Ομιλία με θέμα «Καινοτόμες λύσεις Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων στην ΕΕ - Συμπεράσματα για την Κρήτη» πραγματοποίησε ο πρώην Δήμαρχος Ηρακλείου κ. Γιάννης Κουράκης, στο πλαίσιο του διήμερου συνεδρίου που πραγματοποιείται στο Πολιτιστικό Κέντρο.
Μεταξύ άλλων, ο κ. Κουράκης ανέφερε τα εξής:
"Στην Ευρωπαϊκή Ένωση πραγματοποιείται τα τελευταία τρία χρόνια μια μεγάλη στροφή, η επιτυχία της οποίας θα έχει σημαντικά αποτελέσματα.
Απομακρυνόμαστε από τις μη βιώσιμες συνήθειες του παρελθόντος, προς μια οικονομία που είναι πιο παραγωγική, πιο αποδοτική και πιο ισορροπημένη. Μια οικονομία πιο φιλική προς τους πολίτες σε αρμονία με την φύση που ταυτόχρονα ευνοεί την ανάπτυξη μιας νέας επιχειρηματικότητας.
Η στροφή στην Κυκλική Οικονομία συνεπάγεται οικονομικά και περιβαλλοντικά οφέλη ενώ αναμένεται να δημιουργήσει πάνω από 1 εκ. θέσεις εργασίας ως το 2030.
Παράλληλα, έχουμε την επανάσταση με τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας που στην κυριολεξία επανακαθορίζει το ενεργειακό μοντέλο των κοινωνιών μας και μαζί με την Κυκλική Οικονομία αποτελούν μονόδρομο για την αντιμετώπιση της Κλιματικής Αλλαγής.
Όμως οι σχεδιασμοί σε Ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο δεν αρκούν. Οι Τοπικές και οι Περιφερειακές Αρχές έχουν να διαδραματίσουν ζωτικό ρόλο σε αυτήν τη μετάβαση και αυτό το μήνυμα πρέπει να μεταφέρουμε σήμερα.
Οι Φορείς Διαχείρισης και οι Τοπικές Αρχές μπορούν όχι απλώς να ενθαρρύνουν την πιο έξυπνη εφαρμογή του σχεδιασμού στην απαιτούμενη κλίμακα, αλλά κυρίως καλούνται να κατανοήσουν, να προσαρμόσουν δημιουργικά και να εφαρμόσουν το πλαίσιο των αρχών της Κυκλικής Οικονομίας και των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στο περιφερειακό και τοπικό επίπεδο.
Αυτό είναι και ένα από τα πιο βασικά συμπεράσματα που εμείς εδώ στην Κρήτη έχουμε καταλήξει από τις προσπάθειες να επιλύσουμε το πρόβλημα της διαχείρισης στερεών αποβλήτων.
Στο πλαίσιο της Επιτροπής των Περιφερειών έχει αναπτυχθεί μια πιο δυναμική λογική παρέμβασης σε σχέση με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην κατεύθυνση ενίσχυσης της επαναχρησιμοποίησης και ανακύκλωσης καθώς και μείωσης των αστικών αποβλήτων και της σπατάλης των τροφίμων.
Επιπρόσθετα δεδομένης της επιτυχίας του «Συμφώνου των Δημάρχων» προτείναμε να θεσπιστεί μια παρόμοια δομή σχετικά με τη διαχείριση των αποβλήτων.
Είχα την τύχη να παρακολουθήσω την πορεία διαμόρφωσης των σχετικών οδηγιών και να λάβω μέρος στις πολυετείς συζητήσεις για τον καθορισμό των στόχων.
Στο πλαίσιο αυτό μελέτησα τις καλές πρακτικές που εφαρμόζονται σε παρόμοια με την Κρήτη περιβάλλοντα και διαπίστωσα τις αναπτυξιακές δυνατότητες που δημιουργούνται από μια σύγχρονη ορθολογική διαχείριση των αποβλήτων.
Θα σας δώσω ένα παράδειγμα δημιουργικής αφομοίωσης των ίδιων αρχών σε τοπικό-περιφερειακό επίπεδο.
Η Σαρδηνία, που ήταν μέχρι το 2003 ουραγός στην κάλυψη των στόχων διαχείρισης των αποβλήτων στην Ιταλία και στην Ευρώπη με ποσοστό διαλογής στην πηγή μόλις 3,8%, ενώ τα υπόλοιπα αποστέλλονταν σε χώρους υγειονομικής ταφής και παλαιάς τεχνολογίας καυστήρες.
