Το σπήλαιο της Αγίας Παρασκευής βρίσκεται στο Δήμο Χερσονήσου, 20χλμ. ανατολικά του Ηρακλείου και 1 χλμ. βορειοδυτικά του χωριού Σκοτεινό, σε υψόμετρο 225μ. Στο χώρο προ της εισόδου σχηματίζεται δολίνη, ενώ η κύρια αίθουσα οδηγεί σε θαλάμους που αναπτύσσονται σε τέσσερα διαφορετικά, επικλινή επίπεδα, με πλούσιο λιθωματικό διάκοσμο (συνολικό μήκος 126μ, πλάτος 36μ, και ύψος έως και 47μ). Ο ναός της Αγίας Παρασκευής στην είσοδο του σπηλαίου, είναι κτισμένος πάνω στα ερείπια του πρώτου ναού, ο οποίος χρονολογείται στην περίοδο της Ενετοκρατίας.
Πρόκειται για ένα από τα σημαντικότερα λατρευτικά σπήλαια της Κρήτης με στοιχεία λατρείας της θεάς Αρτέμιδος με την επωνυμία Βριτομάρτις, ενώ ο Paul Faure το ταυτίζει με το Λαβύρινθο του Μινώταυρου στην Κνωσσό.
Οι ανασκαφές από τους Evans και Pendlebury (1933) και Δαβάρα (1962) πιστοποιούν την χρήση του σπηλαίου κατά την Ύστερη Νεολιθική (5η χιλιετία), Μέση και Ύστερη Μινωική (3η 2η χιλιετία π.Χ.), Πρωτογεωμετρική (11ο ? 9ο αι. π.Χ.) και Ρωμαϊκή περίοδο. Συνέχιση της ανασκαφικής έρευνας πραγματοποιείται από την Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα και το Ινστιτούτο Αιγιακής Προϊστορίας της Ανατολικής Κρήτης σε συνεργασία με την Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας-Σπηλαιολογίας νοτίου Ελλάδος.
Βίντεο: Μάνος Γιακουμάκης
