Τα έθιμα της Καθαράς Δευτέρας σε κάθε γωνιά της Κρήτης

«Εμίσεψεν η Αποκριά με λύρες και παιγνίδια
Και μπήκε η Σαρακοστή μ’ ελιές και με κρομμύδια,
Απόκαμεν η Αποκριά, η γιόμορφη κοπέλα
Και έφταξεν η Σαρακοστή η λαχανοσκουτέλα»

Χαρακτηριστικές και οι μαντινάδες που λεγότανε πάνω στον Αποκριάτικο χορό , το «Ζερβόδεξο»:

«Απόσταν εγεννήθηκα δεν ήφαγα λαζάνια (είδος ζυμαρικού)
μα τσ'αποκρές τα ψήσαμε κι ήφαγα δυο καζάνια.
Ήφυγε δα κι η γι-αποκρά, με γλέντια με τραγούδια,
και ήρθεν η Σαρακοστή μ'ελιές και με λουμπούνια!
Ο Λαζανάς ψυχομαχεί κι ο Μακαρούνης κλαίει
κι ο Κρόμμυδος σουσουραδεί και στο τραπέζι βγαίνει!
Ο Κρέως εξεψύχησε κι ο Τύρος αποθαίνει
και ο καημένος ο Κουκιάς μεσ' στο τραπέζι μπαίνει».
 
Χαρακτηριστικά παιχνίδια της Καθαράς Δευτέρας στη Κρήτη είναι:

Τσαγκάρης: (αναβάλλει συνεχώς το μπάλωμα ενός στιβανιού και διαπληκτίζεται με τον πελάτη του)
Η αρκούδα και ο Αρκουδιάρης
Το δικαστήριο (παρωδία δικαστηρίου)
Η γριά καμπούρα με τη μαγκούρα
Ο γιατρός με τον κουφό
Το λαδικό του διακονιάρη (αντί για λάδι έχει νερό και καταβρέχει τον κόσμο) Ο αγιασμός
Το προξενιό της νύφης
Η λουχούνα
Τα λάχανα

Το έθιμο του Καδή ή Καντή
Το έθιμο έχει τις ρίζες του στο Αμάρι, στον Αγιο Βασίλειο, στον Μυλοπόταμο, σε περιοχές της Μεσαράς και σε άλλα μέρη. Ο Καδής ήταν ο άρχοντας. Είχε το γενικό πρόσταγμα για ότι συνέβαινε εκείνη την ημέρα στο χωριό. Σχηματίζονταν πομπές με επικεφαλής του Καδή και πήγαιναν σ’ όλα τα σπίτια. Στα Σαχτούρια του Αγ. Βασιλείου, το έθιμο κράτησε περισσότερα χρόνια έως το 1970.
Ο Καδής δεν μπορούσε να είναι τυχαίο πρόσωπο, αλλά αντίθετα απαραίτητη προϋπόθεση να ήταν σεβαστός από όλους. Να πίνει μα να μην μεθά. Να κατέχει όλους τους χωριανούς
Να είναι σοβαρός αλλά να κάνει και καλαμπούρια

Στο Μελιδόνι θα δείτε τον Καντή
Μόλις 28 χιλιόμετρα από το Ρέθυμνο βρίσκεται ένα μικρό, γραφικό χωριό που γιορτάζει και αυτό την Καθαρά Δευτέρα με τα δικά του έθιμα. Εκεί θα συναντήσετε τον Καντή, ένα αρκετά διαδεδομένο έθιμο στην Κρήτη. Λέγεται ότι ο Καδής ήταν ο άρχοντας και ως άρχοντας είχε το γενικό πρόσταγμα για ό,τι αφορούσε στο χωριό. Σήμερα, την Καθαρά Δευτέρα, ο Καντής βγαίνει στο χωριό μαζί με την παρέα του και προστάζει καλαμπούρια και φάρσες στα σπίτια των κατοίκων.
 
Ο ξομολόγος
Χαρακτηριστικό αποκριάτικο δρώμενο και είναι παρόμοιο με τον Καδή. Κάποιος επιλέγεται να μεταμφιεστεί ως ιερέας και να παίξει το ρόλο του εξομολόγου.
Ο αποθαμένος
Ο νεκρός σκεπάζεται με άφθονο πράσινο (συνήθως γαϊδουράγκαθα, ξινίδες ) και αποκριάτικες κορδέλες. Ακούγονται μοιρολόγια και αυτοσχέδιες ψαλμωδίες. Ο νεκρός βρίσκεται στο φέρετρο ακίνητος.
Το συγκεκριμένο έθιμο γίνεται σε πολλά μέρη της Κρήτης αλλά με διάφορες παραλλαγές. Στο Σταυροχώρι Σητείας ονομάζεται «Πασχάλης». Η πομπή καταλήγει στη βρύση και με την απειλή νερού ο νεκρός … ανασταίνεται.
Στα Λευκόγεια Ρεθύμνου είναι το πιο διαδεδομένο Κρητικό έθιμο την ημέρα της Καθαράς Δευτέρας.

