Έρχουνταν η άνοιξη με τον αρραβωνιαστικό της, τον Άι Γιώργη... (Κείμενο - Φωτογραφίες: Νίκος Ψιλάκης)

​«Χλιαρό αεράκι φυσούσε,   
πετούσε χλόη το μυαλό μου, 
γέμιζε το σπλάχνο μου ανεμώνες· 
έρχουνταν η Άνοιξη με τον αρραβωνιαστικό της, 
τον Άι Γιώργη, καβάλα σε άσπρο άλογο…»          

                         Ν. Καζαντζάκης, 
                     Αναφορά στον Γκρέκο  

Δεν τον αγάπησαν τυχαία τον Άι Γιώργη οι Έλληνες. Είναι το απόλυτο ανδρικό πρότυπο για τις παραδοσιακές κοινωνίες, τους αγροτικούς και τους ποιμενικούς πληθυσμούς, ακόμη και για τους αστούς που κάποτε πάλευαν για τη λευτεριά τους. Νέος, λεβέντης, αγέρωχος, καβαλάρης σε άσπρο άλογο γοήτευε πάντα εκείνους που στέκονταν μπροστά στην εικόνα του κι έβλεπαν το κοντάρι του καρφωμένο στο σώμα του δράκοντα! Είναι, με λίγα λόγια, το απόλυτο πρότυπο του μαχητή. Και του νικητή. Κανείς δεν παραβγαίνει στον καβαλάρη άγιο. Ούτε άνθρωπος ούτε θεριό. 

ΚΕΙΜΕΝΟ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: ΝΙΚΟΣ ΨΙΛΑΚΗΣ

Στην Κρήτη η γιορτή του Άι Γιώργη είναι από τα πιο σημαντικά λατρευτικά γεγονότα της άνοιξης. Θυμίζει κάπως τις παλιότερες εποχές, τότε που δεν μπορούσε κανείς να λείψει από τα μεγάλα πανηγύρια της Πασχαλιάς. Ακόμη κι οι Μουσουλμάνοι του νησιού (οι Τουρκοκρητικοί) τον φοβούνταν τον Άι Γιώργη, τον σέβονταν και κουβαλούσαν με τα ασκιά τα λάδια στη χάρη του. Τα τελευταία χρόνια οι μικρές και μεγάλες ποιμενικές γιορτές μετατρέπονται σε πολύκοσμες συνάξεις και, πολλές φορές, καταλήγουν σε πλούσια τραπεζώματα. Σε μερικά πανηγύρια, όπως στη Ασί Γωνιά και στην Καρωτή του Ρεθύμνου, μοιράζουν το γάλα από τα πρόβατα που αρμέγονται επί τόπου. Σε άλλα μοιράζουν τυριά και μυζήθρες, προσφορά κι αυτά των βοσκών. Δεν υπάρχει περιοχή που να μην έχει τον δικό της Άι Γιώργη. Εκκλησίες χτισμένες σε άλλες εποχές, ακόμη και σε χρόνους δίσεκτους. Ασφαλώς πολλές απ' αυτές θα χτίστηκαν τότε που οι παλιοί Κρητικοί πάλευαν για λευτεριά κι ήθελαν τον καβαλάρη άγιο μπροστάρη στους αγώνες τους. 

Στους Κούμους

Στους Κούμους Ρεθύμνου η απριλιάτικη γιορτή του Άι Γιώργη δεν είναι ένα απλό τοπικό γεγονός. Τώρα και χρόνια έχει μετατραπεί σε πόλο έλξης προσκυνητών και εκδρομέων από τις μεγάλες πόλεις της Κρήτης. Πλημμυρίζουν οι δρόμοι του χωριού, μαζεύονται οι ντόπιοι,στήνουν από νωρίς τα καζάνια, φροντίζουν να κόψουν τυριά για το καθιερωμένο κέρασμα, στρώνουν τραπέζια στα σοκάκια, για να μη φύγει κανείς χωρίς να πιει έστω και ένα ποτήρι κρασί. Είναι το πανηγύρι - σύμβολο του χωριού. Ας πάρομε, όμως, τα πράγματα από την αρχή: Ο επισκέπτης που θα φτάσει  από νωρίς στους Κούμους θα εκπλαγεί βλέποντας βρακοφόρους να κυκλοφορούν στους δρόμους και να κατευθύνονται προς την εκκλησία. Δεν είναι πολλοί, μα αρκούν για να δώσουν χρώμα στη γιορτή. Τους συνοδεύουν λίγες κοπελιές ντυμένες κι εκείνες με τις παραδοσιακές φορεσιές. Σταματούν έξω από την εκκλησία και περιμένουν την ώρα της λιτάνευσης, ένα από τα πιο θεαματικά γεγονότα του πανηγυριού. Κι όταν αρχίσει η πομπή στους δρόμους, εκείνοι αναλαμβάνουν να σηκώσουν στα χέρια τους τη μεγάλη λατρευτική εικόνα.

