Το παρακάτω κείμενο αποτελεί την τοποθέτηση του προέδρου του ΤΕΕ/ΤΑΚ Γιάννη Χαρωνίτη την ημέρα επίσκεψης του Υπουργού Περιβάλλοντος, κ. Σταθάκη στο Ηράκλειο σε ομιλία για τα αυθαίρετα. Συγκεκριμένα:
Κύριε Υπουργέ,
Αξιότιμοι προσκεκλημένοι,
Αγαπητοί Συνάδελφοι,
Καλωσορίζουμε στο Ηράκλειο και στο ΤΕΕ/ΤΑΚ τον κ. Σταθάκη, Υπουργό Περιβάλλοντος και Ενέργειας, καθώς και τους συνεργάτες του. Ευχαριστούμε θερμά κ. Υπουργέ για την άμεση ανταπόκρισή σας, μια μόλις εβδομάδα αφότου τέθηκε σε ισχύ ο νέος Νόμος για τον «Έλεγχο και την Προστασία του Δομημένου Περιβάλλοντος» ώστε να συζητήσουμε για την εφαρμογή του, αλλά και για τους τρόπους με τους οποίους θα αντιμετωπιστούν οι «προκλήσεις» που κρύβονται στις διατάξεις του.
Σας ευχαριστούμε, επίσης, γιατί μας δίνετε την ευκαιρία να παρέχουμε άμεση και έγκυρη πληροφόρηση και από τον πλέον αρμόδιο για τον νέο Νόμο και τις προθέσεις του Υπουργείου, τόσο στους συναδέλφους μηχανικούς, όσο και στους πολίτες του Ηρακλείου, αλλά και στους συναδέλφους μηχανικούς της Ανατολικής Κρήτης και της υπόλοιπης χώρας, μιας και η σημερινή εκδήλωση - συζήτηση μεταδίδεται ζωντανά στο Διαδίκτυο από ιστοχώρο μεγάλης επισκεψιμότητας από μηχανικούς.
Κύριε Υπουργέ, αγαπητοί συνάδελφοι και φίλοι, το ΤΕΕ/ΤΑΚ, από την πρώτη ημέρα εφαρμογής των γενικευμένων ρυθμίσεων τακτοποίησης, τον Οκτώβριο του 2011 μέχρι σήμερα, έχοντας πλήρη αντίληψη του κοινωνικού φαινομένου των αυθαιρέτων και επίγνωση της δύσκολης συγκυρίας για τον τόπο, ασχολήθηκε και ασχολείται ενεργά, δραστήρια και σε βάθος με το θέμα.
Διοργάνωσε ημερίδες και σειρές σεμιναρίων για τους μηχανικούς σε ολόκληρη την Ανατολική Κρήτη, προκειμένου να ανταπεξέλθουν οι συνάδελφοι με τον καλύτερο τρόπο απέναντι στις ασάφειες από τις ελλιπείς θεσμικές ρυθμίσεις και οδηγίες,
εξέδωσε ανακοινώσεις με έγκυρη πληροφόρηση και οδηγίες προς τους ενδιαφερόμενους πολίτες, ώστε να σταθμίσουν κόστη και οφέλη και να διασφαλίσουν το ακίνητό τους,
κατέδειξε και διατύπωσε πλήθος από τις αδυναμίες και τα προβλήματα της λογικής των ρυθμίσεων προς κάθε αρμόδιο και σε κάθε διαβούλευση και τέλος,
παρείχε, παρέχει κι ελπίζουμε να μπορεί και στο μέλλον να παρέχει διαρκή υποστήριξη προς κάθε ενδιαφερόμενο και κυρίως προς τους επαγγελματίες μηχανικούς δίνοντας απαντήσεις σε δεκάδες καθημερινά ερωτήματα για ζητήματα εφαρμογής τακτοποιήσεων αλλά και βεβαιώσεων για μεταβιβάσεις, καλύπτοντας την αδυναμία ενημέρωσης από τις υπηρεσιακές δομές του Υπουργείου.
Φυσικά, όλα τα παραπάνω δεν προέκυψαν τυχαία.
Ζούμε και βιώνουμε την καθημερινότητα μιας πόλης που μεγάλωσε άναρχα κι έθρεψε χιλιάδες αυθαίρετα με την «ανάπτυξή» της. Σημειώστε ότι η πρώτη συστηματική και μεθοδική απόπειρα καταγραφής αυθαιρέτων στο Ηράκλειο έγινε από το ΤΕΕ/ΤΑΚ το 1975! Ακολούθησε και μια δεύτερη το 1984. Από αυτές, προκύπτουν ιδιαίτερα χρήσιμα συμπεράσματα για το προφίλ των αυθαιρέτων εκείνης της γενιάς.