Σήμερα η Σαρδηνία βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της Ιταλίας και της Ευρώπης, με ποσοστό διαλογής στην πηγή 60% το 2016 και στόχο το 80% μέχρι το 2022, και ανάκτηση υλικών 40% το 2015.
Η εστίαση στη διαλογή στην πηγή των βιολογικών αποβλήτων και τα κίνητρα για τη μείωση του
υπολείμματος αποδείχθηκαν πολύ αποτελεσματικά εργαλεία για γρήγορη μετάβαση σε ένα βιώσιμο μοντέλο κυκλικής οικονομίας σε νησιωτικό περιβάλλον.
Βεβαίως, η διαμόρφωση πολιτικών διαχείρισης σε κάθε περιοχή εξαρτάται από συγκεκριμένους περιορισμούς και δυνατότητες αλλά η αξιοποίηση της ορθής πρακτικής από παρόμοια περιβάλλοντα είναι επιβεβλημένη για να αποφύγουμε την επανάληψη αστοχιών και καθυστερήσεων.
Επιπρόσθετα, θα πρέπει να πραγματοποιήσουμε την δική μας μετάβαση από το επίπεδο της διαχείρισης στο επίπεδο της αξιοποίησης των αποβλήτων.
Ειδικότερα, σε μια περιφέρεια με υψηλές τουριστικές ροές απαιτείται η κινητοποίηση των επιχειρηματιών του κλάδου για την διευκόλυνση του διαχωρισμού των αποβλήτων από τους επισκέπτες, την χωριστή συλλογή αποβλήτων, την αποφυγή των προϊόντων μιας χρήσης.
Ο ξενοδοχειακός κλάδος μπορεί να μειώσει σημαντικά την παραγωγή αποβλήτων, εφαρμόζοντας και ακολουθώντας ένα σύστημα διαχείρισης το οποίο βασίζεται στις αρχές της μείωσης των αποβλήτων, της επαναχρησιμοποίησης και της ανακύκλωσης.
Από τη μεριά του Δημοσίου, πρέπει να φτιαχτούν συστήματα αναγνώρισης και επιβράβευσης των προσπαθειών των τουριστικών επιχειρήσεων, να δοθούν κίνητρα για τη δημιουργία ξενοδοχείων και εστιατορίων μηδενικών αποβλήτων και να εξορθολογιστούν τα τέλη καθαριότητας με βάση τις επιδόσεις κάθε επιχείρησης.
Η αλλαγή νοοτροπίας στον σχεδιασμό και οι φιλόδοξοι στόχοι που έχουν τεθεί σήμερα, είναι σε ευθεία αντίθεση με ότι συνέβαινε πριν από 10 χρόνια στην Κρήτη.
Την εποχή που επικρατούσαν άθλιες συνθήκες επιβάρυνσης του περιβάλλοντος, υποβάθμισης της ποιότητας ζωής των κατοίκων και υπονόμευσης της τουριστικής οικονομίας.
Στις Περιφερειακές Ενότητες των Ν. Ηρακλείου, Ν. Ρεθύμνης και Ν. Λασιθίου λειτουργούσαν 68 ΧΑΔΑ.
Ήταν ορατός και άμεσος ο κίνδυνος μόλυνσης του υπόγειου υδροφορέα από την ανεξέλεγκτη διάθεση των στραγγισμάτων με ότι κινδύνους εγκυμονούσε για την δημόσια υγεία.
Οι μοναδικοί ΧΥΤΑ που λειτουργούσαν σχετικά ήταν αυτοί των Χανίων και του Ρεθύμνου. Αντίθετα οι πέντε ΧΥΤΑ που είχε κατασκευάσει ο ΟΑΝΑΚ είχαν εκφυλιστεί και μετατραπεί σε ΧΑΔΑ.
Ένας εξ αυτών καιγόταν ανεξέλεγκτα επί 20 ημέρες σκορπώντας τοξίνες σε όλη την περιοχή.
Εκείνη την εποχή, όταν με τους συνεργάτες μου στον ΕΣΔΑΚ και στο Δήμο προσπαθούσαμε να θέσουμε τα θεμέλια για μια στροφή προς την Ολοκληρωμένη Διαχείριση Στερεών Αποβλήτων και να δημιουργήσουμε τις προϋποθέσεις επίλυσης του προβλήματος, κάποιοι προσπαθούσαν να δημιουργήσουν εμπόδια κινούμενοι από μικροπολιτικούς λόγους.
