Eιδικό σχέδιο της ΕΕ για το «μαύρο χρήμα» – Ξεπερνά τα $4,3 τρισ. το χρόνο παγκοσμίως

Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι αποφασισμένη να δημιουργήσει ένα θεσμό επιτήρησης για την επιβολή των κανόνων κατά του ξεπλύματος χρήματος εντός της ΕΕ. Όμως, οι σκεπτικιστές φοβούνται ότι δεν θα έχει μεγάλα αποτελέσματα.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε ένα φιλόδοξο και πολύπλευρο σχέδιο δράσης, στο οποίο καθορίζονται τα συγκεκριμένα μέτρα που θα λάβει κατά τους επόμενους 12 μήνες για την καλύτερη εφαρμογή, εποπτεία και καλύτερο συντονισμό των κανόνων σχετικά με την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας.

Ο Εκτελεστικός Αντιπρόεδρος Βάλντις Ντομπρόβσκις δήλωσε σχετικά: «Πρέπει να θέσουμε τέλος στη διείσδυση βρώμικου χρήματος στο χρηματοπιστωτικό μας σύστημα. Δεν θα πρέπει να υπάρχουν αδύναμοι κρίκοι στους κανόνες μας ούτε στην εφαρμογή τους. Έχουμε δεσμευτεί να υλοποιήσουμε όλες αυτές τις δράσεις, γρήγορα και με συνέπεια, μέσα στους επόμενους 12 μήνες. Ενισχύουμε επίσης τον παγκόσμιο ρόλο της ΕΕ όσον αφορά τη διαμόρφωση διεθνών προτύπων για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας».

Ισχυρή εποπτεία

«Αυτό που πρέπει να στοχεύουμε είναι ένας ισχυρός επόπτης της ΕΕ, ο οποίος μπορεί να ενεργήσει σε περίπτωση αποτυχίας, για παράδειγμα, των εθνικών εποπτικών αρχών να ενεργήσουν», δήλωσε ο Ευρωπαίος Επίτροπος της Λετονίας σε συνέντευξή του. «Έχουμε ισχυρούς αυστηρούς κανόνες κατά της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες, αλλά η επιβολή είναι άνιση» πρόσθεσε.

Το συγκεκριμένο σχέδιο δράσης της ΕΕ (6 πυλώνων) είναι στο στάδιο της δημόσιας διαβούλευσης με τις αρχές, τα ενδιαφερόμενα μέρη και τους πολίτες να δικαιούνται να υποβάλουν τις παρατηρήσεις τους έως τις 29 Ιουλίου.

Η συγκεκριμένη δράση της Επιτροπής φαίνεται ότι αποτελεί επιτακτική ανάγκη καθώς οι παρακάτω αριθμοί μιλάνε από μόνοι τους για το ξέπλυμα μαύρου χρήματος σε παγκόσμιο επίπεδο:

Ορισμένες χώρες της ΕΕ είναι από τις καλύτερες στον κόσμο στην εφαρμογή τεχνικών συστάσεων για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες, αλλά αυτό δεν οδηγεί απαραίτητα σε εντυπωσιακά αποτελέσματα:

Στο ευρωπαϊκό μπλοκ, μόνο το 1,1% των εκτιμώμενων παράνομων εσόδων κατάσχεται από τις αρχές. Τα υπόλοιπα έσοδα παραμένουν στα χέρια εγκληματιών. Ωστόσο, η κατάσταση σε άλλες χώρες του πλανήτη είναι ακόμα χειρότερη.

Τα οικονομικά επιτελεία σε όλο τον κόσμο παραδέχονται ότι το τρέχον πλαίσιο για την αναφορά ύποπτης δραστηριότητας δεν είναι αρκετά αποτελεσματικό: Τουλάχιστον 9 στις 10 αναφορές που υποβάλλονται για ξέπλυμα χρήματος στις αρχές στις πραγματικότητα δεν έχουν καμία αξία για τους ανακριτές.

Τα νούμερα προκαλούν ίλιγγο:

4,5 τρισ. δολάρια: Αυτό είναι το εκτιμώμενο πιθανό συνολικό μέγεθος της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες παγκοσμίως για το 2020: Το Γραφείο των Ηνωμένων Εθνών αρμόδιο για τα ναρκωτικά και το έγκλημα εκτιμά ότι το ξέπλυμα χρήματος σε παγκόσμιο επίπεδο αντιστοιχεί στο 2% έως 5% του παγκόσμιου ΑΕΠ.

Σε επίπεδο Ευρώπης και συγκεκριμένα ανάμεσα στους «28» το ποσοστό ανέρχεται στο 0,9% επί του ΑΕΠ των 28 χωρών, όπως αναφέρει το δημοσίευμα του Politico.