Δεν είναι τυχαίο επίσης ότι οι διαπιστώσεις του ΤΕΕ/ΤΑΚ από τις καταγραφές εκείνης της περιόδου, σαράντα χρόνια, σχεδόν, μετά είναι απολύτως επίκαιρες, με πολλά προβλήματα άλυτα στο πολεοδομικό συγκρότημα του Ηρακλείου και τους οικιστές, νόμιμους και μη, εντός ή εκτός σχεδίου, σε μακρόχρονη, αλλά όχι αναίτια, διαρκή ομηρία και υποβάθμιση.
Η διαδικασία «ρύθμισης και τακτοποίησης» αυθαιρέτων, με τους νόμους που προηγήθηκαν αποτέλεσε μια «ατελή και βιαστική» προσπάθεια να αντιμετωπιστεί το «πρόβλημα» των αυθαιρέτων, με λογικές που απέχουν από κάθε συλλογική και επιστημονική διαπραγμάτευση, όπως έχει επισημάνει το ΤΕΕ/ΤΑΚ. Η μέχρι σήμερα εφαρμογή τους και τα προβλήματα που συσσώρευσαν καταδεικνύουν το μονοδιάστατο εισπρακτικό χαρακτήρα του εγχειρήματος.
Αυτή η πραγματικότητα επιβεβαιώνει την πάγια θέση μας ότι η αυθαίρετη δόμηση δεν αντιμετωπίζεται μόνο με διοικητικού τύπου μέτρα ή «ρυθμίσεις». Η απουσία κάθε πολεοδομικής λογικής, αλλά και των σχετικών μ’ αυτή προβλέψεων, αποκαλύπτει με χαρακτηριστικό τρόπο την αδιαφορία για ουσιαστική αντιμετώπιση του προβλήματος και βέβαια, τονίζει ακόμη περισσότερο την παντελή έλλειψη στρατηγικής που έχει να κάνει με τα εκκρεμή ζητήματα των πολιτικών γης και την αδήριτη ανάγκη εκσυγχρονισμού των διαδικασιών παραγωγής του δομημένου περιβάλλοντος.
Η συμμόρφωση σε ένα αξιόπιστο διαρκές πλαίσιο θεσμικών και κανονιστικών ρυθμίσεων που θα τελεί υπό τον πραγματικό έλεγχο των εντεταλμένων αρχών και των μηχανισμών ελέγχου της ποιότητας του οικιστικού και του φυσικού περιβάλλοντος, εξακολουθεί να είναι ζητούμενο, μιας και μέχρι σήμερα φαίνεται να μην ακουμπά την κεντρική πολιτική «ρυθμίσεων» σ’ αυτό τον τομέα.
Τα αποτελέσματα τα βιώνουμε στις πόλεις που ζούμε αλλά και στα χωριά μας που εγκαταλείπονται και ρημάζουν, παρότι αποτελούν το πιο αξιόλογο οικιστικό και πολιτιστικό μας απόθεμα, ιδιαίτερη κληρονομιά για τις γενιές που έρχονται.
Είναι βάσιμες κι αναμενόμενες, λοιπόν, οι επιφυλάξεις μας για το νέο Νόμο και την εφαρμογή του, γιατί παρά την συστηματική κωδικοποίηση στις διατάξεις του σειράς παλαιών νομοθετημάτων, όπως η μεταφορά συντελεστή δόμησης, η ταυτότητα κτιρίου, ο τρόπος έκδοσης οικοδομικών αδειών, τα ιδιαίτερα σκληρά πρόστιμα για νέα αυθαίρετα και τη θέσπιση νέων διατάξεων όπως αυτές που αφορούν στα Παρατηρητήρια, και στα νέα Συμβούλια Παρακολούθησης εφαρμογής του Πολεοδομικού Σχεδιασμού, είναι αμφίβολη η βιωσιμότητα του εγχειρήματος για αντικειμενικούς λόγους που πιθανά να υπερβαίνουν ακόμη και τις καλύτερες των προθέσεων του Υπουργείου σας.
