Πνεύμα Χριστουγέννων
Καταδιώκοντας το .. πνεύμα των γιορτών και τα hi tech κλισέ
Παραμονές γιορτών υπάρχει πάντα ένα δυσερμήνευτο άγχος με τα δώρα των παιδιών. Φταίει ίσως που τα ρωτάς τι θέλουν κι ανοίγουν με ύφος ειδικού λίστες φτιαγμένες σε ... excel, έτοιμα να σου δώσουν κωδικό πώλησης για την πλέον σύγχρονη έκδοση του παιχνιδιού που διάλεξαν στο e shop της ... γειτονιάς τους. Κι είναι ίσως να χαμογελάς με όλα τούτα τα καμώματα της νέας γενιάς και της νέας τεχνολογίας αλλά σήμερα ίσως πρέπει να δούμε πόσο μεταλλάχτηκε με τα χρόνια το έρμο το πνεύμα των Χριστουγέννων.
Σε κάτι αλλοτινούς καιρούς ως παιδιά λατρεύαμε να του παραδινόμαστε. Ήταν οι εποχές που τα λίγα μας έκαναν .. πλούσιους. Πλουσιότερους από τα πολλά της σήμερον, που μας φτωχαίνουν. Θυμάμαι ένα μετρίου αναστήματος, μαδημένο, κιτς δεντράκι (απομίμηση αληθινού), που 'βγαινε κάθε χρόνο τέτοιες μέρες από το πατάρι.
Στηνόταν αναγκαστικά στο παράθυρο (πρώτο τραπέζι πίστα) και φορτωνόταν με γυάλινες λάμπες, που όλο και λιγόστευαν από τα ατυχήματα και τις αδεξιότητες. Τριγύρω του απλωνόταν μία σειρά από φώτα (που δεν έπαιζαν μουσικές και κάλαντα) αλλά το ομόρφαιναν με το φως τους. Τότε, βλέπετε, τα φωτάκια ήταν ... φωτάκια κι όφειλαν απλώς να φωτίζουν. Οι λάμπες ήταν .. λάμπες και έσπαζαν γιατί ήταν γυάλινες. Τα δέντρα ήταν .. Χριστουγεννιάτικα δέντρα και παρότι το οικολογικό κίνημα ήταν λιγότερο διαδεδομένο, θεωρούσαμε αυτονόητο πως δεν θα θυσιάσουμε δάση για να κάνουμε το κέφι μας. Α και η αλήθεια είναι πως δεκάρα δεν δίναμε ως πιτσιρίκια για το πως κληρονομήσαμε το έθιμο. Ούτε τυραννιόμασταν με διλήμματα του στυλ "δέντρο ή καράβι ". Οι γειτονιές τότε δεν φωτίζονταν με λαμπιόνια, ούτε σωλήνες από νέον "έγραφαν" το περίγραμμα των σπιτιών. Και χιόνι εκεί τριγύρω τα Χριστούγεννα δεν θυμάμαι ποτέ. Θυμάμαι όμως έντονα τις ζεστές παλτουδιές και τα πλεκτά σκουφάκια, που επιστρατεύαμε για να τρέχουμε και να παίζουμε στους δρόμους. Μία πανευτυχής και ξέγνοιαστη πιτσιρικαρία, που δεν κρύωνε εύκολα, δεν κολλούσε μικρόβια -κι ας έτρωγε ... χώμα με το κουτάλι- και δεν μαζευόταν με τίποτα. Τα σοκάκια άλλωστε, τω καιρώ εκείνω, ήταν μία ασφαλής υπόθεση. Οι υπολογιστές, το ίντερνετ και οι ... ηλεκτρονικές λίστες δώρων ήταν ακόμη σενάρια επιστημονικής φαντασίας, που ίσως μόνο ο Άρθουρ Κλαρκ μπορούσε να σκαρφιστεί.
Και καθώς πλησίαζαν οι γιορτές και οι μεγάλοι αγωνιούσαν να μας σκηνοθετήσουν την ατμόσφαιρα, άρχιζαν οι πλάγιες ερωτήσεις για το "τι θέλεις να σου φέρει ο Άη Βασίλης". Κι εμείς -επειδή είμασταν προ πολλού υποψιασμένοι για το … ραχάτι του Αγίου- ζητούσαμε το κατιτίς μας, το συμβολικό. Ένα βιβλίο, μία κούκλα, μία μπάλα, ένα αυτοκινητάκι. Και εκείνα τα μπιχλιμπίδια δεν είχαν ποτέ σαφή εικόνα στο μυαλό μας. Ξέραμε μόνο ότι θα τα βρούμε αμπαλαρισμένα κάτω από το δέντρο. Και η ασάφεια είχε την μαγεία της, καθώς τα δώρα διατηρούσαν εν μέρει το στοιχείο της έκπληξης. Το γενικόλογο αίτημα για βιβλίο αποκτούσε τίτλο συγκεκριμένο και εξώφυλλο. Η «ακαθόριστη» κούκλα έπαιρνε όψη, η μπάλα αποκτούσε χρώμα και το αυτοκινητάκι είχε αίφνης σχήμα και μέγεθος.
