Φως στο μυστήριο με το ρουθήνιο-106
Μπήκε απρόσμενα στη ζωή των Ευρωπαίων σαν... ραδιενεργός εισβολέας άγνωστης προέλευσης. Το ισότοπο ρουθήνιο-106 άφησε τα ίχνη του στην Ελλάδα, αλλά και σε πολλές άλλες ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Ιταλία, η Ελβετία, η Γερμανία, η Φινλανδία, η Αυστρία και η Σλοβενία. Μούδιασμα και στο άκουσμα μόνο περί ραδιενέργειας - δεν είναι μόνο η μνήμη του Τσερνόμπιλ που ξύπνησε, είναι και η ζώσα πραγματικότητα μιας εποχής βίαιης, με το φόβητρο των πυρηνικών να έχει βγει από το καβούκι του.
Το Ru-106 παράγεται σε πυρηνικούς αντιδραστήρες και δεν θυμίζει σε τίποτε το ευγενές μέταλλο ρουθήνιο που χρησιμοποιείται σε φωτοβολταϊκά, σε καταλύτες ή και στη μύτη ακριβών στυλογράφων.
Οι επιστήμονες είναι καθησυχαστικοί για το ρουθήνιο-106, καθώς οι χαμηλές τιμές συγκεντρώσεων που ανιχνεύθηκαν στην ατμόσφαιρα της χώρας μας από 27 Σεπτεμβρίου ως 5 Οκτωβρίου 2017, όπως επισημαίνει η Ελληνική Επιτροπή Ατομική Ενέργειας, «δεν ενέχουν τον παραμικρό κίνδυνο για την υγεία ή το περιβάλλον». Μάλιστα, την περασμένη Πέμπτη ανακοινώθηκε από την αρμόδια αρχή ότι «πλέον οι ανιχνεύσιμες ποσότητες είναι σχεδόν μηδενικές»
. «Το Βήμα» ρίχνει φως στην υπόθεση «ρουθήνιο-106» και διερευνά την πηγή προέλευσής του. Είναι ενδιαφέρον ότι ο καθηγητής πυρηνικής Φυσικής στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας κ. Θανάσης Γεράνιος, ο οποίος χρόνια ασχολείται με θέματα ραδιενέργειας, μας ταξιδεύει με τον παγκόσμιο χάρτη μετρήσεων ραδιενέργειας... ανά χείρας. Η εμπειρία και η γνώση του μας οδηγούν ως τους χώρους επεξεργασίας ραδιενεργών αποβλήτων, οι οποίοι εκτιμά ότι είναι η πιο πιθανή πηγή προέλευσης του ρουθηνίου-106 το οποίο ανιχνεύθηκε στην ατμόσφαιρα της Ευρώπης.
Είναι η πρώτη φορά που εντοπίζεται ρουθήνιο-106 στην ατμόσφαιρα της Ελλάδας; Θυμάστε εσείς να υπάρχει ξανά ανίχνευση αυτού του ισοτόπου;
«Το 1986, ένα εξάμηνο μετά το δυστύχημα στο Τσερνόμπιλ, έγιναν μετρήσεις και για ρουθήνιο-106 και οι συγκεντρώσεις του στην ατμόσφαιρα ήταν περίπου 8 Bq/m3 (μπεκερέλ σε 1 κυβικό μέτρο αέρα). Δηλαδή χιλιάδες φορές περισσότερο από τώρα, που ανιχνεύθηκαν ίχνη στην ατμόσφαιρα σε πολύ χαμηλές συγκεντρώσεις (<5 mBq/m3, χιλιοστό του μπεκερέλ σε 1 κυβικό μέτρο αέρα). Τότε δεν υπήρχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το ρουθήνιο-106, με την έννοια ότι συνυπήρχε με ραδιενεργά στοιχεία που ήταν σε μεγάλες συγκεντρώσεις και με άμεση επίδραση στους οργανισμούς (ιώδιο, καίσιο κ.ά.). Από το 2001 και μετά τα ισότοπα και το ρουθήνιο παρακολουθούνται συστηματικά στο πλαίσιο του δικτύου μόνιμης καταγραφής της ραδιενέργειας στην Ελλάδα από την Ελληνική Εταιρεία Ατομικής Ενέργειας, καθώς και ιχνών από συγκεντρώσεις στοιχείων με επιπτώσεις στο περιβάλλον και στην υγεία των ανθρώπων και άλλων οργανισμών».
