Υπάρχουν βρυκόλακες στην Ελλάδα;

Υπήρξαν άραγε ποτέ βρυκόλακες στην Ελλάδα; Μέσα από ένα ταξίδι έρευνας στη μεσαιωνική και νεότερη ελληνική γραμματεία, η παράσταση, «Ο Έλλην Βρυκόλαξ» επιχειρεί, να μας φέρει σε επαφή με αυτά τα μυστηριώδη όντα, όπως τα συναντά κανείς στο έργο ξένων περιηγητών, λαογράφων, ποιητών αλλά και στις μαρτυρίες απλών καθημερινών ανθρώπων μέσα από τοπικές εφημερίδες ή αστικούς μύθους.

Τρεις ηθοποιοί με κύριο όργανό τους την μουσικότητα του λόγου αλλά και το σώμα τους δίνουν θεατρική υπόσταση σε κείμενα κατεξοχήν αφηγηματικά.

Ποιος είναι λοιπόν ο…. Βρυκόλακας του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη; Τι είδαν οι ξένοι περιηγητές στην προεπαναστατική νησιωτική, κυρίως, Ελλάδα; Τι κρύβουν οι αστικοί μύθοι της νεότερης Ελλάδας; Ποιος είναι ο… νεκρός αδερφός της δημοτικής μας ποίησης;

Η παράσταση "Ο Έλλην Βρυκόλαξ" μας αποκαλύπτει μία σκοτεινή μεταφυσική παράδοση στη σκιά του ελληνικού φωτός, όπου οι βρυκόλακες ή αλλιώς και βορβόλακες, στοιχειώνουν τις νύχτες της ελληνικής υπαίθρου, ενώ αυτό που φοβούνται περισσότερο και από τον ήλιο είναι… το νερό της θάλασσας.

Κι ακόμη μας ξεναγεί στα άδυτα του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά καθώς η παράσταση από σκηνή σε σκηνή μεταφέρει τους θεατές από τον ένα χώρο του θεάτρου στον άλλο.

Συντελεστές Σκηνοθεσία – Διασκευή Κειμένων: Κωνσταντίνος Ντέλλας
Παίζουν: Μαρία Μπαγανά, Κωνσταντίνος Ντέλλας, Έλενα Γεωργίου
Πρωτότυπη μουσική – Επεξεργασία Ήχου: Παναγιώτης Γεωργοκώστας
Ενδυματολογική Επιμέλεια: Ντιάνα Νοτάρογλου

 

Με την ευκαιρία αυτή, ιδού τι έχει καταγραφεί στην Ελληνική παράδοση και όχι μόνο για τις μεταφυσικές αυτές εμφανίσεις

 

Μέχρι τα μισά του 19ου αιώνα, δεκάδες ήταν οι μαρτυρίες για τις εμφανίσεις βρυκολάκων στα χωριά της Ελληνικής υπαίθρου.

 

Η Ελλάδα είναι γεμάτη από θρύλους και παραδόσεις που μιλούν για την παρουσία των βρικολάκων σε νησιά και πόλεις. Γραπτές αλλά και προφορικές πηγές σκιαγραφούν νεκροζώντανες οντότητες που ξυπνούν τις νύχτες και αναζητούν την τροφή τους. Οσμίζονται τον ανθρώπινο φόβο και διψούν για αίμα. Σύμφωνα με τις ελληνικές πεποιθήσεις στην κατηγορία αυτή ανήκουν:

-αυτοί που είχαν γεννηθεί ή η σύλληψη τους πραγματοποιήθηκε ιερή μέρα
-αυτοί που είχαν αφοριστεί από την Εκκλησία
-αιρετικοί , αποστάτες , άπιστοι
-επαγγελματίες μάγοι ή όσοι ασχολούνταν εν ζωή με τέτοιου είδους ζητήματα
-αυτοί που υπήρξαν θύματα των βαμπίρ
-όσοι δεν ενταφιάζονταν
-όσοι κατανάλωναν αρνί , το οποίο είχε δολοφονήσει λύκος
-αβάπτιστα έμβρυα.

