρχές κατέγραφαν λεπτομερώς ο,τιδήποτε συνέβαινε στο «Βασίλειο της Κρήτης» Έτσι έχομε λεπτομερή στοιχεία για τις επιδημίες πανώλης, όπως και για τους σεισμούς.
Επιδημίες αναφέρονται πολύ συχνά, άλλες περιορισμένες χρονικά και τοπικά και άλλες που εκτείνονται σε μεγάλες περιοχές για μεγάλο χρονικό διάστημα. Κατά την επιδημία του 1347- 1348 πέθανε από τη νόσο το 40% των μελών της Γερουσίας του Χάνδακα. Το 1522-25 η νόσος, που χαρακτηρίστηκε «παγκόσμιος», έπληξε και την Κρήτη. Το 1592 -1595 πέθαναν στον Χάνδακα, που είχε πληθυσμό 16000 κατοίκων, 8600 ενήλικες. Δεν είχαν απογραφεί τα παιδιά κάτω των 18 ετών, οι ξένοι, οι τσιγγάνοι και οι Εβραίοι.
Προστάτες Άγιοι από την πανώλη θεωρούνται ο Άγιος Γεώργιος και ο Άγιος Χαραλάμπης για τους Ορθοδόξους και ο Άγιος Ρόκκος για τους Καθολικούς, προς τιμήν του οποίου ανεγέρθηκε Ναός στον Χάνδακα μετά από επιδημία πανώλης.
Κατά την πρώτη περίοδο της Τουρκοκρατίας (1669 -1821) τα διαθέσιμα στοιχεία είναι ελάχιστα. Ο κ. Δετοράκης έχει εντοπίσει ,σε παλαιότερη έρευνά του στο Ιστορικό Αρχείο του Αρχαιολογικού Μουσείου, το τετράδιο του ιατρού Γεωργίου Νικολετάκη, στο οποίο καταγράφονται λεπτομερώς 5 επιδημίες πανώλης από το 1759 - 1760 έως το 1797 – 1798. Κατά την τελευταία οι νεκροί ήταν 2883.
Επιδημίες πανώλης είχαν σημειωθεί κατά την επανάσταση του 1821, το 1825 και η τελευταία το 1839. Επιδημία καταγράφηκε και το 1881, η οποία όμως χαρακτηρίστηκε ως Δάγγειος πυρετός και όχι πανώλης. Η βελτίωση των υγειονομικών συνθηκών εξάλειψε τη νόσο.
Η επόμενη ομιλία του κύκλου «Ο Μίτος της Αριάδνης» θα γίνει το Σάββατο 13 Μαΐου 2017, ώρα 11.00, στην αίθουσα «Μανόλης Καρέλλης», στον Β΄ όροφο του δημοτικού κτηρίου της οδού Ανδρόγεω. Ο κ. Κλεάνθης Σιδηρόπουλος, Αρχαιολόγος – Νομισματολόγος στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου, θα μιλήσει με θέμα: Από τον Χάνδακα ως το Ηράκλειο: ένα ταξίδι στον κόσμο της Νομισματικής.
Τον ομιλητή θα προλογίσει η κ. Στέλλα Μανδαλάκη, διευθύντρια του Αρχαιολογικού Μουσείου Ηρακλείου. Την εκδήλωση θα συντονίσει ο κ. Γρηγόρης Σηφάκης, γλύπτης, μέλος της Συντονιστικής Επιτροπής της Ηράκλειας Πρωτοβουλίας.
