Στο πένθος βύθισε την επιστημονική κοινότητα, το άκουσμα της είδησης θανάτου του κορυφαίου βιολόγου Φώτη Καφάτου. Η νεκρώσιμος ακολουθία εψάλη σήμερα στις 12.30 μ.μ. από τον ιερό ναό Αγίου Μηνά Ηρακλείου ενώ η ταφή του έγινε από το νεκροταφείο της Φορτέτσας.
Τον Φώτη Καφάτο αποχαιρέτισε την Δευτέρα ο αν. υπουργός Έρευνας και Καινοτομίας, Κ. Φωτάκης, ο οποίος ανακοίνωσε ότι «ως ελάχιστη έκφραση τιμής στην μνήμη του η κηδεία θα τελεστεί δημοσία δαπάνη».
Ήδη, το Δ.Σ. του ΙΤΕ σε ψήφισμά του μετά την είδηση του θανάτου του Διαπρεπούς Επιστήμονα και Πρωτοπόρου Ερευνητή Φώτη Καφάτου, Ιδρυτικού Στελέχους του ΙΤΕ και πρώτου Διευθυντή του Ινστιτούτου Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνολογίας του Ιδρύματος (1982 – 1993), εξέφρασε τη βαθύτατη θλίψη και οδύνη του και ομόφωνα αποφάσισε μεταξύ άλλων «να ανακηρύξει την Τρίτη 21η Νοεμβρίου 2017, ημέρα κηδείας του εκλιπόντος, ως ημέρα πένθους για το ΙΤΕ, να παραστεί στην κηδεία του εκλιπόντος, και ο Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου να εκφωνήσει επικήδειο λόγο».
Αποφάσισε επίσης «να καταθέσει το ποσό των 3.000 ευρώ για την ενίσχυση του θεσμού του Βραβείου Αριστείας στη Βιολογία «Φώτης Καφάτος» της Πανελλήνιας Ένωσης Βιοεπιστημόνων, να διοργανώσει Διεθνές Συνέδριο στη μνήμη του εκλιπόντος στην Επιστημονική του περιοχή».
Σημειώνεται ότι ο Φώτης Καφάτος σπούδασε στα αμερικανικά πανεπιστήμια Κορνέλ και Χάρβαρντ. Στο Χάρβαρντ έγινε ο νεότερος καθηγητής στην ιστορία του ιδρύματος.
Στην επιστημονική διαδρομή του έκανε πολλές σημαντικές ανακαλύψεις στη μοριακή βιολογία και στη γενετική.
Ήταν ο πρωτεργάτης της ίδρυσης του Ινστιτούτου Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνολογίας (ΙΜΒΒ), του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας, του οποίου υπήρξε Διευθυντής από το 1982 έως το 1993. Διετέλεσε Γενικός Διευθυντής και Επικεφαλής Ερευνητικής Ομάδας στο European Molecular Biology Laboratory (EMBL) στη Χαϊδελβέργη από το 1993 έως το 2005, οπότε εκλέχθηκε καθηγητής Ανοσογονιδιωματικής στο Imperial College στο Λονδίνο.
Εργάστηκε με επιμονή για την δημιουργία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Έρευνας (ERC) και υπηρέτησε ως πρώτος Πρόεδρος του Επιστημονικού του Συμβουλίου (2006-2010).
Ήταν ένας από τους πρωτοπόρους της Μοριακής Βιολογίας. Υπήρξε ένας από τους θεμελιωτές των προγραμμάτων ανάγνωσης του DNA των εντόμων, μεταξύ των οποίων και του κουνουπιού, φορέα της ελονοσίας στον άνθρωπο. Επίσης συνέβαλε καθοριστικά στην ανάπτυξη νέων προσεγγίσεων για την καταπολέμηση της ελονοσίας.
Έχει στο ενεργητικό του πάνω από 350 δημοσιεύσεις.