 

Έλεγαν οι παλαιότεροι ότι δεν υπήρχε μέρα μέσα στην χρονιά που να μην είχε ακουστεί ότι την προηγούμενη νύκτα σε κάποιο χωριόεμφανίστηκε βρυκόλακας και που οι χωρικοί τον ξεφορτώθηκαν καίγοντας τον ή κόβοντας του το κεφάλι.....
Όχι μόνο οι λαογράφοι μας Ν. Πολίτης και Δ. Καμπούρογλου, αλλά και αρκετοί ξένοι περιηγητές στην Ελλάδα, έχουν καταγράψει πάμπολλες μαρτυρίες για εμφανίσεις βρυκολάκων στα χωριά της Ελληνικής υπαίθρου τουλάχιστον από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Πάμπολλα δε ήταν τα ονόματα με τα οποία οι απλοί χωρικοί, εκτός του πρωταρχικού και κυρίαρχου ονόματος, ο Βρυκόλακας, με τα οποία αποκαλούσαν τους βρυκόλακες. Μερικά από αυτά ήταν: Βορδόλακας, Ζορκόλακας, Βουρδούλακας, Βολδόλακας, Βαρβάλακας, Βουλκούλακας, Καταχανάς, Φάντακας, Κατσικάς, Λάμπασμα, Σαρκωμένος, Ανακαθούμενος, Απέθαντος κ.ο.κ. Ο μεγάλος αυτός δε αριθμός των ονομάτων για τους Βρυκόλακες, δείχνει και το πόσο πολύπίστευαν οι Έλληνες χωρικοί στην ύπαρξη των βρυκολάκων. 
Στην Ελληνική παράδοση ο βρυκόλακας, ο σκοτεινός αυτός δαίμονας, ο δραπέτης του κάτω κόσμου, δεν είναι τίποτα περισσότερο από ένα θορυβοποιό πνεύμα που βγαίνει τις νύκτες και ενοχλεί τους ζωντανούς, διψασμένο από την ανάμνηση της ζωής που είχε κάποτε, εν αντιθέσει βέβαια με τις παραδόσεις και την λογοτεχνία των Δυτικών λατίνων και των λαών των Βαλκανίων, όπου εκεί ο βρυκόλακας παρουσιάζεται ως ένα αιμοβόρο τέρας που βγαίνει την νύκτα για να ρουφήξει το αίμα των άτυχων ζωντανών που θα συναντήσει μπροστά του.....
 

Βρυκόλακες σε όλη την Ελλάδα!

Υπάρχουν περιοχές που οι μύθοι λένε ότι εκεί κατοικούσαν οι μορφές αυτές που σκορπούσαν τον τρόμο στους θνητούς. Έρημα ή πυκνοκατοικημένα μέρη είναι γεμάτα από ιστορίες κάθε είδους που βασίζονται σε αρχαίες μαρτυρίες. Το σπίτι του Καλύμνιου Βρυκόλακα εντοπίζεται στην βραχονησίδα Νεκροθήκες , η οποία στο παρελθόν χρησιμοποιούταν ως νεκροταφείο . Μάλιστα οι νησιώτες θεωρούσαν πως όταν έδυε ο ήλιος, ξεμυτούσε από το κρησφύγετο του και περιφερόταν από εδώ και από εκεί.

Απέναντι από το λιμάνι της κοσμικής Μυκόνου στη Νησίδα Εκάτη, στην Βόρεια Εύβοια στον ύφαλο Παναγιά, στη Νησίδα Καμένη στη Σαντορίνη, στο Ιόνιο Πέλαγος στο Νησί Τάφος κοντά στη Κεφαλονιά, στις Βόρειες Σποράδες στα Δαιμονονήσια, στη Σκύρο στα Βρικολακόνησα, στα Χανιά στη βραχονησίδα Καλαθά, στη Χίο στη Νησίδα Βενετικό, στη Δαιμονόπετρα της Ικαρίας, κατοικούσαν και κατέστρωναν τα σχέδια τους προς αναζήτηση βρώσης κυρίως τις βραδιές εκείνες που το φεγγάρι ήταν απών.