Το γεγονός ότι ανάλογα ευρήματα για ρουθήνιο-106 υπήρξαν και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες τι δείχνει; «Ταξίδεψαν» ποσότητες του ισοτόπου;
«Μελέτησα τον ευρωπαϊκό χάρτη καταμέτρησης της ραδιενέργειας (online) - είναι ένα σύστημα που ξεκίνησε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και μετέχουν και όσες χώρες εκτός Ευρώπης το επιθυμούν. Η εικόνα που είδα είναι περίεργη. Η Ευρώπη έχει πολλούς σταθμούς μέτρησης, η Ιαπωνία συμμετέχει με έναν με σχετικά φυσιολογική μέτρηση, στα σύνορα Καναδά - ΗΠΑ δεν φαίνεται κάτι. Από Ρωσία και Ινδία δεν υπάρχει συμμετοχή καταγραφής σταθμών».
Τι σημαίνει αυτό;
«Οτι δεν έγινε ένα στιγμιαίο και βίαιο πυρηνικό γεγονός (τύπου Τσερνόμπιλ ή Φουκουσίμα), δηλαδή η πηγή δεν ήταν από πυρηνικό ατύχημα ή πυρηνική δοκιμή με σχάση ουρανίου, από όπου θα μπορούσε να προέλθει το ρουθήνιο-106. Και αυτό διότι οι τιμές θα ήταν πολύ αυξημένες, ενώ θα συνυπήρχαν στις μετρήσεις και τιμές από άλλα ραδιενεργά στοιχεία, τα οποία θα είχαν καταγραφεί νωρίτερα και σε υψηλές συγκεντρώσεις».
Ούτε μπορεί να έχει εμφανιστεί από ατύχημα σε νοσοκομείο ή χώρο όπου χρησιμοποιείται ρουθήνιο για ιατρικούς σκοπούς;
«Δεν μπορεί να είναι από νοσοκομειακό χώρο που χρησιμοποιεί ρουθήνιο (παρασκευάζεται τεχνητά για θεραπευτική χρήση, ιδιαίτερα οφθαλμολογική) και ραδιενεργά υλικά για ιατρικούς σκοπούς. Δεν μπορεί να προκαλέσει νέφος τέτοιας εμβέλειας, διότι μιλάμε για ανίχνευση ρουθηνίου στην ατμόσφαιρα».
Η διαφοροποίηση των συγκεντρώσεων από χώρα σε χώρα στην Ευρώπη αποτελεί δεδομένο που οδηγεί σε κάποια συμπεράσματα; Μπορεί να δείξουν την πορεία που ακολούθησε (από και προς τα πού) το ρουθήνιο οι συγκεντρώσεις του, δηλαδή μικρότερες και μεγαλύτερες ανά χώρα;
«Ακριβώς εδώ είναι το κλειδί, στον χάρτη ραδιενέργειας. Οι συγκεντρώσεις πάνω από την Ευρώπη χαρακτηρίζονται από μεταβολές σχετικής ομοιομορφίας, φαίνεται ότι υπάρχει διάχυση μόλυνσης στην ατμόσφαιρα, αλλά δεν δείχνει προσανατολισμό. Το ίδιο αυξημένη ραδιενέργεια έχει η Ισπανία που είναι στη Δύση, αλλά και η Γερμανία, η Νορβηγία η Αυστρία που είναι ανατολικά. Επομένως, κρίνω ότι το φαινόμενο δεν είναι τοπικό, αλλού έχει γίνει και έχει προκληθεί μόλυνση σε μεγάλο ατμοσφαιρικό χώρο. Και μάλιστα έχει πραγματοποιηθεί το προγενέστερο χρονικό διάστημα, όχι τελευταία».
