Έθιμα των Χριστουγέννων στην Ελληνική τέχνη

Η πιο όμορφη και χαρούμενη εποχή του χρόνου έφτασε και όλη η Ελλάδα βάζει τα γιορτινά της! Σπίτια, μαγαζιά και πλατείες στολίζονται με χριστουγεννιάτικα δέντρα και καράβια, οι δρόμοι και τα καφέ φωτίζονται με πολύχρωμα λαμπιόνια, γιορτινές μελωδίες μας συντροφεύουν στις βόλτες μας. Μικρά και … μεγάλα παιδιά υποδέχονται τα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά με έθιμα και παραδόσεις που έχουν τις ρίζες τους βαθιά στο χρόνο. Πολλά απ αυτά έχουν περάσει και μέσα στην Ελληνική τέχνη. 

Στολισμός του δέντρου...

Ο στολισμός του χριστουγεννιάτικου δέντρου έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα. Οι αρχαίοι Έλληνες στόλιζαν κλαδιά ελιάς ή δάφνης με κόκκινες και λευκές κορδέλες από μαλλί και με διάφορα γλυκίσματα, ώστε να ευχαριστήσουν τους θεούς για την προηγούμενη σοδειά και να ζητήσουν την εύνοιά τους για την επόμενη. Στη συνέχεια, περιέφεραν σε πομπή τα στολισμένα κλαδιά που ονόμαζαν «εἰρεσιῶναι» ή τα κρεμούσαν στην εξώπορτα μέχρι τον ερχομό της επόμενης χρονιάς.

Σήμερα, στα περισσότερα ελληνικά σπίτια είναι διαδεδομένος ο στολισμός του έλατου, τον οποίο έφερε στην Ελλάδα ο πρώτος της βασιλιάς, ο Όθωνας. Καθώς πλησιάζουν οι μέρες των Χριστουγέννων, τα παιδιά προσμένουν με αγωνία το έθιμο και στολίζουν το δέντρο με ιδιαίτερη χαρά, όπως φαίνεται κι από τον πίνακα του Σπύρου Βικάτου «Χριστουγεννιάτικο Δέντρο» στην Εθνική Πινακοθήκη.

...ή καραβάκι;

Στην Ελλάδα, ως χώρα ναυτική, υπάρχει η συνήθεια σε πολλά νησιά αντί για δέντρο, τα παιδιά να στολίζουν καραβάκια. Παλιότερα, τα είχαν μαζί τους όταν έλεγαν τα κάλαντα για να βάλουν εκεί τα κεράσματα που έπαιρναν για το τραγούδι τους. Σήμερα, το καράβι στολίζεται στο εσωτερικό πολλών ελληνικών σπιτιών ή στις πλατείες περιοχών που έχουν ιδιαίτερη σχέση με τη θάλασσα, όπως στην πλατεία Αριστοτέλους της Θεσσαλονίκης.

Να τα πούμε;

Χριστούγεννα και Πρωτοχρονιά στην Ελλάδα σημαίνουν ευχές και χαρούμενες μελωδίες! Το έθιμο θέλει την παραμονή των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς και των Θεοφανείων, τα παιδιά να γυρνούν από γειτονιά σε γειτονιά, χτυπώντας το κουδούνι της πόρτας και να ρωτούν: «Να τα πούμε;». Με το τριγωνάκι και το τύμπανό τους, άλλοτε με φυσαρμόνικες ή ακορντεόν και στα νησιά με βιολιά και κιθάρες, φέρνουν χαρά και “πλημμυρίζουν” με ευχές το σπιτικό σας. Ο πιο γνωστός πίνακας ελληνικής ζωγραφικής που απεικονίζει με μοναδική λιτότητα και ευαισθησία το γιορτινό αυτό έθιμο είναι «Τα Κάλαντα» του Νικηφόρου Λύτρα, ένα από τα κορυφαία έργα της ελληνικής ηθογραφικής ζωγραφικής, γεμάτο συμβολισμούς και αφοπλιστική ειλικρίνεια. 

Ρόδι για καλή τύχη

Σύμβολο καλοτυχίας, αφθονίας, νεότητας και γονιμότητας από την αρχαιότητα, το ρόδι, ο ευεργετικός καρπός με το κατακόκκινο χρώμα, την υπέροχη γεύση και τις σχεδόν «μαγικές» ιδιότητες, ενέπνευσε πολλούς καλλιτέχνες, όπως τον Γεώργιο Ιακωβίδη στον πίνακα «Ρόδια». Σύμφωνα με το μύθο, το ρόδι δοκίμασε η κόρη της θεάς Δήμητρας Περσεφόνη κατά την παραμονή της στον Άδη κι από τότε ο καρπός αυτός συνδέθηκε με την αναγέννηση της φύσης και τον κύκλο των εποχών. Σήμερα, σε πολλές περιοχές της Ελλάδας, την ημέρα της Πρωτοχρονιάς, ο νοικοκύρης του σπιτιού σπάει στην εξώπορτα ένα ρόδι, ρίχνοντας το με δύναμη, ώστε να σκορπίσουν οι σπόροι του και το σπίτι να “γεμίσει" ευτυχία και υγεία.