Τα χρήματα μένουν στους εγκληματίες

Το ποσοστό των εκτιμώμενων εγκληματικών εσόδων στην ΕΕ που δεν κατασχέθηκε και παραμένει στα χέρια εγκληματιών, σύμφωνα με έκθεση της Europol από το 2016, ανέρχεται στο 98,9%. Στις αρχές καταλήγει μόνον 1,2 δισ. ευρώ σε επίπεδο ΕΕ.

Οι αναφορές δεν μετουσιώνονται σε έρευνες

Τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα υποχρεούνται να αναφέρουν τις ύποπτες συναλλαγές στις κεντρικές αρχές. Αν και οι αναφορές για ξέπλυμα αυξάνονται σταθερά τα τελευταία χρόνια, μόνο 1 στις 10 αναφορές καταλήγει σε διενέργεια έρευνας. Σημειώνεται ότι αυτή η αναλογία παραμένει ίδια από το 2006.

«Συνήθεις ύποπτοι»

Τα δύο τρίτα όλων των αναφορών ύποπτης δραστηριότητας που στάλθηκαν στις αρχές της ΕΕ μεταξύ 2006 και 2014 προήλθαν από δύο μόνο χώρες – μία εκ των οποίων δεν είναι πλέον μέλος του μπλοκ – το Ηνωμένο Βασίλειο και την Ολλανδία.

Συγκριτική των μέτρων παρακολούθησης

Η Ισπανία είναι η πιο αποτελεσματική χώρα στην εφαρμογή μέτρων για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας, σύμφωνα με ανάλυση του Financial Action Task Force (FATF), ενός επιτηρητή που διαμορφώνει τα παγκόσμια πρότυπα για την καθοδήγηση της δράσης των χωρών σε τέτοιου είδους ζητήματα.

Οι συστάσεις του FATF θέτουν τις βάσεις για τη διάγνωση του κατά πόσον οι 40 τύποι τεχνικών συστάσεων εφαρμόζονται από τις χώρες και εκτιμούν την αποτελεσματικότητα των μέτρων σε 11 κριτήρια (μεταξύ των οποίων η σωστή εποπτεία των ιδρυμάτων ή η επαρκής δίωξη των υπευθύνων).

Η ανάλυση του FATF δείχνει ότι, σε πολλές χώρες, τα μέτρα δεν είναι αποτελεσματικά παρά την εφαρμογή τεχνικών συστάσεων. Οκτώ χώρες της ΕΕ βρίσκονται ανάμεσα στις 20 καλύτερες του κόσμου. Ορισμένα μέλη του μπλοκ, όπως η Γαλλία και η Γερμανία, δεν περιλαμβάνονται στην παγκόσμια έκθεση της FATF.

Η Ελλάδα βρίσκεται στη 14 θέση στην αναλογία της αποτελεσματικότητας των μέτρων που έχει λάβει (σύμφωνα με τα 11 κριτήρια) σε συνάρτηση με την εφαρμογή των τεχνικών συστάσεων (40 τύποι), μια ικανοποιητική κατάταξη με αρκετά περιθώρια βελτίωσης.

Τι ενεργοποιεί τον συναγερμό

Σύμφωνα με τις αναφορές που έχουν γίνει στους ευρωπαϊκούς θεσμούς μεταξύ 2013 και 2014, το 20% καταλαμβάνουν ένα μοτίβο ύποπτων συναλλαγών, το 19% ύποπτες καταθέσεις, το 14% ύποπτες αναλήψεις μετρητών, το 12% ασυνήθιστη συμπεριφορά πελατών, το 5% συναλλαγές μετρητών, το 5% απάτη συναλλαγών.

Οι πιο συνηθισμένες κατηγορίες απάτης:

Φορολογικές απάτες (39%), απάτες και εξαπάτηση (30%), διακίνηση ναρκωτικών (15%), έγκλημα στον κυβερνοχώρο (6%), διαφθορά (4%).

Ποιος αναφέρει – και ποιος όχι

Τα πιστωτικά ιδρύματα και οι τράπεζες είναι η κύρια πηγή των αναφορών ύποπτης δραστηριότητας στους θεσμούς πληροφοριών της ΕΕ.

Οι διαφορές από χώρα σε χώρα είναι εμφανείς, σύμφωνα με την Europol, με ορισμένους τομείς της οικονομίας των χωρών να αναδεικνύονται ως κορυφαίοι στο ποσοστό αναφορών που κάνουν για ξέπλυμα χρήματος.

Τι περισσότερες αναφορές κάνουν τα Πιστωτικά ιδρύματα, οι τράπεζες, οι Ασφαλιστικές εταιρείες, τα ταμιευτήρια και οι κεντρικές τράπεζες. Επιπλέον, ψιλά στη λίστα είναι και τα γραφεία ανταλλαγής συναλλάγματος και οι συνεταιρισμοί. Ταυτόχρονα, πρώτοι στις αναφορές έρχονται και οι συμβολαιογράφοι του Δημοσίου, η Βιομηχανία τυχερών παιχνιδιών, οι λογιστές.