Η συμβολή του στην πρόοδο και την ανάπτυξη του ΙΤΕ και της έρευνας στη Βιολογία παγκοσμίως υπήρξε καθοριστική.
Επικήδειος Δημάρχου Ηρακλείου
Ο Φώτης Καφάτος συγκέντρωνε τα χαρακτηριστικά μιας σπάνιας προσωπικότητας: λαμπρός επιστήμων διεθνούς ακτινοβολίας, υπέρμαχος της Παιδείας και της Δημοκρατίας, άνθρωπος με απλότητα, μοναδική ψυχική ποιότητα, γενναιοδωρία, και με βαθιά κι έμπρακτη αγάπη για τον τόπο του.
Ξεκινώντας από το Ηράκλειο στις δύσκολες δεκαετίες του 1940 και 1950, θα βρεθεί σπουδαστής στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής για να ενταχθεί ταχύτατα, εικοσιπεντάχρονος, στο καθηγητικό προσωπικό του Χάρβαρντ, το 1965, στον τομέα της Βιολογίας, όπου και θήτευσε έως το 1994. Στην διάρκεια της φωτεινής, πρωτοποριακής σταδιοδρομίας του, με την καθοριστική συμβολή του και με τις δυνατότητες της σύγχρονης τεχνολογίας, θα επιτευχθούν θεμελιακές έρευνες, που άλλαξαν εκ βάθρων τα δεδομένα της Βιολογίας.
Κρατώντας ακέραιους τους δεσμούς του με την Ελλάδα, με διαρκή έγνοια για το μέλλον του τόπου μας, για την σύνδεσή του με τα επιτεύγματα και τις εξελίξεις της επιστήμης διεθνώς, ο Φώτης Καφάτος ανέλαβε, το 1972, την θέση του τακτικού καθηγητή στην έδρα της Γενικής Βιολογίας του ομωνύμου Τμήματος του Πανεπιστημίου Αθηνών, στην οποία παρέμεινε έως το 1982. Τότε εκλέχθηκε καθηγητής Mοριακής και Αναπτυξιακής Bιολογίας στο Τμήμα Βιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, για να ακολουθήσει μια πολυεπίπεδη διαδρομή στο ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα του νησιού μας, του οποίου υπήρξε βασικός συντελεστής, αυτά τα πρώτα κρίσιμα χρόνια για το νεότευκτο τοπικό Πανεπιστήμιο. Το διάστημα εκείνο θα αποτελέσει ιδρυτικό στέλεχος του «Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας» και θα είναι ο πρώτος Διευθυντής του Ινστιτούτου Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνολογίας του Ιδρύματος (από το 1982 έως το 1993).
Το επιστημονικό έργο του Φώτη Καφάτου αναγνωρίστηκε διεθνώς ήδη από τα πρώτα διδακτικά και ερευνητικά του επιτεύγματα. Στην διάρκεια της ζωής του, δικαίως, έλαβε πλήθος τιμητικών τίτλων, βραβείων, καθώς και αξιωμάτων καθηγητή και μέλους σε εννέα Ακαδημίες – ανάμεσα στις οποίες η Εθνική Ακαδημία Επιστημών των ΗΠΑ, η Royal Society of London (ως ξένο μέλος), και η Γαλλική Ακαδημία Επιστημών (ως μέλος της). Στην γενέτειρά του, ο Δήμος Ηρακλείου, του απένειμε, το 2003, το «Βραβείο Ηθικής Τάξεως», ως έκφραση διαρκούς ευγνωμοσύνης προς το έργο, τον άνθρωπο και τον επιστήμονα που τίμησε σε οικουμενικό επίπεδο την πατρίδα του.
Ο Φώτης Καφάτος υπήρξε μια κορυφαία επιστημονική προσωπικότητα της σύγχρονης εποχής. Ήταν, συνάμα, και παραμένει: ένα διαρκές παράδειγμα αριστείας, ήθους, δημοκρατικής συνείδησης και απαράμιλλης προσφοράς στην κοινωνία μας. Το έργο και η μνήμη του θα παραμείνουν παντοτινά.