 

ΒΡΥΚΟΛΑΚΑΣ ΣΤΗΝ ΥΠΑΤΗ ΤΟ 1850

 

Ο Δημήτρης Αινιάν, αγωνιστής του Εικοσιένα και βιογράφος του Καραϊσκάκη, γράφει για ένα περιστατικό σχετικό με την εμφάνιση βρυκόλακα όπως του το αφηγήθηκε ο πάρεδρος ενός χωριού παραδίπλα από τα τότε Τουρκικά εδάφη και κοντά στην Υπάτη Φθιώτιδας που συνέβηκε το 1850

....Πριν δυο χρόνια βρυκολάκιασε ένας συγχωριανός μας.

Φαινόταν τις νύκτες φωτιά από τον τάφο του και πάρα πολλές φορές πήγαινε στο σπίτι του, έκανε κτύπους και θορύβους, ανακάτευε τα πράγματα μέσα στο σπίτι του και η δυστυχισμένη γυναίκα του, που την τρόμαζε και την κυνήγαγε γύρω από το τραπέζι, κινδύνευε να πεθάνει από τον φόβο της, γιατί κανείς από τους γειτόνους της δεν πήγαινε να την βοηθήσει. 

Όταν δε νύκτωνε όλοι είμαστε αναγκασμένοι να κλείνουμε καλά τις πόρτες και τα παράθυρα στα σπίτια μας και να τα φυλάμε καλά για να μην έλθει και μπει ο βρικόλακας και στα δικά μας σπίτια. 

Τέλος πάντων αφού δεν μπορούσαμε να υποφέρουμε αυτήν την δυστυχισμένη ζωή, αποφασίσαμε να ανοίξουμε τον τάφο του πεθαμένου και βρυκολακιασμένου συγχωριανού μας. Και τι βρίσκουμε μέσα στον τάφο του???? 

Αυτόν ολόκληρο και απείραχτο, όπως ήταν τότε που τον θάψαμε και είχε κιόλας παχύνει περισσότερο και ήταν και τροφαντός..... 

Όλοι απορήσαμε όταν τον είδαμε, έτσι όπως ήταν. 

Τότες μας λέγει ο εφημέριός μας να φέρουμε ένα παλούκι και αφού τον έφεραν μας είπε:

"Πάρτε ένας από εσάς το παλούκι και κρατώντας τον με τα δύο χέρια, με όλη την δύναμή του να κτυπήσει το σώμα του βρυκολιασμένου επάνω στην καρδιά ώστε το παλούκι να περάσει από την άλλη τη μεριά".

Τότες ο εφημέριος απευθύνθηκε σε ένα δυνατό και ψηλό νεαρό για τον οποίο υπέθεσε ότι θα είχε, λόγω σώματος και ύψους και περισσότερο θάρρος από μας τους υπόλοιπους και του είπε:Κανείς από εμάς δεν κινήθηκε από φόβο για να πάρει το παλούκι και να κάνει αυτό που είπε ο εφημέριος.

"Μη φοβάσαι παιδί μου, γιατί είναι ντροπή ένας άνθρωπος, όπως είσαι εσύ, να φοβάσαι από έναν πεθαμένο. Έπειτα, δεν ξέρεις ότι σήμερα είναι Σάββατο, μέρα που ο βρυκόλακας δεν έχει καμιά εξουσία και δύναμη να κάνει κακό???"

Ο νέος και από ντροπή αλλά και από σεβασμό στον εφημέριο, δεν τόλμησε να αρνηθεί και παίρνοντας το παλούκι, στάθηκε πάνω από το σώμα του βρυκόλακα και με όλη του την δύναμη το κάρφωσε στην καρδιά. Αλλά με φρίκη όλοι μας είδαμε ότι το παλούκι δεν μπήχτηκε στο σώμα και ο βρυκόλακας μαζεύτηκε ως να ήταν ζωντανός. 

Ακόμα και μέχρι σήμερα αυτό το θυμάμαι ακόμα....