Επιχειρώντας να κωδικοποιήσουμε τις κρίσιμες καθοριστικές παραμέτρους για την αποτελεσματική εφαρμογή του νέου θεσμικού πλαισίου θα αναφέραμε:
Ως πρώτη καθοριστική παράμετρο το Χρόνο
Θα χρειαστεί καιρός, ελπίζουμε όχι αρκετός, προκειμένου να συσταθεί και να λειτουργήσει παραγωγικά όλος αυτός ο μηχανισμός που προβλέπεται για τα Παρατηρητήρια και τη λειτουργία των Συλλογικών Οργάνων και Επιτροπών. Απαιτούνται καίριες υπερβάσεις που είναι αμφίβολο για το αν θα επιτευχθούν.
Δεύτερη καθοριστική παράμετρος το Τεχνολογικό Υπόβαθρο
Λείπουν σήμερα από τη Δημόσια Διοίκηση οι διαδικασίες και πολύ περισσότερο η κουλτούρα ηλεκτρονικών υπηρεσιών, διασύνδεσης πληροφοριακών συστημάτων, τήρησης βάσεων δεδομένων κτλ. Η επιτυχής εφαρμογή του νόμου προϋποθέτει την υλοποίηση και την αποτελεσματική λειτουργία πλήθους συστημάτων, πολλά εκ των οποίων αυτή τη στιγμή απλώς δεν υπάρχουν με ότι αυτό συνεπάγεται!
Σημειώστε, για παράδειγμα, ότι οι δορυφορικοί ορθοφωτοχάρτες που θα αποδείκνυαν τι ήταν δομημένο και τι όχι την 28η Ιουλίου 2011, παρότι ήταν επιταγή του Νόμου να τεθούν άμεσα σε χρήση, ουδέποτε δημιουργήθηκαν και αναρτήθηκαν προς χρήση από τους μηχανικούς και τους πολίτες σε μια τετραετία (2013-2017).
Τρίτη καθοριστική παράμετρος η Χρηματοδότηση
Η εξεύρεση πόρων για την υλοποίηση και λειτουργία του διοικητικού και τεχνολογικού οικοδομήματος παρακολούθησης του Δομημένου Περιβάλλοντος δεν μπορεί να βασίζεται απλώς και μόνο σε πόρους από τον καταλογισμό προστίμων σε νέα αυθαίρετα. Πολύ περισσότερο, η χρηματοδότηση του Χωρικού Σχεδιασμού της χώρας δεν μπορεί να εδράζεται σχεδόν αποκλειστικά σε αυτούς τους πόρους.
Κινδυνεύουμε να καταστεί ανέφικτη η λειτουργία των Παρατηρητηρίων γιατί αν ευοδωθούν οι προσδοκίες του νομοθέτη και δηλωθούν όλα τα αυθαίρετα και δεν χτιστούν νέα, απλώς δεν θα υπάρξουν πόροι από πρόστιμα, άρα και πόροι διαθέσιμοι για την παρακολούθηση του δομημένου περιβάλλοντος αλλά και της εφαρμογής του χωρικού σχεδιασμού. Εκτός κι αν παραδεχόμαστε σήμερα ότι αυθαίρετα θα συνεχίσουν να ξεφυτρώνουν και έτσι πετυχαίνουμε να έχουμε εξασφαλισμένους πόρους από το «κυνήγι» τους.
Τέταρτη καθοριστική παράμετρος οι Ανθρώπινοι Πόροι
Είναι γνωστή και διατυπωμένη με κάθε τρόπο η υποστελέχωση των τεχνικών υπηρεσιών κάθε επιπέδου διοίκησης σε ολόκληρη τη Χώρα. Στο δημόσιο τομέα, όσο κι αυτό ακούγεται παράδοξο, υπηρετούν σήμερα σχεδόν οκτώ χιλιάδες μηχανικοί, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις μας και οι περισσότεροι από αυτούς είναι επιφορτισμένοι με την παρακολούθηση των δημοσίων έργων.
Όποια διαδικασία κινητικότητας κι αν υπάρξει, με δεδομένη την απαγόρευση προσλήψεων, τη συνταξιοδότηση αρκετών στελεχών και την έλλειψη μισθολογικών κινήτρων, λόγω της δημοσιονομικής καθήλωσης είναι αμφίβολο αν θα καταστεί εφικτό να στελεχωθούν επαρκώς οι νέες δομές και στην περίπτωση υποστελέχωσης τους, αν θα είναι εφικτή η αποδοτική λειτουργία τους.
Πέμπτη καθοριστική παράμετρος οι Πολιτικές.
