Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών: Ταξίδι στο Διάστημα και στον χρόνο με το Newall

Δεν είναι μόνο ένα ταξίδι στο Διάστημα αυτό που μπορεί να απολαύσει κανείς στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών. Είναι και ένα ταξίδι στον χρόνο.

Το όχημα και για τα δυο ταξίδια είναι το Newall, το άλλοτε μεγαλύτερο τηλεσκόπιο στον κόσμο που φέτος συμπληρώνει 150 χρόνια ζωής.
   
Όλα ξεκίνησαν το 1862 όταν ο Ρόμπερτ Στέρλινγκ Νιούαλ, ένας ευκατάστατος μηχανικός και ερασιτέχνης και αστρονόμος, ζήτησε από τον κατασκευαστή επιστημονικών οργάνων Τόμας Κουκ να κατασκευάσει για λογαριασμό του ένα τηλεσκόπιο το οποίο θα τοποθετούσε στο ιδιωτικό παρατηρητήριο που διατηρούσε στο Γκέιτσχεντ, μια μικρή πόλη κοντά στο Νιούκαστλ της Αγγλίας.
   
Ο Κουκ δεν πρόλαβε να δει ολοκληρωμένο το δημιούργημά του, καθώς άφησε την τελευταία του πνοή το 1868. Το τηλεσκόπιο με τον φακό των 62,5 εκατοστών, το μήκος των 9,1 μέτρων και του συνολικού βάρους 10 τόνων, θα ολοκληρωνόταν το 1869 και λίγους μήνες αργότερα θα στρεφόταν για πρώτη φορά προς τον ουρανό. Ήταν, εκείνη την εποχή, το μεγαλύτερο τηλεσκόπιο στον κόσμο και εκτός από αντικείμενο αστρονομικής παρατήρησης θα γινόταν και αντικείμενο δημοσιογραφικής έρευνας: παρουσιάζοντας το τηλεσκόπιο στους αναγνώστες του, το επιστημονικό περιοδικό Nature θα έκανε λόγο για «έμβλημα της οπτικής τέχνης».
   
Θα γινόταν επίσης και αντικείμενο εθνικής υπερηφάνειας αφού έως τότε, επισήμαινε στο άρθρο του ο συντάκτης του Nature, τα τηλεσκόπια που υπήρχαν στα παρατηρητήρια της Οξφόρδης και του Κέιμπριτζ ήταν γαλλικής και γερμανικής κατασκευής. Μόνο που στο ιδιωτικό παρατηρητήριο του Ρόμπερτ Στέρλινγκ Νιούαλ το μεγαλύτερο τηλεσκόπιο του κόσμου δεν αξιοποιήθηκε όσο έπρεπε: στα είκοσι χρόνια που έμεινε εκεί, μόνο μια νύχτα μπόρεσε ο ερασιτέχνης αστρονόμος να χρησιμοποιήσει το πλήρες άνοιγμά του.
   
Ο Νιούαλ θα εγκατέλειπε τα εγκόσμια το 1889 κληροδοτώντας στην επιστήμη την ανακάλυψη δυο κρυστάλλων μεγάλων διαστάσεων από στεφανύαλο και πυριτύαλο και φυσικά το τηλεσκόπιό του. Εκείνο πάλι θα έβρισκε τη θέση του που του άξιζε το 1891 με τη μετεγκατάστασή του στο πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ. Κι όλα αυτά χάρις στον γιο του Νιούαλ, ο οποίος είχε κληρονομήσει το πάθος από τον πατέρα του. Ήταν εκείνος που πρότεινε στη διοίκηση του πανεπιστημίου να καλύψει τα έξοδα της μεταφοράς ενώ προσφέρθηκε να εργαστεί αμισθί επί μία πενταετία ως κύριος παρατηρητής και υπεύθυνος του τηλεσκοπίου.
   
