Πώς βιώνουν οι Κρητικοί τη β' καραντίνα - Τί λέει η καθηγήτρια Ψυχιατρικής του ΠΑΓΝΗ
Συνέντευξη στη Μαρία Ζαννιά
"Δεν υφίσταται δικαίωμα ατομικής ελευθερίας, το οποίο καταλύει το αγαθό της υγείας και της ζωής του διπλανού μου": αυτή είναι η προσωπική άποψη που διατυπώνει η Διευθύντρια της Ψυχιατρικής και Παιδοψυχιατρικής Κλινικής του ΠΑΓΝΗ, και αναπληρώτρια καθηγήτρια Ψυχιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης Μαρία Μπάστα, η οποία με προθυμία απάντησε σε μια σειρά ερωτήσεων του ekriti.gr, εν μέσω τη ακραίας εμπειρίας που βιώνει ολόκληρος ο πλανήτης, της νόσου Covid-19.
Μπορεί να μην νοσήσουμε όλοι μας από τον Sars-Cov 2, ωστόσο όλων η ψυχολογία "νοσεί" με τον εγκλεισμό και τον περιορισμό των κινήσεων μας. Σε αυτό το σκηνικό προστίθενται και οι διαδικτυακές αντιπαραθέσεις με επίκεντρο θεωρίες συνωμοσίας. Η Κ. Μπάστα μιλάει για τους "απαθείς", τις προσωπικότητες που εκκινούν τις θεωρίες συνωμοσίες αλλά και όσους τους ακολουθούν.
Προσθέτει ότι δεν υπάρχει δημοσιευμένη μελέτη που να τεκμηριώνει την αύξηση επιθετικότητας και ενδοοικογενειακής βίας, ενώ από τις καραντίνες δεν λείπουν και θετικά στοιχεία- όπως αυτό της μείωσης του αλκοόλ και των ουσιών!
Τέλος, προβάλλει την ελπίδα των εμβολίων που κάνει "το στρες πολύ πιο ανεκτό".
"Δεύτερη καραντίνα μέσα σε 10 μήνες: Πόσο επηρεάζει την ψυχολογία μας; Η επανάληψη, σε αυτήν την περίπτωση, είναι περισσότερο διαχειρίσιμη ή όχι;"
Σαφώς και αυτή η καραντίνα επηρεάζει την ψυχολογία μας ειδικά με επίταση καταθλιπτικών- αγχωδών συμπτωμάτων. Πιθανά στη δεύτερη αυτή φάση, λόγω του ότι οι άνθρωποι είναι «εκπαιδευμένοι» στην καραντίνα, πιθανά είναι και πιο εύκολο να προσαρμοστούν στις απαιτήσεις αυτής, αρχικά τουλάχιστον.
Παρόλα αυτά, αν η καραντίνα διαρκέσει πιο μακρύ χρονικό διάστημα ή/ και αν οι συνέπειες της πανδημίας σε νοσηλείες/ θανάτους/ κρούσματα κ.λ.π. είναι πιο σοβαρές –που δυστυχώς έτσι φαίνεται να είναι μέχρι τώρα- όπως μπορεί κάποιος να φανταστεί, οι ψυχολογικές συνέπειες της πανδημίες στο β’ κύμα θα είναι πιο σοβαρές από ότι στο α’ κύμα και πιθανά θα χρειαστεί μεγαλύτερες παρεμβάσεις από τους ειδικούς το επόμενο διάστημα.
"Ο εγκλεισμός- είχε διαπιστωθεί στην πρώτη καραντίνα- αύξησε την επιθετική συμπεριφορά προς τα αδύναμα μέλη, όπως οι γυναίκες και τα παιδιά. Επίσης, είχε οδηγήσει πολλούς στην υπερκατανάλωση φαγητού. Κάνουμε, δηλαδή, κακό στους άλλους ή στον εαυτό μας…."