Ο Αϊ Γιώργης
Ένας άντρας παριστάνει τον Αϊ Γιώργη νεκρό. Τον μοιρολογούν και του ζητούν συγχώρεση. Ο Άγιος παραμένει ακίνητος. Ένας «ασεβής» τρώει το σφουγγάτο του Αγίου, ο οποίος και δυσαρεστείται από την ασέβεια. Αναζητούν λοιπόν τον κλέφτη του σφουγγάτου, μια ομάδα «μουζομένων», όλοι λοιπόν ένας – ένας ακουμπάει στον Άγιου και του λέει: «να κολλήσω επαέ από μια αν έφαγα εγώ το σφουγγάτο»
Κάποιος, κάποια στιγμή… κολλάει πάνω στον Άγιο. Ο νεκρός Άγιος σηκώνεται και αγκαλιάζει το κλέφτη του σφουγγάτου, κολλώντας τον πάνω του.
Ο δράστης πια έχει αποκαλυφθεί και αρχίζουν οι γύρω του να τον χτυπούν με τον στρούμπο (ένα ύφασμα που στην άκρη του έχει ένα κόμπο).
Αν ο δράστης ξεφύγει, ο Άγιος σηκώνεται και τον κυνηγάει.

Η καμήλα
«Τέσσερα τεμάχια σανίδων έχουν καρφωθεί έτσι ώστε να είναι ευθυγραμμισμένο παραλληλεπίπεδο, η περιφέρεια δηλαδή της καμήλας. Ο σκελετός καλύπτεται μετά με κουβέρτες χρώματος σταχτί και μέσα στην κατασκευή μπαίνουν δυο ντελικανίδες και της δίνουν «ζωή»…»…. Περιγραφή του εθίμου από εφημερίδα της εποχής εκείνης. 
Καθαρά Δευτέρα με την Καμήλα στην Κάινα
Ένα έθιμο, που έρχεται από τα βάθη των αιώνων, είναι αυτό της καμήλας που αναβιώνει κάθε Καθαρή Δευτέρα, στο χωριό Κάινα του Δήμου Αποκορώνου. Στην αναβίωση του εθίμου συμμετέχουν οι κάτοικοι του χωριού που αρχίζουν από νωρίς το πρωί τις ετοιμασίες για την κατασκευή της καμήλας, αλλά και του μουτζουρώματος. Τα παιδιά μαζεύονται σ' ένα σπίτι και βοηθούν το ένα το άλλο για να φτιάξουν τις πρωτότυπες στολές.

Η Καμήλα είναι ένα Διονυσιακό έθιμο και πρωτοεμφανίστηκε τον 19ο αιώνα. Κατασκευάζεται από μια ξύλινη σκάλα, δύο κοφίνια που αποτελούν τις δύο καμπούρες της καμήλας, μία παλέτσα (είδος νάιλον πανιού που χρησιμοποιείται για τη συλλογή του ελαιοκάρπου) και το σκελετό του κεφαλιού ενός γαϊδάρου.
 
Στον Φουρφουρά γίνεται παραδοσιακός γάμος 

Στον Φουρφουρά Αμαρίου αναβιώνουν τον Κρητικό παραδοσιακό γάμο με την συμμετοχή δεκάδων «ηθοποιών» και εκατοντάδων «γαμηλιώτων» τηρώντας τα παραδοσιακά έθιμα της Κρήτης, σε μια άψογη διοργάνωση που συμμετέχουν όλοι οι παρευρισκόμενοι.
 

Η πομπή ξεκινά από τα Πάτελα (γειτονιά του Φουρφουρά) από το πατρικό του γαμπρού και με την συνοδεία της δικολογιάς του και των οργανωπαιχτών κατευθύνονται προς την πλακούρα (γειτονιά του Φουρφουρά) για να πάρουν τη νύφη από το σπίτι της με την ανταλλαγή των γνωστών μαντινάδων.
Στη συνέχεια οι γαμηλιώτες περνούν από τον τροχαλέ για να φτάσουν στην πλατεία για την τέλεση του διπλού γάμου.
 
Αποκριγιώματα στον Ρούβα!
 

Στο Ρούβα στη γιορτή «αποκριγιώματα» στήνεται ένα γλέντι που ξεκινά από το πρωί. Πολλοί γίνονται «Αρκουδιάρηδες» δηλαδή είναι ντυμένοι με προβιές αιγοπροβάτων, με μαύρα πρόσωπα και κουδούνια, δεμένοι με σκοινιά και αλυσίδες, που χορεύουν έναν αλλόκοτο χορό τρομάζοντας τους μικρούς «Ζορό» και τις «Πριγκίπισσες της νύχτας».
Γίνεται υπαίθριο γλέντι που ξεκινά στις 12.00 στον κεντρικό δρόμο της Γέργερης, παρουσιάζοντας δρώμενα και παραδόσεις της περιοχής, προσελκύοντας πολλούς επισκέπτες, από διάφορες περιοχές της Κρήτης , της Ελλάδας αλλά και αλλοδαπούς τουρίστες. 
Δίδεται δε δωρεάν κέρασμα και φαγητό, καθ' όλη την διάρκεια της ημέρας από τους διοργανωτές συλλόγους. 
Θα συμμετέχουν ως φιλοξενούμενο δρώμενο οι “Αράπηδες “ από το Βώλακα Δράμας.