Καλό ταξίδι Φώτη.
Νεκτάριος Ταβερναράκης, Προέδρος ΔΣ ΙΤΕ
Ο Φώτης Καφάτος ήταν πολλά πράγματα για πάρα πολλούς ανθρώπους. Είναι εξαιρετικά δύσκολο να αποδώσει κανείς το μέγεθος και το εύρος της προσωπικότητας και της προσφοράς του. Καθόρισε ή επηρέασε τις ζωές όλων μας στην Πανεπιστημιακή και Ερευνητική Κοινότητα της Κρήτης, αφού ήταν ένας από τους πρωτεργάτες της δημιουργίας του Πανεπιστημίου Κρήτης και του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας. Στο ΙΤΕ σήμερα, με βαθύτατη θλίψη και οδύνη πενθούμε το θάνατο του.
Ο Φώτης ήταν ένας κορυφαίος επιστήμονας, ερευνητής και δάσκαλος. Ήταν επίσης, σε όλη τη ζωή του, ένας ακούραστος δημιουργός. Άνοιξε δρόμους, έχτισε πράγματα που εμείς απολαμβάνουμε σήμερα. Ξεκίνησε από εδώ, απ’ το Ηράκλειο, μετά τα μαθητικά του χρόνια, μια μεγάλη πορεία ζωής που τον έκανε ένα αληθινά παγκόσμιο Έλληνα. Έφυγε για την Αμερική, όπου σπούδασε βιολογία στα φημισμένα πανεπιστήμια Cornell και Harvard. Μόλις πήρε το διδακτορικό του απ’ το Harvard, εκλέχτηκε εκεί καθηγητής, ο νεαρότερος στην ιστορία του διάσημου πανεπιστημίου. Μάλιστα, διετέλεσε για χρόνια και διευθυντής του τμήματος Κυτταρικής και Αναπτυξιακής Βιολογίας του Πανεπιστημίου.
Όλα αυτά, που είναι όνειρο ζωής για κάθε εκκολαπτόμενο επιστήμονα, παντού στον κόσμο, ο Φώτης τα πέτυχε σε πολύ μικρή ηλικία και με συνοπτικές διαδικασίες.
Παρόλες όμως τις τεράστιες αυτές επιτυχίες, δεν ξέχασε ποτέ την Ελλάδα. Είχε την αγωνία να προσφέρει στον τόπο του. Για αυτό ήρθε πίσω, στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας, όπου έπαιξε καταλυτικό ρόλο στην αναδιοργάνωση του τμήματος Βιολογίας, από τη θέση του ως καθηγητή, για πάνω από 10 χρόνια.
Όταν εμφανίστηκε η ευκαιρία να κάνει κάτι για την ιδιαίτερη πατρίδα του, την Κρήτη, ο Φώτης άφησε τη θέση στην Αθήνα και ήρθε στο Ηράκλειο, όπου μαζί με άλλους πρωτοπόρους επιστήμονες εργάστηκε για τη θεμελίωση του Πανεπιστημίου Κρήτης και του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας. Ήταν πρωτεργάτης της ίδρυσης του Τμήματος Βιολογίας του Πανεπιστημίου και του Ινστιτούτου Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνολογίας του ΙΤΕ. Υπηρέτησε ως διευθυντής του Ινστιτούτου και μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του ΙΤΕ για περισσότερα από 12 χρόνια.