Το τηλεσκόπιο Newall γνώρισε στο Κέμπριτζ την επιστημονική δόξα που του άξιζε συμβάλλοντας μεταξύ άλλων στην παρατήρηση των ακτινικών ταχυτήτων των αστέρων. Κι έπειτα από πέντε και πλέον δεκαετίες λειτουργίας, το Newall θα μεταναστεύσει στην Ελλάδα. «To 1950 το αστεροσκοπείο του Cambridge εστίασε την έρευνά του στην Ηλιακή φυσική. Δεν διέθετε τους πόρους για την μετεστέγαση του και αποφάσισε να το δωρίσει σε όποιο άλλο Πανεπιστήμιο ή Αστεροσκοπείο το ήθελε» αναφέρει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο αστρονόμος του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών Δρ Βαγγέλης Κολοκοτρώνης. «Τον Αύγουστο του 1955 με την ευκαιρία της οργάνωσης της Διεθνούς Αστρονομικής Ένωσης στο Δουβλίνο της Ιρλανδίας, Έλληνες και Άγγλοι αστρονόμοι συναντήθηκαν και αποφασίστηκε να δωρηθεί το τηλεσκόπιο στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών. Η αποσυναρμολόγηση και η μεταφορά του οργάνου στην Ελλάδα έγινε χάρη στην προσφορά Ελλήνων εφοπλιστών. Το τηλεσκόπιο τοποθετήθηκε στην Πεντέλη το 1959 και ξεκίνησε να λειτουργεί το 1960. Ήταν δε το μεγαλύτερο τηλεσκόπιο της Ελλάδας μέχρι το 1975».
   
Στην Πεντέλη θα ξεκινήσει ένας νέος κύκλος ζωής για το τηλεσκόπιο Newall. Το ελληνικό κράτος χρηματοδοτεί την κατασκευή του θόλου, η διάμετρος του οποίου είναι 14 μέτρα και το τηλεσκόπιο θα στραφεί προς τον ουρανό, τον ελληνικό αυτή τη φορά, το 1959, ενώ εξοπλίζεται με φωτογραφική κάμερα, φασματογράφο, πολωσίμετρο και φωτόμετρο. Για πολλά από τα επόμενα χρόνια θα αποτελέσει την είσοδο των Ελλήνων αστρονόμων στον κόσμο της σύγχρονης παρατηρησιακής αστροφυσικής μέχρι που θα τεθεί εκτός λειτουργίας εξαιτίας των προβλημάτων που αντιμετώπιζαν ο μηχανισμός του, ο θόλος που το περιβάλλει αλλά και το κτίριο του Κέντρου Επισκεπτών.
   
Από το 2013 άνοιξε ένας νέος κύκλος ζωής για το υπεραιωνόβιο τηλεσκόπιο με την επισκευή του μηχανισμού του. Γιορτάζει τα 150 του χρόνια «υγιές» και στη διάθεση των επισκεπτών του αστεροσκοπείου για να κάνουν το δικό τους ταξίδι στον ουρανό. Πόσο μακριά όμως μπορεί να δει κανείς με το Newall; «Εκατομμύρια έτη φωτός. Αυτό όμως έχει σχέση και με την φωτορύπανση της πόλης των Αθηνών η οποία τυφλώνει και τα τηλεσκόπια και τα ανθρώπινα μάτια» απαντά στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Κολοκοτρώνης. «Μπορεί κανείς να δει πεντακάθαρα τους μεγάλους πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος (Κρόνο και Δία), την Σελήνη και τα λαμπρά αστέρια του Αττικού ουρανού. Εάν οι καιρικές συνθήκες είναι ευνοϊκές, τότε μπορούν να παρατηρηθούν νεφελώματα και ομάδες αστεριών στην άκρη του Γαλαξία μας, 25000 έτη φωτός μακριά» συμπληρώνει.
   
Ο Βαγγέλης Κολοκοτρώνης σημειώνει πως το Newall παραμένει ένα πολύ μεγάλο τηλεσκόπιο για την εκπαίδευση και εκλαΐκευση της επιστήμης της αστρονομίας. Όσο για τις αντοχές του, αυτές είναι αδιαμφισβήτητες. «Κάλλιστα θα μπορούσε να αντέξει άλλα 150 χρόνια αρκεί να συνεχίζεται ανελλιπώς η συντήρηση του θόλου -και των μηχανικών τμημάτων του- ο οποίος το φιλοξενεί» αναφέρει. Το ταξίδι, με άλλα λόγια, συνεχίζεται...