Μέχρι σήμερα, πολίτες και πολιτεία έμειναν ευχαριστημένοι με τη διαδικασία ρυθμίσεων. Τακτοποιήθηκε το αυθαίρετο, ρυθμίστηκε το θέμα καταβολής ΕΝΦΙΑ, έγινε σύνδεση με δίκτυα, πληρώνονται, όπως μπορούν, τα σχετικά πρόστιμα και κάπου εκεί τελείωσε το θέμα.
Η τακτοποίηση αποτέλεσε το άλλοθι όλων για το πολεοδομικό βάλτωμα που βιώνουμε τα τελευταία χρόνια. Σχεδόν αποκλειστική ενασχόληση των ΣΥΠΟΘΑ μέχρι σήμερα αποτελεί η εξέταση ορθότητας δηλώσεων αυθαιρέτων. Δεν εμπόδισε το θεσμικό πλαίσιο την ανάληψη πρωτοβουλιών για το χωρικό ανασχεδιασμό όπου χρειάζεται ή το χωρικό σχεδιασμό όπου δεν υπάρχει.
Προβλέψεις υπήρχαν όπως και υπάρχουν με σαφείς αναφορές για την επίσπευση του. Θυμίζω το φιλόδοξο στόχο ολοκλήρωσης του πολεοδομικού σχεδιασμού εντός πενταετίας του Ν.4014, καθώς και τους φιλόδοξους στόχους που θέτει ο νέος Νόμος. Έλειψαν όμως αυτές οι πρωτοβουλίες, τόσο κεντρικά από τις κυβερνήσεις, όσο και περιφερειακά από την Αυτοδιοίκηση. Όχι αδικαιολόγητα βέβαια, η δημοσιονομική προσαρμογή μας αναγκάζει όλους να εξορθολογίσουμε δαπάνες και έξοδα και από τα πρώτα που κόπηκαν ήταν τα λιγοστά διαθέσιμα για μελέτες που οδηγούν σε ωριμότητα έργων σε βάθος χρόνου.
Κύρις Υπουργέ, εδώ, στο Γάζι, πέρυσι το καλοκαίρι σε εκδήλωση για την εξαγγελία της διαβούλευσης για το νέο Νόμο περί αυθαιρέτων, είχα αναφέρει στον τότε Αναπληρωτή Υπουργό, κ. Τσιρώνη και το κοινό που παραβρέθηκε τα εξής:
«Επειδή λοιπόν τα αυθαίρετα ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ το πρόβλημα, αλλά ΛΥΣΕΙΣ σε προβλήματα άλλων εποχών θεωρούμε ότι με αυτή τη λογική θα πρέπει να εκκινήσει ένας σοβαρός και ειλικρινής διάλογος, χωρίς εισπρακτική λογική, χωρίς πίεση χρόνου, με μοναδικό γνώμονα την ανακούφιση των πολιτών και την προστασία του πλούτου της χώρας μας. Σε αυτό το διάλογο το ΤΕΕ/ΤΑΚ θα είναι παρών με προτάσεις και ολιστική θεώρηση.
Επειδή δεν πρέπει να επιτρέψουμε τα αυριανά αυθαίρετα να αποτελούν τη λύση για τα προβλήματα που συσσώρευσε η σημερινή ύφεση και η κρίση που πλήττουν τη χώρα, πιστεύουμε ότι πρέπει να εκκινήσει η διαβούλευση από μηδενική βάση και να παραταθεί τουλάχιστον μέχρι το τέλος του 2017 η προθεσμία υποβολής δηλώσεων του Ν.4178.
Ο νέος νόμος, όπως θα προκύψει από το διάλογο με την κοινωνία θα πρέπει να συνδυαστεί με την εφαρμογή της ταυτότητας κτιρίου, με την ηλεκτρονική αδειοδότηση και με υιοθέτηση σοβαρών πολεοδομικών προγραμμάτων για ολόκληρη τη χώρα πριν να είναι πολύ αργά. Η κοινωνία δεν περιμένει. Δίνει λύσεις στα καθημερινά προβλήματα, είτε νόμιμα ή αυθαίρετα. Στο χέρι όλων μας είναι οι δράσεις μας να είναι συντεταγμένες ώστε βγει ο τόπος από το τέλμα.»
Σήμερα, λοιπόν, στο τέλος σχεδόν του 2017, έχουμε σε ισχύ το νέο Νόμο, ο οποίος ψηφίστηκε, χωρίς κανένα διάλογο πέρα από τη διαβούλευση και χωρίς έμφαση στις κρίσιμες παραμέτρους επιτυχίας του, τουλάχιστον όπως εμείς θα το βλέπαμε.