Τότες το παλούκι έπεσε από τα χέρια του νεαρού συγχωριανού μας και από τη μεγάλη μας τρομάρα θα φεύγαμε όλοι αν δεν μας εμψύχωνε ο εφημέριος μας λέγοντας μας ότι ο βρυκόλακας το Σάββατο δεν μπορεί να μας κάνει κακό. 

Μας διατάζει λοιπόν τότε να φέρουμε ξύλα και να ανάψουμε μια φωτιά πάνω στον βρυκόλακα. Καταφέραμε να τον κάψουμε μετά από τρεις ώρες και από τότε δεν είδαμε άλλον βρυκόλακα στο χωριό μας, εκτός από έναν που βρυκολάκιασε εχθές και το οποίον αύριο θα τον ξεθάψουμε για να τον κάψουμε και αυτόν.......

 

ΣΤΗΝ ΖΑΚΥΝΘΟ.....

Ο ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΟΣ ΚΑΙ ΝΕΩΤΕΡΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ είναι γεμάτος από μαρτυρίες και αναφορές για εμφανίσεις βρικολάκων. Ο Σικελός περιηγητής  Xavier Scrofani που περιόδευσε από τα μέσα του 1795 έως και στις αρχές του 1796 στο χρονικό του καταγράφει μια ιστορία για βρυκόλακα στην Ζάκυνθο: 

Μια νύκτα που έλειπε ο άντρας της από το χωριό, πήρε μια τσάπα, ένα σφυρί και καρφιά, πήγε στο νεκροταφείο, ξέθαψε το πτώμα και τοκάρφωσε με τέσσερα καρφιά στα χέρια και τα πόδια. Από τότε δεν ξαναφάνηκε στο κρεβάτι της ο βρικόλακας .........Μια νεαρή γυναίκα, η Ελένη Ματαράγκα, αγαπούσε ένα συγχωριανό της. Τελικά επειδή αυτός ήταν φτωχός, οι γονείς της την πάντρεψαν με έναν άλλο πλουσιότερο. Ο νεαρός επειδή έχασε την Ελένη μετά από λίγες μέρες πέθανε από την στεναχώρια του. Την νύκτα της κηδείας του εμφανίστηκε βρυκολακιασμένος στο κρεβάτι της. Μια δυό τρεις φορές, αρκετές φορές και κάθε βράδυ. Πως να γλυτώσει από τον βρικόλακα; 

ΣΤΗΝ ΚΟΡΙΝΘΟ.....

Επίσης ο Scrofani στο ίδιο χρονικό του περιγράφει λεπτομερώς μια τελετή εξορκισμού βρικόλακα στην Κορινθία όπως την είδε ο ίδιος και στην οποία παρευρισκόταν και ο μητροπολίτης Κορινθίας Γρηγόριος.

.....Πρώτα πρώτα οι κάτοικοι συγκεντρώνουν ένα χρηματικό ποσό για τον μητροπολίτη. Ύστερα οι συγγενείς ετοιμάζουν ένα πλούσιο τραπέζι μέσα στο νεκροταφείο, μπροστά στον ανοικτό τάφο του βρικολακιασμένου συγχωριανού τους. Αν είναι φτωχοί και δεν έχουν χρήματα τα έξοδα τα αναλαμβάνει ο πλουσιότερος του χωριού. 

Ο μητροπολίτης καλεί τον πεθαμένο, "εις το όνομα του Θεού" να γευτεί τα φαγητά που του προσφέρονται. Η άρνηση αποτελεί απόδειξη ότι είναι πραγματικά πεθαμένος και αφορισμένος και ότι μόνο το πνεύμα του προκαλεί τις ενοχλήσεις στους συγχωριανούς του. Ύστερα ο μητροπολίτης φοράει την μίτρα του και σπάζει σε μια λεκάνη 31 αυγά, προσθέτει μερικά άνθη πορτοκαλιάς, αλεύρι και εξαιρετικό κρασί, τα ανακατεύει με μια δέσμη από κλαριά μυρτιάς, ραντίζει το πτώμα με το παραπάνω μείγμα και δίνει εντολή να ξαναθάψουν το πτώμα μέσα στον τάφο. Μόλις τελειώσει η τελετή, ο μητροπολίτης μαζί με τους άλλους παπάδες πίνουν το μείγμα που είχε ετοιμάσει και τρώνε τα φαγητά του πεθαμένου. 