Για παράδειγμα, σε μια εποχή που το κυρίως πρόβλημα ήταν να κλείσουν οι εγκληματικές για το περιβάλλον χωματερές, κάποιοι ναρκοθετούσαν οποιαδήποτε προσπάθεια για χωροθέτηση αποτρέποντας την ορθολογική λύση του προβλήματος.
Ενώ λοιπόν αντιδρούσαν χωρίς την παραμικρή τεκμηρίωση δεν έλαβαν κανένα μέτρο για να αποτρέψουν μια περιβαλλοντική καταστροφή με σοβαρές επιπτώσεις για την υγεία των κατοίκων και την εικόνα της περιφέρειας.
Μπορείτε να φανταστείτε σήμερα την κατάσταση που επικρατούσε στην Κρήτη μόλις πριν 10 χρόνια; Ποιες ήταν οι εικόνες που έβλεπαν οι επισκέπτες αλλά και οι ευρωπαϊκές αρχές;
Να υπενθυμίσω ότι το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο είχε αποφασίσει να κλείσουν και να αποκατασταθούν όλοι οι ΧΑΔΑ μέχρι το τέλος του 2008. Διαφορετικά θα επιβάλλονταν πρόστιμα εξοντωτικά.
Ειδικά για το ΧΑΔΑ στο Φόδελε το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο είχε κρίνει ότι είμαστε υπότροποι και οι πιέσεις για άμεση επίλυση ήταν ασφυκτικές.
Ήρθε όμως η στιγμή να πούμε τα πράγματα με το όνομα τους ακόμα μία φορά. Να εντοπίσουμε το σημείο αναστροφής αυτής της κατάστασης και να αναδείξουμε τις πρωτοβουλίες ανατροπής των δυσμενών εξελίξεων.
Να υπενθυμίσουμε την μέθοδο δράσης μας για να θέσουμε τα θεμέλια μιας ολοκληρωμένης αντίληψης διαχείρισης αποβλήτων για να είμαστε σε θέση σήμερα να οργανώσουμε την στροφή στην κυκλική οικονομία του μέλλοντος.
Αγνοήσαμε τις Κασσάνδρες, απορρίψαμε την εύκολη λύση της μετάθεσης ευθυνών και κινηθήκαμε με αποφασιστικότητα.
Πραγματοποιήσαμε ένα συνολικό σχεδιασμό με βάση τα δεδομένα της περιόδου.
Μέσα σε ένα χρόνο ωριμάσαμε έργα και σε μια τριετία διασφαλίσαμε τις χρηματοδοτήσεις για την εκτέλεση τους.
Ευτυχώς, τα έργα αυτά αποτελούν ακόμα τον κορμό που δίνει στην Κρήτη τη δυνατότητα να κρατάει τις χωματερές κλειστές και να σχεδιάζει ένα καλύτερο μέλλον στη διαχείριση των στερεών αποβλήτων.
Δυστυχώς, ο δρόμος που ανοίξαμε δεν συνεχίστηκε με την ίδια δυναμική για να ολοκληρωθούν τα συστήματα διαχείρισης απορριμμάτων στην Κρήτη.
Συγκεκριμένα, ολοκληρώθηκαν:
• Η αποκατάσταση του ΧΑΔΑ Πέρα Γαλήνων έκτασης 85 στρεμμάτων και επί αυτού κατασκευή δύο κυττάρων συνολικής έκτασης 63 στρεμμάτων με πλήρη στεγάνωση και σύστημα συλλογής και επεξεργασίας στραγγισμάτων ώστε τα απορρίμματα να διαχειρίζονται με τον πλέον αξιόπιστο υγειονομικά τρόπο.
• Η αποκατάσταση των υπολοίπων ΧΑΔΑ
• Οι επεκτάσεις των υφισταμένων ΧΥΤΑ στη Χερσόνησο, στο Ν. Καζαντζάκη και στον Αγ. Νικόλαο καθώς και ο εκσυγχρονισμός των ΧΥΤΑ Βιάννου και Σητείας.
• Η μονάδα ηλιακής ξήρανσης στο ΧΥΤΑ Χερσονήσου. Πρώτη φορά στην Ελλάδα.
• Τα 2 ΣΜΑ σε Ηράκλειο και Ιεράπετρα.