Όλα αυτά μπορεί ήδη να φαίνονται πολλά και μεγάλα, όμως ο Φώτης έκανε ακόμα περισσότερα. Το 1993 του προτάθηκε η θέση του Γενικού Διευθυντή στο Ευρωπαϊκό Εργαστήριο Μοριακής Βιολογίας στη Χαϊδελβέργη, ένα από τα μεγαλύτερα Βιοϊατρικά Ερευνητικά Κέντρα της Ευρώπης. Ακολουθώντας και αυτό το κάλεσμα, ο Φώτης πρόσφερε καθοριστικά στην ανάπτυξη των Βιοεπιστημών, σε Ευρωπαϊκό πλέον επίπεδο. Ολοκληρώνοντας τη δωδεκαετή θητεία του στη Χαϊδελβέργη, ο Φώτης εκλέχθηκε Καθηγητής σε ένα από τα καλύτερα πανεπιστήμια της Ευρώπης, στο Imperial College του Λονδίνου.
Σε όλο το διάστημα της παρουσίας του σε Ελλάδα και Ευρώπη, ο Φώτης ποτέ δεν έπαψε να ενδιαφέρεται για την ανάπτυξη και την ενίσχυση της έρευνας, την οποία θεωρούσε ως μια από τις σημαντικότερες εκφάνσεις του ανθρώπινου πολιτισμού. Συνεπής στη θέση του αυτή, εργάστηκε με επιμονή για τη δημιουργία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Έρευνας, του ERC, που είναι ο μεγαλύτερος αυτή τη στιγμή Ευρωπαϊκός οργανισμός χρηματοδότησης έρευνας αιχμής, σε όλα τα επιστημονικά πεδία. Υπηρέτησε μάλιστα, για περισσότερα από 5 χρόνια, ως ο πρώτος πρόεδρος του επιστημονικού συμβουλίου του ERC.
Φέτος, κλείνουν δέκα χρόνια από τη σύσταση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Έρευνας. Χιλιάδες ερευνητές σε όλη την Ευρώπη έχουν ωφεληθεί από το ERC, του οποίου ο Φώτης υπήρξε καθοριστική κινητήρια δύναμη. Δεκάδες εκατομμύρια ευρώ έχουν έρθει και στη χώρα μας.
Είναι βαρύ χρέος να αποτιμήσει και να αποδώσει κανείς τη σημασία όλων όσων κατάφερε ο Φώτης Καφάτος για την επιστήμη και την έρευνα σε Ελλάδα και Ευρώπη.
Δεν είναι όμως μόνο αυτά. Ο Φώτης πέτυχε πράγματα που φαντάζουν ακατόρθωτα, γιατί πάνω από όλα ήταν ο ίδιος κορυφαίος επιστήμονας, ένας από τους σημαντικότερους βιολόγους του καιρού μας. Με το κύρος και το παράδειγμα του, ενέπνεε εκτίμηση και σεβασμό. Ήταν πρωτοπόρος της Μοριακής Βιολογίας, της ανάλυσης του DNA και των γονιδίων. Υπήρξε ένας από τους θεμελιωτές της παγκόσμιας πρωτοβουλίας για την αποκρυπτογράφηση του DNA οργανισμών, μεταξύ των οποίων και του κουνουπιού, που είναι φορέας της ελονοσίας στον άνθρωπο, μιας ασθένειας που σκοτώνει εκατομμύρια, κυρίως νέα παιδιά, σε όλο τον κόσμο. Συνέβαλλε έτσι ο Φώτης καθοριστικά στην ανάπτυξη νέων προσεγγίσεων για την καταπολέμηση αυτής της μάστιγας, προφέροντας με τον τρόπο αυτό ανεκτίμητη υπηρεσία στην ανθρωπότητα.
Το συνολικό επιστημονικό του έργο είναι τεράστιο και έχει αναγνωριστεί με πολυάριθμα μετάλλια και τιμητικούς τίτλους. Ο Φώτης ήταν μέλος του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Μοριακής Βιολογίας, της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών των ΗΠΑ, της Βασιλικής Ακαδημίας του Λονδίνου, της Γαλλικής Ακαδημίας Επιστημών, της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Επιστημών, της Ποντιφικής Ακαδημίας και πολλών άλλων οργανισμών. Είχε λάβει θέσεις Καθηγητή, Διευθυντή, Μέλους Διοικητικών Συμβουλίων και Επιστημονικών Επιτροπών σε πάνω από 50 Ιδρύματα και Οργανισμούς.