Ορισμένοι κλάδοι που ασχολούνται με νομίσματα σε ψηφιακή μορφή, παρακολουθούνται στενότερα από τα εποπτικά όργανα της ΕΕ, όπως αναφέρεται και στην οδηγία του 2018.

Περίπου το 85 με 95% των ηγετών των χωρών πιστεύουν ότι δεν υπάρχει το κατάλληλο νομικό πλαίσιο για την αναφορά ύποπτων συναλλαγών και τη μετέπειτα διακοπή ή πάταξη τέτοιων εγκλημάτων, σύμφωνα με έρευνα του FFIS.

Τα μετρητά κυριαρχούν

Ενώ οι καταναλωτές όλο και περισσότερο χρησιμοποιούν τις ηλεκτρονικές πληρωμές και τις κάρτες, τα μετρητά παραμένουν «το μέσο των εγκληματιών για τη διευκόλυνση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες», σύμφωνα με την Europol.

Οι μέθοδοι του ξεπλύματος παραμένουν «συντριπτικά παραδοσιακές» παρά την άνοδο των εγκλημάτων στον κυβερνοχώρο, αναφέρει η Europol.

Οι ροές παράνομων μετρητών από και προς την ΕΕ είναι πιο δύσκολο να καταγραφούν σε σχέση με αυτές των ναρκωτικών ή των παραποιημένων προϊόντων, εν μέρει επειδή τα περισσότερα από αυτά εντοπίζονται στα αεροδρόμια και εξαρτώνται από την αλλαγή των δρομολογίων.

Ωστόσο, η Europol επισημαίνει ότι η Ελβετία είναι η κορυφαία χώρα όσον αφορά τόσο τις εισερχόμενες όσο και τις εξερχόμενες κινήσεις μετρητών. Η Ρωσία είναι επίσης μια χώρα πηγή και ταυτόχρονα προορισμός μαύρου χρήματος όπως και η Τουρκία με συνδέσεις στη μεταφορά μετρητών στη Μέση Ανατολή. Στο ίδιο επίπεδο και η Κίνα αλλά και η Νιγηρία.

Το μεγάλο ποσοστό των χαρτονομισμάτων υψηλής αξίας στην ΕΕ (π.χ 500άρικα), τα οποία δεν χρησιμοποιούνται συνήθως από καταναλωτές ή επιχειρήσεις, σημαίνει ότι υπάρχουν μεγάλα χρηματικά ποσά σε κυκλοφορία που χρησιμοποιούνται για παράνομες πληρωμές.

Επιπλέον, οι εγκληματίες μπορούν να ξεπλένουν χρήματα χρησιμοποιώντας επιχειρήσεις με μετρητά ή επιχειρήσεις παροχής χρημάτων, ή να μπουν στο εμπόριο με αγορές αγαθών υψηλής αξίας, επενδύσεις σε ακίνητα, τυχερά παιχνίδια, και ηλεκτρονικές συναλλαγές.

Στη ζώνη του ευρώ, το 2014, το ποσοστό συνολικής αξίας κυκλοφορίας των χαρτονομισμάτων (500 ευρώ) ανήλθε στο 30%, ενώ αν προσθέσουμε και τα χαρτονομίσματα των 100 ευρώ και 200 ευρώ, πιάνουμε το 54% επί του συνόλου των χαρτονομισμάτων.

Σύμφωνα με έρευνα της ΕΚΤ, μέχρι το 2009 το 56% των Ευρωπαίων πολιτών δεν είχε δει ποτέ χαρτονόμισμα των 500 ευρώ, ενώ στα 200 δισ. ευρώ υπολογίζεται η αξία των χαρτονομισμάτων σε κυκλοφορία, για το οποία δεν γνωρίζουμε σε τι χρησιμοποιήθηκαν.

Κοιτώντας λίγο πιο κοντά..

Μια πιλοτική μελέτη της Transcrime-UCSC διαπίστωσε αξιοσημείωτες διαφορές στον κίνδυνο νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες μεταξύ περιφερειών σε τρεις χώρες της ΕΕ.

Ο υψηλός κίνδυνος(με σκούρο κόκκινο χρώμα) υπάρχει σε πολλές από τις νότιες επαρχίες της Ιταλίας. Η έρευνα διαπίστωσε επίσης ότι οι εταιρείες του Ηνωμένου Βασιλείου έχουν ένα συγκριτικά πιο αδιαφανές πλαίσιο ιδιοκτησίας στις επιχειρήσεις με το Λονδίνο να αποτελεί την πόλη με τον υψηλότερο κίνδυνο στη χώρα.