• Το ΚΔΑΥ Ηρακλείου
• Η κατασκευή της μονάδας προεξεργασίας απορριμμάτων γνωστή σε όλους ως ΜΠΑ.
Έχοντας ολοκληρώσει την πρώτη περίοδο σημαντικά και πρωτοποριακά έργα (ΜΠΑ, ΣΜΑ, ΚΤΛ ) θέσαμε υψηλότερους στόχους για την περίοδο 2010-2014 με γνώμονα τον περιφερειακό σχεδιασμό και τα εξελισσόμενα ευρωπαϊκά πρότυπα.
Διαμορφώσαμε μαζί με τα στελέχη του ΕΣΔΑΚ-πολιτικά και υπηρεσιακά-και θα μου επιτρέψετε να αναφερθώ ιδιαίτερα στην αείμνηστη Βιργινία και την Περιφέρεια έναν σύγχρονο περιφερειακό σχεδιασμό διαχείρισης των αποβλήτων με ισχυρό τεχνοκρατικό υπόβαθρο που στηριζόταν στη ευρύτερη δυνατή συναίνεση.
Βασικοί άξονες του σχεδιασμού ήταν:
• η πρόληψη,
• η προετοιμασία για επαναχρησιμοποίηση,
• η ανακύκλωση,
• άλλου είδους ανάκτηση π.χ. ανάκτηση ενέργειας και
• η ασφαλής τελική διάθεση σε οργανωμένους χώρους υγειονομικής ταφής υπολειμμάτων.
Την ίδια περίοδο ολοκληρώθηκε η ωρίμανση και άλλων σημαντικών παρεμβάσεων όπως
• η Μονάδα επεξεργασίας σύμμεικτων και προδιαλεγμένων ΑΣΑ και το ΧΥΤΥ στο Αμάρι,
• η μονάδα επεξεργασίας σύμμεικτων ΑΣΑ στην Σητεία,
• η αναβάθμιση της μονάδας προεπεξεργασίας Ηρακλείου με την προσθήκη μηχανικής διαλογής.
Δυστυχώς τα έργα αυτά έχουν καθυστερήσει μέχρι σήμερα. Κάποια δε από τα ήδη κατασκευασμένα, έπαψαν για μεγάλο χρονικό διάστημα να λειτουργούν, με αποτέλεσμα να δαπανηθούν αρκετά χρήματα για να γίνουν πάλι κατάλληλα για χρήση.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η ΜΠΑ που έμεινε ανενεργή για τρία χρόνια. Στην χώρα μας είναι καιρός να ξεπεράσουμε τις κακές συνήθειες, τις άγονες αντιπαραθέσεις και τις προσπάθειες υπονόμευσης των κατακτήσεων. Να στραφούμε με γενναιότητα στο μέλλον και να δημιουργήσουμε συνθήκες ανάταξης της περιφερειακής οικονομίας και κοινωνίας.
Κυρίες και κύριοι,
Σήμερα, οι προτεραιότητες που έθεσε ο σχεδιασμός εκείνης της εποχής επιβεβαιώνονται. Η ιεράρχηση των αποβλήτων αποτελεί θεμελιώδη αρχή της κυκλικής οικονομίας.
Οι διαδικασίες παραγωγής ενέργειας από απόβλητα μπορούν να διαδραματίσουν ρόλο στη μετάβαση σε μια κυκλική οικονομία, υπό την προϋπόθεση ότι οι πραγματοποιούμενες επιλογές δεν θα αποτρέπουν την εφαρμογή υψηλότερων επιπέδων πρόληψης της δημιουργίας αποβλήτων, επαναχρησιμοποίησης των προϊόντων και ανακύκλωσης.
Η Κρήτη με τις επιστημονικές ερευνητικές και επιχειρηματικές δυνάμεις που διαθέτει μπορεί να μετατραπεί σε ένα εργαστήριο δημιουργίας βιώσιμων καινοτόμων λύσεων για το περιβάλλον.
Μπορούμε στο πλαίσιο ενός αξιόπιστου σχεδιασμού να δημιουργήσουμε τις προϋποθέσεις για την μετάβαση στην Κυκλική Οικονομία με σημαντικά οφέλη για το περιβάλλον την κοινωνία και την οικονομία της Κρήτης. Σ΄αυτήν την προσπάθεια θα είμαι αρωγός και δυναμικός υποστηρικτής".