Και το κυριότερο ίσως ήταν ότι πίσω από τις επιλογές των δώρων νοιώθαμε πως υπήρχε κάτι σπουδαιότερο: ο τρόπος που εμείς οι «μικροί» εμπιστευόμασταν τα .. όνειρά μας στους «μεγάλους» και εκείνοι με την σειρά τους -σαν συμμέτοχοι στο γιορτινό παραμύθι- τα μορφοποιούσαν. Χωρίς barcode και στυλιζαρισμένες επιλογές. Αφήνοντας χώρο στην φαντασία και στην αγάπη.
. .......
Ουμπέρτο Έκο: Το πνεύμα των Χριστουγέννων και η μετάλλαξή του
Τα Χριστούγεννα θα γίνουν και φέτος θέμα πολύωρων τηλεοπτικών εκπομπών, που θα αναλύσουν διεξοδικά την «λάθος» ημερομηνία τους, το «συγκεχυμένο» τους αστέρι, την φάτνη που ίσως να ‘ταν σε σπίτι κι όχι σε σπήλαιο και κάθε δοξασία ή παράδοση που αντέχει αμφισβητήσεις και αποδόμηση. Στον αντίποδα ο σύγχρονος καταναλωτικός χαρακτήρας του εορτασμού ενισχύεται για να θυμίζει σε όλους μας πως τα Χριστούγεννα είναι άλλη μία γιορτή για .. έξοδα.
Ας μιλήσουμε λοιπόν, με αριθμούς, η εποχή μας έτσι κι αλλιώς, συνεννοείται με νούμερα: Πάνω από 10 δισ. ευρώ διέθεσαν, τέτοιες μέρες προ δεκαετίας, τα ελληνικά νοικοκυριά σε εορταστικές αγορές, δηλαδή, στην ουσία, σε δώρα προς εαυτούς και αλλήλους.
Πώς αγοράζονταν όλα αυτά; Mε τον 13ο μισθό, φυσικά, με πιστωτικές κάρτες επίσης, και, βέβαια, με εορτοδάνεια, που τότε ήταν πολύ δημοφιλή. Στις μέρες μας το κλίμα είναι εντελώς διαφορετικό: ο 13ος μισθός δεν υπάρχει και για κάρτες και δάνεια ούτε λόγος να γίνεται. Παρά ταύτα μοχλός όλων, γενεσιουργός αιτία και μέτρο των πάντων λογίζεται και σήμερα το χρήμα. Σχεδόν δεν υπάρχει ανθρώπινη σχέση που να ρυθμίζεται χωρίς τη διαμεσολάβησή του. Ακόμη κι οι καλύτερες και πιο ανθρώπινες χειρονομίες μας –όπως το δώρο σε όσους αγαπάμε, αυτή η ένδειξη αγάπης, σεβασμού και τιμής- μοιάζει να συναρτάται απόλυτα με την αγοραστική μας ικανότητα.
Tο δώρο σήμερα αποτελεί ένα μεγάλο κομμάτι της νέας οικονομίας. Συνδεδεμένο άρρηκτα με τις τάσεις και τις διαθέσεις της αγοράς, με την ιεροτελεστία της κατανάλωσης, έχει χάσει σε μεγάλο βαθμό εκείνο το κάτι από το συναίσθημα του δωρητή, εκείνη τη μικρή έστω ιδιαιτερότητα που το έκανε μοναδικό. Προϊόντα της αλυσίδας μαζικής παραγωγής, τα δώρα για παιδιά, τα πάσης φύσεως αντικείμενα που προορίζονται για φίλους και συγγενείς, τα χριστουγεννιάτικα «δώρα» (στολίδια) που κάποτε φτιάχνονταν μόνο με τη... διαμεσολάβηση των ιδεών, της φαντασίας και του ελεύθερου χρόνου από ευτελή υλικά, προσφέρονται πλέον σε εκατομμύρια πολλαπλά αντίτυπα. Έτσι υπηρετούν απόλυτα τις νέες παγκοσμιοποιημένες μας αντιλήψεις περί γιορτών και κατανάλωσης και μας ωθούν σταδιακά να κατανοούμε την … τσιγκούνικη διάθεση του Εμπενέζερ Σκρούτζ και την απέχθειά του στα Χριστούγεννα. Εν τούτοις, το πνεύμα των Χριστουγέννων δεν σκόπευε ποτέ να ασχοληθεί με τον καταναλωτισμό και τις … μικρότητές μας. Και καθώς η εποχή και η κρίση δεν ευνοούν τα έξοδα, είναι ευκαιρία να παραμερίσουμε την "περι-ουσία" και να ασχοληθούμε με την ουσία και το αληθινό πνεύμα των γιορτών και των δώρων μας.
Σε ανύποπτο χρόνο ένας από τους μεγαλύτερες διανοητές της εποχής μας, ο Ουμπέρτο Έκο εξήγησε σε ένα ενδιαφέρον κείμενό του γιατί επιμένει να γιορτάζει κάθε χρόνο τα Χριστούγεννα, γράφοντας: «Βρισκόμαστε στην κρίσιμη περίοδο του ...