Πέρα από τον οριζόντιο τρόπο μείωσης προστίμων και τη διεύρυνση των ευπαθών ομάδων που μπορούν να έχουν επιπλέον εκπτώσεις επί των προστίμων, ο κορμός του νέου νόμου σε φιλοσοφία και διαδικασίες ακολουθεί τα χνάρια των προηγούμενων με βελτιώσεις που οφείλονται κυρίως στην εμπειρία που αποκτήθηκε από την εφαρμογή των ρυθμίσεων τακτοποίησης.
Δεν αντιμετωπίζεται με καίριο τρόπο το εκτεταμένο πρόβλημα της εξ αδιαιρέτου ιδιοκτησίας σε πολυκερματισμένες ιδιοκτησίες με σοβαρή οικιστική επιβάρυνση. Εδώ, στο Ηράκλειο, σε αντίθεση με άλλες περιοχές της χώρας, το πρόβλημα εστιάζεται και σε μεγάλους αστικούς πυρήνες Α’ κατοικίας καθιστώντας προβληματική όχι απλώς την τακτοποίηση των αυθαιρέτων, αλλά και την εφαρμογή του χωρικού σχεδιασμού στις περιοχές αυτές. Πρόβλημα που απαιτεί διεπιστημονική προσέγγιση, τεχνογνωσία, ισχυρή βούληση και αξιολόγηση πλήθους δεδομένων για να δοθούν δίκαιες και οριστικές λύσεις.
Η λογική των «ρυθμίσεων» επιβράβευσε κι επιβραβεύει όχι μόνο αυτούς που υποχρεώθηκαν σε σπάνιες περιπτώσεις να αυθαιρετήσουν αλλά κυρίως όλους εκείνους που αντιμετωπίζουν τη γη και τη στέγη ως εμπορεύματα και προϊόντα συναλλαγής και όχι ως δημόσια και κοινωνικά αγαθά.
Η εξάρτηση της εφαρμογής του χωρικού σχεδιασμού από τα πρόστιμα των αυθαιρέτων αλλά και την επιτυχή εφαρμογή του θεσμού της μεταφοράς συντελεστή δόμησης αποτελεί αν μη τι άλλο ουσιαστική παραδοχή της πολιτείας ότι δεν μπορεί να ανταπεξέλθει σε μια θεμελιώδη συνταγματική της υποχρέωση, την εξασφάλιση ποιοτικού οικιστικού περιβάλλοντος για τους πολίτες.
Τέθηκε, για παράδειγμα, πριν λίγο καιρό, σε εφαρμογή το νέο πλαίσιο κανόνων χωρικού σχεδιασμού, χωρίς όμως να συνοδεύεται κι από ένα ευρύ πρόγραμμα μελετών με εξασφαλισμένη χρηματοδότηση, σαφές χρονοδιάγραμμα και βούληση ξεκάθαρη για την άρση εμποδίων που χρονίζουν στην έγκριση πολεοδομικών σχεδίων και πράξεων εφαρμογής. Ένα πλαίσιο που περιορίζει τον κανονιστικό ρόλο του κράτους στο λεπτομερή και συντεταγμένο σχεδιασμό.
Δεν βρισκόμαστε όμως εδώ σήμερα για τη διατύπωση θέσεων και προτάσεων από το ΤΕΕ/ΤΑΚ, παρότι ευελπιστούμε ότι θα έχουμε ένα καλύτερο δίαυλο επικοινωνίας με τις υπηρεσίες του Υπουργείου.
Είμαστε εδώ, σήμερα, για να ακούσουμε τις προθέσεις του Υπουργείου, να καταγράψουμε την αγωνία των πολιτών, να δούμε ζητήματα που εντοπίζουν οι φορείς του τόπου και θέματα που ανακύπτουν από τις νέες διατάξεις, ώστε να συμβάλουμε στην εφαρμογή του νόμου βλέποντας μπροστά.
Θα είμαστε εδώ για τα ζητήματα που εντοπίζουν οι συνάδελφοι, θα κωδικοποιήσουμε προβλήματα και θα τα θέσουμε όπως πάντα, στις αρμόδιες υπηρεσίες ελπίζοντας σε γρήγορη αντιμετώπιση, εξεύρεση λύσεων και παροχή οδηγιών με σαφήνεια.
Ευχαριστώ και πάλι, όλους όσους είστε εδώ σήμερα κι ελπίζω να έχουμε ένα γόνιμο διάλογο με χρήσιμα συμπεράσματα για όλους.