Όλα αυτά ήρθαν σε αναγνώριση μιας προσπάθειας που δεν έγινε απλώς καλά, έγινε άριστα και σε υψηλότατο επίπεδο.
Για εμάς όμως, που είχαμε την τύχη να τον γνωρίσουμε και να συνυπάρξουμε με το Φώτη, υπάρχει ακόμα μια πτυχή του ανθρώπου που μας καθόρισε. Αυτή του μεγάλου δάσκαλου, του φάρου που έδειξε το δρόμο, που δίδαξε την ομορφιά της Έρευνας, της αναζήτησης και της ανακάλυψης.
Κοντά στο Φώτη θήτευσαν πάρα πολλοί, κορυφαίοι σήμερα επιστήμονες που διαπρέπουν σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης, και πολλοί από αυτούς υπηρέτησαν και υπηρετούν το ΙΤΕ και το Ινστιτούτο Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνολογίας. Είχα κι εγώ τη μεγάλη τύχη και τιμή να τον έχω δάσκαλο στο ξεκίνημα της ερευνητικής μου πορείας. Του οφείλω το ταξίδι αυτό.
Αν μπορώ να πω τι είναι αυτό που ο Φώτης έδειξε, και απέδειξε, σε εμάς τους μαθητές του, με τα επιτεύγματα και την τροχιά που διέγραψε στο επιστημονικό στερέωμα, είναι ότι μπορεί ένα παιδί που ξεκινά από μια ακριτική πόλη της Ελλάδας, στην άκρη της Ευρώπης, να αφήσει ένα ανεξίτηλο αποτύπωμα στην παγκόσμια επιστήμη.
Ο Φώτης, με το παράδειγμα των πράξεων και της δημιουργικότητάς του, μας έμαθε με τρόπο αδιαμφισβήτητο, ότι ένα όραμα μπορεί να γίνει πραγματικότητα, με μεθοδική και συνεχή προσπάθεια. Μας έδειξε ότι άρα, δεν υπάρχει δικαιολογία, και όπως έγραψε ο Καζαντζάκης, άλλος ένας παγκόσμιος Έλληνας και Κρητικός, έχουμε χρέος να προσπαθούμε να αλλάξουμε τον κόσμο και να αισθανόμαστε υπεύθυνοι αν δεν τα καταφέρουμε.
Οι συνάδελφοι αστροφυσικοί στο ΙΤΕ μου λένε ότι όσο μεγαλύτερο και λαμπρότερο είναι ένα αστέρι, τόσο γρηγορότερα τελειώνει η ζωή του, με μια μεγάλη έκρηξη, που όμως μπολιάζει το σύμπαν μ’ αυτά τα υλικά που χρειάζονται για να φτιαχτούν πλανήτες, νέα αστέρια και τελικά η ίδια η ζωή, η Βιολογία που αγάπησε ο Φώτης. Ένα τέτοιο υπέρλαμπρο αστέρι ήταν και ο Φώτης Καφάτος. Άφησε πίσω του άφθονη πρώτη ύλη και μια σχολή ολόκληρη επιστημόνων που επιζητούν και παλεύουν να ακολουθήσουν τα βήματά του.
Η οικογένεια του Φώτη εξέφρασε την επιθυμία, αντί στεφάνου, δωρεές να κατατεθούν στο λογαριασμό του Βραβείου Αριστείας στη Βιολογία «Φώτης Καφάτος» της Πανελλήνιας Ένωσης Βιοεπιστημόνων, με την Αιγίδα της ΓΓΕΤ και του ΙΤΕ