Δηλαδή μπορεί να έχει γίνει πριν από καιρό;
«Ετσι εκτιμώ. Μάλιστα, μπορεί να έχουν εκλυθεί στην ατμόσφαιρα και άλλα ισότοπα στο έμμεσο παρελθόν. Αν αυτό έγινε πριν από δυο-τρία χρόνια, κάπου μακριά από την Ευρώπη, όπως όλα δείχνουν, ανιχνεύουμε τώρα το ρουθήνιο, διότι τα άλλα βραχύβια ραδιενεργά στοιχεία θα έχουν διασπαστεί. Το ρουθήνιο-106 έχει ημιζωή έναν χρόνο, δηλαδή "χάνεται", διασπάται πλήρως, ύστερα από πέντε με έξι χρόνια».
Επομένως, ποιες είναι οι πιθανές, κατά τη γνώμη σας, πηγές προέλευσης των ιχνών συγκεντρώσεων ρουθηνίου-106;
«Χώροι επεξεργασίας πυρηνικών αποβλήτων. Χιλιάδες τόνοι πυρηνικών αποβλήτων βρίσκονται σε μονάδες τέτοιες και τίθενται σε επεξεργασία. Υπάρχουν σε πολλές περιοχές στον κόσμο. Η Ρωσία έχει, η Γερμανία επίσης. Στη Νεβάδα των ΗΠΑ υπάρχουν χώροι επεξεργασίας πυρηνικών αποβλήτων. Πάντως, δεν νομίζω ότι είναι ευρωπαϊκή η πηγή. Θα είχε εντοπιστεί προ πολλού».
Είναι σύνηθες να εκδίδεται ανακοίνωση για τιμές συγκεντρώσεων ραδιενέργειας, οι οποίες, όπως επισημαίνεται στην ανακοίνωση της Ελληνικής Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας δεν ενέχουν τον παραμικρό κίνδυνο για την υγεία ή το περιβάλλον;
«Οχι. Δεν είναι συνηθισμένο. Απλώς, το κρίσιμο δεδομένο είναι ότι, στο πλαίσιο της επικοινωνίας του δικτύου για την παρακολούθηση ραδιενέργειας, ανακοινώθηκε από τους ιταλούς ειδικούς στο Μιλάνο ότι βρέθηκαν στις μετρήσεις τους ίχνη ρουθηνίου-106. Εψαξαν και το βρήκαν και σε άλλες χώρες... Είναι προτιμότερο να ανακοινώνονται τα ευρήματα και να δίνονται φερέγγυες εξηγήσεις».
Υπάρχουν λόγοι ανησυχίας;
«Οχι. Δεν το λέω γιατί το εικάζω. Γνωρίζω πολλά στελέχη της Ελληνικής Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας, κάποιοι ήταν και φοιτητές μου. Ο,τι ανακοινώνεται από εκεί είναι για μένα τελείως αξιόπιστο. Για την Ελληνική Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας είμαι βέβαιος ότι δεν υπάρχουν διαφοροποιήσεις από την πραγματικότητα».