Σπάστε κι εσείς ένα ρόδι στο κατώφλι σας και ευχηθείτε ό,τι ποθείτε περισσότερο για την καινούργια χρονιά! 

Καλικάντζαροι. Οι επισκέπτες του Δωδεκαήμερου!

Σ' ολόκληρη την Ελλάδα, από τα Χριστούγεννα έως την παραμονή των Φώτων, ζωντανεύει ο θρύλος των Καλικαντζάρων. Κατά τη λαϊκή φαντασία, είναι τερατάκια με στραβά πόδια και χέρια, με καμπούρα, μεγάλα αυτιά και όποια δυσμορφία μπορεί να φανταστεί κανείς, που για το λόγο αυτό, είναι καταδικασμένα να ζουν κάτω από τη γη, πριονίζοντας όλο το χρόνο το δέντρο που στηρίζει τον πάνω κόσμο. Τα Χριστούγεννα, όμως, που το πριόνισμα κοντεύει να τελειώσει αποφασίζουν να επισκεφθούν τους ανθρώπους για να ξεσκάσουν πειράζοντάς τους με κάθε είδους αταξία και πονηριά! Εκείνοι με τη σειρά τους προσπαθούν να τα αντιμετωπίσουν, βάζοντας στην πόρτα τους ένα κόσκινο ή κρεμώντας μια κρεμύδα! 

Τους καλικάντζαρους αποτύπωσε με εκφραστικότητα στο βιβλίο "Αερικά, ξωτικά και καλικάντζαροι" του Θ. Βελλούδιου ο σύγχρονος ζωγράφος Π. Τέτσης, ενώ ο σημαντικός λαογράφος Νικόλαος Πολίτης στο βιβλίο του Παραδόσεις περιγράφει: “Οι Λυκοκατζαραίοι έρχονται από τη γης αποκάτου. Ούλον το χρόνο πελεκάν με τα τσεκούρια να κόψουν το δέντρο που βαστάει τη γης. Κόβουν, κόβουν όσο που μενέσκει λιγάκι ακόμα, ως μια κλωνά άκοπο, και λεν “χάισε να πάμε, και θα πέσει μοναχό του”. Γυρίζουν πίσω της Βάφτισης, και βρίσκουν το δέντρον ολάκερον, ακέριον μπίτι. Και πάλε κόβουν, και πάλ’ έρχονται κι ούλο φτόνη τη δουλειά κάνουν”.

Μια πνευματική γιορτή

Ο σπουδαίος Έλληνας καλλιτέχνης Δομίνικος Θεοτοκόπουλος, γνωστός ως El Greco, αποτύπωσε στο έργο του «Η γέννηση του Ιησού» την πνευματικότητα και τον μυστικισμό των ελληνικών Χριστουγέννων. Παρακολουθείστε κι εσείς τη χριστουγεννιάτικη λειτουργία σε κάποιο ξωκλήσι των Κυκλάδων ή της Δωδεκανήσου, σε κάποιο μοναστήρι της Πελοποννήσου λαξευμένο στο βράχο ή στη μεγαλόπρεπη μητρόπολη της Αθήνας και νιώστε τη θρησκευτική κατάνυξη να σας κατακλύζει.

Μέσα από τα μάτια της λογοτεχνίας

Γνωρίστε τη μαγεία των ελληνικών Χριστουγέννων διαβάζοντας ελληνική λογοτεχνία! Τα Χριστουγεννιάτικα Διηγήματα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη θα σας μεταφέρουν στα Χριστούγεννα αλλοτινών εποχών μέσα από την απαράμιλλη φαντασία κι εκφραστική ικανότητα του μεγάλου Έλληνα λογοτέχνη από τη Σκιάθο. “Το Χριστόψωμο", "Η Σταχομαζώχτρα", "Ο Αμερικάνος", "Στο Χριστό, στο Κάστρο", "Τα Χριστούγεννα του τεμπέλη" είναι μερικά από τα πιο τρυφερά, πιο αγαπημένα διηγήματα του μεγάλου Έλληνα συγγραφέα που μεγάλωσαν γενιές και γενιές.