Είδα την τελετή με τα ίδια μου τα μάτια, γράφει ο Σικελός περιηγητής και νόμισα πως βρίσκομαι μπροστά σε μάγους της Θεσσαλίας. Η τελετή εξορκισμού του βρικόλακα έγινε από τον μητροπολίτη Κορινθίας Γρηγόριο. 

Η ΑΠΑΛΛΑΓΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΒΡΥΚΟΛΑΚΑ....

Ο καθιερωμένος τρόπος απαλλαγής από την τυραννία του βρικόλακα ήταν η εκταφή, το κάρφωμα με παλούκι στην καρδιά ή και το κάρφωμα με καρφιά μέσα στο φέρετρο, το ζεμάτισμα και το κάψιμο της καρδιάς ή και ολόκληρου του πτώματος. 
 

ΣΤΗΝ ΚΥΝΟΥΡΙΑ....

 

Μια παράδοση από την Κυνουρία για βρυκόλακα, όπως την διασώζει ο Κ.Ι. Μαντζουράνης λέει: Μαζώχτηκαν παπάδες και ούλος ο λαός και επήγανε στο μνήμα ούλοι και λέγανε "μέσα είσαι, μέσα είσαι". Ανοίξανε το μνήμα και τον βρήκανε και τήραε [κοίταγε]. Σκίσανε τα στήθια του και βγάλανε την καρδιά του. Βράσανε λάδι και ξύδι και την έκαψαν. Από τότε δεν ματαβγήκε........

ΕΝΑ ΑΝΟΣΙΟΥΡΓΗΜΑ ΣΤΗΝ ΑΝΔΡΟ.....

Ένα δημοσίευμα της εφημερίδας "Νέα εφημερίς" της Άνδρου στις 16-1-1893 περιγράφει ένα τρομερό γεγονός που συνέβηκε στο χωριό Βουρκωτή του νησιού:
....Η γυναίκα ενός χωρικού υπέφερε από επιλόχιο πυρετό. Ο σύζυγος, επειδή πριν λίγες μέρες πέθανε η μητέρα του, πίστεψε πως βρυκολάκιασε και βασάνιζε την νύφη της.
"Το επίμονον της συζύγου του πάθος απέδωκεν ο σύζυγος εις την προ τινών ημερών θανούσα μητέρα του ήτις, κατά την κρίσιν του, επειδή ζώσα δεν ηυτύχησε να ίδη εγγονόν, ήδη νύκτωρ επεφοίτα επί της κλίνης της ασθενούς και τεκούσης νύμφης της και παρενώχλει αυτήν. Και ο αλητήριος, χωρίς να διστάση, εξέθαψε το πτώμα της ιδίας μητρός και, φρικτόν ειπείν, διεμέλισεν αυτό εις τεμάχια, άτινα εδώ κι΄εκεί κατέρριψε......" 

Οι βρικόλακες της Μυκόνου!

Η Μύκονος, σύμφωνα με το θρύλο, φιλοξενεί τον 18 αιώνα έναν τρομερό πειρατή . Όταν οι κάτοικοι βρίσκουν το πτώμα του να κείτεται σε ένα χωράφι, πραγματοποιούν τη ταφή του, ώστε να αναπαυθεί εν ειρήνη. Αμέσως μετά την κηδεία του εκείνος κάνει την εμφάνισή του σε διάφορα μέρη και προκαλεί ανεπανόρθωτες ζημιές. Μεταμορφώνεται σε Βουρβούλακα, όπως συνηθίζουν να αποκαλούν.