Σε τέτοια περιστατικά, τι αξίζει να έχει κανείς κατά νου όταν πρόκειται για ραδιενεργά στοιχεία;
«Οτι η μόλυνση από ραδιενέργεια δεν είναι συμβατική. Εχει αποδειχθεί ότι δεν πρέπει να δεχόμαστε επιπλέον ραδιενέργεια από τη φυσική ραδιενέργεια (ραδόνιο, κάλιο), αλλά και στοιχεία από τον εξωγήινο χώρο. Επομένως, τα μάτια μας πρέπει να είναι ανοιχτά και να μην αποδεχόμαστε εκπτώσεις στην απαίτησή μας "όχι επιπλέον ραδιενέργεια". Στην Ιατρική σε ρωτάνε, για λόγους διάγνωσης και θεραπείας, αν δέχεσαι να ακτινοβοληθείς με προσωπικό γνώμονα το μεγάλο όφελος υγείας που θα έχεις από τη χρήση αυτή. Ομως, δεν σε ρωτάνε και δεν είναι αποδεκτό να επιβαρυνθείς με ραδιενέργεια από πυρηνικές δοκιμές ή από ατυχήματα πυρηνικών εργοστασίων ή μονάδων επεξεργασίας πυρηνικών αποβλήτων κ.ά.».
Υπάρχουν «αθώες» ποσότητες ραδιενέργειας;
«Οχι, δεν υπάρχουν "αθώες" ποσότητες ραδιενέργειας. Γι' αυτό, δεν είμαι υπέρ των ορίων όσον αφορά ραδιενεργά στοιχεία. Αλλωστε, μην ξεχνάμε ότι υπεισέρχονται οικονομικές παράμετροι στα όρια που τίθενται κατά καιρούς. Σας θυμίζω τα οικονομικά κίνητρα την εποχή του Τσερνόμπιλ με διαμάχη χωρών για τη θέσπιση υψηλών ορίων σε προϊόντα που εισήγαν και χαμηλών σε αυτά που εκείνες παρήγαν και εξήγαν... Τα επιτρεπτά όρια από το 1950 ως σήμερα συνεχώς ελαττώνονται, για να φτάσουν σήμερα στο μηδέν. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει θέσει όρια για κάθε ραδιενεργό στοιχείο με γνώμονα τις επιπτώσεις στον άνθρωπο».
Πιστεύετε ότι πρέπει να λυθεί το... μυστήριο με το ρουθήνιο; Και αυτό μόνο για επιστημονικούς λόγους;
«Πρέπει να λυθεί, όχι μόνο για επιστημονικούς λόγους. Το θέμα είναι βαθιά κοινωνικό. Αφορά την υγεία της κοινωνίας και επιβάλλεται να ενημερώνεται με αξιόπιστες απαντήσεις».
Το γεγονός ότι διανύουμε μια περίοδο που το ζήτημα της ραδιενέργειας και της χρήσης πυρηνικών αποτελεί καυτό θέμα διεθνώς, λόγω και των γεωπολιτικών συγκρούσεων, προσδίδει μεγαλύτερη διάσταση στο θέμα του ρουθηνίου;
«Καθετί που έχει σχέση με τη ραδιενέργεια έχει σημασία. Συχνά οι άνθρωποι την υποτιμούν, καθώς οι τυχόν επιπτώσεις, αν προσλάβει κάποιος μια σοβαρή δόση, θα φανούν ύστερα από χρόνια. Ομως, σήμερα μπορεί να συμβεί ένα πυρηνικό ατύχημα που δεν θα έχει σχέση με το ρουθήνιο, αλλά που οι επιπτώσεις του θα είναι, το λιγότερο, ανάλογες της Χιροσίμα. Εννοώ τη χρήση πυρηνικών όπλων. Οι πιθανότητες για μείζον συμβάν είναι σήμερα μεγαλύτερες απ' ό,τι στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου μεταξύ ΗΠΑ και πρώην Σοβιετικής Ενωσης. Τότε, παρ' όλους τους συναγερμούς για εκτόξευση εχθρικών πυρηνικών πυραύλων, καμία πλευρά δεν απαντούσε, θεωρώντας ότι επρόκειτο για "λάθος συναγερμό". Σήμερα, με τις πυρηνικές δραστηριότητες της Βόρειας Κορέας, οι πιθανότητες είναι μεγαλύτερες για ένα τραγικό συμβάν».