Έχω παρακολουθήσει δηλώσεις/ συνεντεύξεις στα μέσα ενημέρωσης που αναφέρουν αύξηση επιθετικότητας και ενδοοικογενειακής βίας. Θα μπορούσε να υποθέσει κανείς ότι σε κάποια σπίτια, που οι σχέσεις ήταν ανέκαθεν διαταραγμένες, ή/και υπάρχουν μέλη με ακραίες συμπεριφορές, την περίοδο αυτή της καραντίνας η βία αυξάνεται. Σε αυτό ίσως συνδράμει το γεγονός ότι οι άνθρωποι είναι ως επί το πλείστον κλεισμένοι στο σπίτι, δεν έχουν διεξόδους άλλες, είναι υπό την απειλή και το άγχος του covid και των προβλημάτων που αυτό συνεπάγεται και περνούν πολύ χρόνο μαζί. Η αλήθεια όμως είναι ότι από όσο ξέρω εγώ, δεν υπάρχει κάποια δημοσιευμένη τεκμηριωμένη μελέτη που να αποδεικνύει κάτι τέτοιο. Επίσης, η εμπειρία μας από την προηγούμενη αλλά και την τωρινή καραντίνα σε ασθενείς που βλέπουμε στο νοσοκομείο, δεν επιβεβαιώνει τη θεωρία περί αύξησης της βίας. Ίσως αυτό οφείλεται στο ότι ναι μεν ισχύουν οι υποθέσεις που προαναφέρω, αλλά αντισταθμιστικά λόγω των κλειστών μαγαζιών και του περιορισμού των μετακινήσεων, έχει μειωθεί η κατανάλωση αλκοόλ και ουσιών που σίγουρα σχετίζονται σε βίαιες και επιθετικές συμπεριφορές. Περαιτέρω επιστημονικές μελέτες θα δείξουν τι πραγματικά ισχύει.
Όσον αφορά το θέμα της αύξησης της κατανάλωσης φαγητού, νομίζω ότι οφείλεται στον περισσότερο διαθέσιμο χρόνο στο σπίτι ( άρα και περισσότερο μαγείρεμα) ή και στις κλειστές ταβέρνες, παρά σε μια «αυτοκαταστροφική» συμπεριφορά. Το με μέτρο σπιτικό φαγητό συνδυασμένο με κάποιας μορφής άσκηση, μόνο ευεργετικό αποτέλεσμα μπορεί να έχει στην υγεία μας.
"Ποια άτομα είναι τα πλέον ευάλωτα αυτήν την περίοδο της «σκληρής καραντίνας» και γιατί;"
Η εμπειρία μας από το α’ κύμα, το οποίο φαίνεται να ισχύει και στην παρούσα περίοδο, είναι ότι οι πλέον ευάλωτες ομάδες είναι:
Α) οι γυναίκες ( 2 φορές πιο ευάλωτες για εμφάνιση κατάθλιψης, και κάποιες μορφές αγχωδών διαταραχών),
Β)οι ηλικιωμένοι (έχουν απομονωθεί για να μειωθεί ο κίνδυνος μετάδοσης του covid σε αυτούς και αποτελούν εξ’ ορισμού ευπαθείς ομάδες
Γ) οι άνθρωποι που μένουν μόνοι τους και δεν έχουν υποστηρικτικό πλαίσιο, Αυτό φαίνεται να οφείλεται στο ότι λόγω των συνθηκών της καραντίνας, δεν έχουν δυνατότητα για κοινωνικές επαφές (π.χ. καφενείο, επίσκεψη στη γειτόνισσα κ.λ.π.). Επίσης, δεν μπορούν να μοιραστούν τα συναισθήματά τους με άλλους (όπως τη στενοχώρια τους, το άγχος , το φόβο) με συνέπεια να μην εκτονώνεται το συναίσθημα. Τέλος, μπορεί να αυξάνεται το στρες τους, γιατί η έλλειψη υποστήριξης οδηγεί σε αυξημένες πρακτικές δυσκολίες (π.χ. μπορεί να μην μπορούν να έχουν συστηματικά βοήθεια από τους φροντιστές τους σε καθημερινά και πρακτικά θέματα – μαγείρεμα, δουλειές σπιτιού κ.λ.π.)
Δ) αυτοί με κάποιες ήπιες προϋπάρχουσες αγχώδεις και καταθλιπτικές διαταραχές, γιατί όταν κάποιος έχει τέτοιο ιστορικό, είναι οι πιο επιρρεπής για να υποτροπιάσει, ειδικά κάτω από συνθήκες στρες, όπως η πανδημία.
Ε) Επίσης, να σημειωθεί ότι άτομα που εμπλέκονται με τη φροντίδα των covid ασθενών (π.χ. ιατρικό, νοσηλευτικό, παραϊατρικό προσωπικό) πιθανά λόγω του μεγάλου ψυχολογικού και σωματικού φόρτου, είναι σαφώς πιο ευάλωτοι για εμφάνιση ψυχολογικών προβλημάτων.
Είναι ενδιαφέρον, ότι άτομα με βαρύτερα ψυχιατρικά προβλήματα όπως ψυχώσεις, δε φαίνεται να έχουν επηρεαστεί ιδιαίτερα με την πανδημία.