Οργανώνονται λιτανείες με αποκορύφωμα να τον ξεθάψουν, να του ξεριζώσουν την καρδιά και να την πετάξουν στην περιοχή Καρδιοκαύτης.Ο δαίμονας δεν εξοντώνεται και επιστρέφει στο τόπο του εγκλήματος αναζητώντας λύτρωση. Ο μόνος τρόπος που εξασφαλίζει την ηρεμία είναι ο αποκεφαλισμός του με τούρκικο σπαθί .

 

Στην Εύβοια και τις Σποράδες

Γύρω στα 1700 στην Εύβοια, οι βρικόλακες ή ζούλακες θεωρούνται από τους κατοίκους υπεύθυνοι για μία επιδημία που σκορπάει το θάνατο! Όλα τα κουφάρια των νεκρών καίγονται με πυρωμένο σίδερο γιατί έτσι πιστεύουν πως θα σταματήσει η δράση των βρικολάκων.

Στην Αλόννησο οι λαϊκές δοξασίες λένε για "μαύρες σκιές" που καταλαμβάνουν το νησί και γραπώνουν από το λαιμό τα ανυποψίαστα θύματα. Στη Σκόπελο συστήνονται ως σκελετοί και στη Σαμοθράκη ως " οι αόρατοι με το πύρινο σώμα".

 

Στο Σαρωνικό, τη Χίο και τον Υμηττό

Στα νησιά του Σαρωνικού γίνεται λόγος για δύσμορφες παρουσίες με καμπούρα και πίνουν από το τρόπαιο της νίκης το αίμα. Στη Χίο ξεχωρίζουν για τα λευκά τους σάβανα ενώ στην Τήνο οι βρικόλακες χρησιμοποιώντας τις υπερφυσικές δυνάμεις τους κατατροπώνουν σάρκες. Διάσημος για την έντονη δραστηριότητα του είναι ο βρικόλακας του Υμηττού. Πρησμένος και άσχημος δραπετεύει από τη σπηλιά του και προσπαθεί να εγκατασταθεί στα σπίτια της Αττικής.

ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ.....

 

Αλλά και στην αρχαία Ελλάδα υπάρχουν πάμπολες αναφορές για την ύπαρξη πλασμάτων της νύκτας που μοιάζουν με φαντάσματα περισσότερα, παρά με βρικόλακες. Υπήρχαν οι συνοδοί της βασίλισσας της νύκτας, της Εκάτης, που ήταν αποκρουστικά τέρατα - δαίμονες, που περισσότερο φόβιζαν παρά ρουφούσαν το αίμα των ανθρώπων. 

 

Πώς αντιμετωπίζονται οι βρυκόλακες ανά την Ελλάδα

Σύμβολα χαράσσονται με καπνό από κερί ή μέλι ή κόκκινη μπογιά στις πόρτες και στα παράθυρα. Σταυροί από καλάμια ή δίχτυ από κόκκινη κλωστή τοποθετούνται σε τοίχους. Ράντισμα του νεκρού καθώς και του μνήματος με αγιασμένο ύδωρ διώχνουν μακριά το άρρωστο πνεύμα και αποτρέπουν την μετάλλαξη.

Στην Αμοργό απαγορεύεται δια ροπάλου η ύπαρξη ενός ποτηριού που εμπεριέχει νερό δίπλα στο κρεβάτι γιατί η παράδοση λέει πως "ο ντουσμάνης" τρώει και πίνει ότι βρει, εκτός από κρασί! Στη Μυτιλήνη δεν σφυρίζουν ποτέ τα μεσάνυχτα για να μην προκαλέσουν τους βρυκόλακες.

Στη Κρήτη ο Καταχανάς παίρνει ανθρώπινη μορφή και συμμετέχει στις εκδηλώσεις των χωριών. Δείχνουν την συμπάθεια τους στο πρόσωπο του τσαγκάρη και υπό την ιδιότητα αυτή απειλούν την περιοχή. Έτσι λοιπόν όπλα για την καταπολέμηση τους θεωρείτο το αλμυρό νερό, ξύλο συκιάς, καρφιά σε φέρετρο, σκόρδα, κρεμμύδια, λάδι, ξύδι, βραστό νερό και φυσικά σταυροί.