"Είδαμε στο πρώτο κύμα της πανδημίας, σκηνές τύπου «Μπέργκαμο» σε χώρες εκτός Ελλάδας, να αφήνουν ορισμένους πολίτες ασυγκίνητους. Γιατί πιστεύετε ότι συμβαίνει αυτό;"
Πάντα σε μια κοινωνία οι χαρακτήρες των ανθρώπων δεν είναι ίδιοι: υπάρχουν άνθρωποι με περισσότερες ευαισθησίες και πιο εξωστρεφείς και εκδηλωτικοί και άλλοι λιγότερο συναισθηματικοί και πιο απαθείς στα γεγονότα που συμβαίνουν γύρω τους. Αυτό είναι ένα διαχρονικό φαινόμενο. Όταν οι συνθήκες όμως γύρω μας είναι πολύ δραματικές οι άνθρωποι με απαθείς συμπεριφορές μας ξενίζουν περισσότερο. Επίσης, κάποιο μπορεί να μένουν ασυγκίνητοι γιατί κάνουν άρνηση του τι συμβαίνει (αυτός είναι ένας μηχανισμός άμυνας που γίνεται όταν είναι άνθρωποι έχουν πολύ στρες που δεν μπορούν να διαχειριστούν. Τέλος, υπάρχουν και αυτοί (λίγοι) με τέτοια στοιχεία στην προσωπικότητά τους που δεν ενδιαφέρονται για τους άλλους και δεν μπορούν να νιώσουν συμπάθεια για όσους υποφέρουν. Όλα τα παραπάνω μπορούν να εξηγήσουν απαθείς συμπεριφορές εν τω μέσω πανδημίας.
"Δημόσια Υγεία versus Ατομική Ελευθερία: Υπάρχει πραγματικό δίλημμα;"
Κατά τη γνώμη μου δεν υφίσταται τέτοιο δίλημμα. Το πρωταρχικό δικαίωμα-αγαθό στις σύγχρονες κοινωνίες, για το οποίο έγιναν αιματηροί και μακροχρόνιοι αγώνες προκειμένου να διασφαλιστεί , είναι το δικαίωμα της διασφάλισης της υγείας. Το δικαίωμα αυτό υπερτερεί του δικαιώματος της προσωπικής επιλογής αν θα βάλω μάσκα ή όχι, αν θα πλύνω ντα χέρια μου ή όχι, ή αν θα κάνω πάρτυ με τους φίλους μου ακόμη και αν απαγορεύεται. Με άλλα λόγια δεν υφίσταται δικαίωμα ατομικής ελευθερίας, το οποίο καταλύει το αγαθό της υγείας και της ζωής του διπλανού μου. Με βάση το παραπάνω σκεπτικό, θεωρώ ότι όλοι οφείλουμε να ακολουθήσουμε πιστά τις οδηγίες των ειδικών προκειμένου να διασφαλιστεί η δημόσια υγεία δηλαδή το υπέρτατο αγαθό της ζωής για τον συνάνθρωπο μου καταπιέζοντας τις ατομικές μας ελευθερίες.
"Θεωρίες συνωμοσίας: Υπάρχει ψυχοπαθολογία πίσω από όσους τις ασπάζονται;"
Η πανδημία covid αποτελεί παγκοσμίως μια πρωτόγνωρη και ακραία εμπειρία που για όλους μας είναι αναμενόμενο να δημιουργεί αγωνία, φόβο και άγχος. Σε ανάλογες καταστάσεις οι θεωρίες συνωμοσίας δεν είναι ασυνήθιστες. Υποστηρίζονται από άτομα με προσωπικότητες, που αποκλίνουν από το μέσο όρο και μπορεί να έχουν θέσεις κύρους ή και να ανήκουν στον ενίοτε επιστημονικό χώρο. Συχνά όμως στη συνέχεια ακολουθούνται από άλλα άτομα που είναι είτε εύπιστα ή αγχώδη/ φοβικά που προσπαθούν να μειώσουν το φόβο και το άγχος τους πείθοντας τον εαυτό τους με σενάρια που δεν ισχύουν.
"Η προοπτική ενός αποτελεσματικού εμβολίου, η λύτρωση που καταφθάνει, πόσο ενισχύει τα ψυχικά μας αποθέματα;"
Ένα από τα πιο βασανιστικά συμπτώματα της κατάθλιψης είναι η έλλειψη ελπίδας. Η προοπτική του εμβολίου και μάλιστα σύντομα, νομίζω ότι ενσταλάζει ελπίδα στους συνανθρώπους μας. Με αυτό τον τρόπο σίγουρα τα ψυχικά αποθέματα ενισχύονται, οι άνθρωποι παίρνουν κουράγιο να συνεχίσουν να συμμορφώνονται με τις οδηγίες των ειδικών, και να προσβλέπουν σε μια σταδιακή ομαλοποίηση της κατάστασης τους επόμενους μήνες. Όλα αυτά κάνουν το στρες πολύ πιο ανεκτό.