Οι Κουμιανοί αναζήτησαν την πολιτιστική τους ταυτότητα σε απλά πράγματα που τα είχαν για χρόνια φυλαγμένα στα σεντούκια της μνήμης. Οι κρητικές φορεσιές παραπέμπουν σε ρουχισμούς που χάθηκαν από χρόνια και σ' έναν κόσμο που δεν υπάρχει πια. Κι αυτόν ακριβώς τον κόσμο επέλεξαν ως εξιδανικευμένο ορόσημο. Δεν αρκούνται, όμως, μόνο στις φορεσιές. Στη λιτάνευση συμμετέχουν και κάμποσοι ιππείς, προπορεύονται, μάλιστα, της μεγάλης πομπής κρατώντας μια μικρότερη εικόνα του Άι Γιώργη.

Αν ρωτήσετε κάποιον παλιό Κρητικό θα σας απαντήσει πως ο άγιος θέλει να κρατούν την εικόνα του καβαλάρηδες γιατί καβαλάρης είναι κι ο ίδιος!

Κεφαλοτύρια και γραβιέρες
Η λιτάνευση κρατά κάμποση ώρα. Εκατοντάδες άνθρωποι κάνουν το γύρο του χωριού, όπως επιβάλλει η εκκλησιαστική τελετή. Κι όταν επιστρέψουν αρχίζει η επόμενη φάση, εξίσου σημαντική με την προηγούμενη: η ευλόγηση των άρτων και των τυριών! Κανείς δεν ξέρει πόσα «κεφάλια» κεφαλοτύρια και γραβιέρες είναι στοιβαγμένα μέσα στο κελαρικό της εκκλησίας. Παλιότερα, τον καιρό που τυροκομούσαν στα μιτάτα και στα μιτατοκαθίσματα, τα πρόσφεραν οι βοσκοί. Σήμερα τα προσφέρουν τα τυροκομεία της περιοχής. Πασχαλινό πανηγύρι του Άι Γιώργη χωρίς γάλατα και τυριά δεν γίνεται στα κτηνοτροφικά μας χωριά! Ο ιερέας ευλογεί τα τυριά (συνήθως δεν τα βάζουν όλα στο τραπέζι παρά μόνο μια μεγάλη γραβιέρα), ο ίδιος παίρνει το μαχαίρι και το κόβει επί τόπου. Είναι ο καλύτερος τρόπος να καταλάβει κανείς πόσο άμεσα είναι συνδεδεμένη ο Ορθοδοξία με την τοπική παραγωγή. Με τη γη και τα γεννήματά της, με τους απλούς ανθρώπους του καθημερινού μόχτου, τους γεωργούς και τους ποιμένες

Το τυρί μοιράζεται στους προσκυνητές. Τα τελευταία χρόνια οι Κουμιανοί φροντίζουν να φτιάχνουν πακέτα με κομμάτια εξαιρετικού τυριού και ψωμιού. Εκατοντάδες άνθρωποι περνούν μπροστά από την πόρτα του κελαρικού. Κανείς δεν μένει παραπονεμένος. Κι όλοι μαζί κατευθύνονται στα τραπέζια...Άγιε μου Γιώργη, αφέντη μου κι ομορφοκαβαλάρη

Αφήσαμε τελευταία μιαν από τις πιο συγκινητικές εικόνες που μπορεί να καταγράψει κανείς σε τούτο το πανηγύρι: το τραγούδι! Στους Κούμους είναι ακόμη ολοζώντανη η παράδοση του ριζίτικου. Μια ομάδα ανδρών («ομάδα ριζίτικου» τη λένε κι οι ίδιοι) παρατάσσεται σ' ένα έξαρμα δυτικά της εκκλησίας. Είναι αυτοί που θα κλείσουν την τελετή. Δεν λένε πολλά τραγούδια. Ένα μόνο: το τραγούδι του Άι Γιώργη. Και το λένε καλά, έτσι όπως μάθανε από τους παλιότερους. Σε τέτοια μοτίβα και σε τέτοιες στιγμές φαίνεται πως δεν χωρούν νεωτερισμοί.

«Άγιε μου Γιώργη, αφέντη μου κι ομορφοκαβαλάρη 
που σαι ζωσμένος το σπαθί και το χρυσό κοντάρι 
τη χάρη και τη δόξα σου θέλω ν' αναθιβάλω
για το θεριό που σκότωσες της χώρας το μεγάλο…
το θεριό απού 'τανε στση Χώρας το πηγάδι
κι ανθρώπους το ταΐζανε κάθε πρωί και βράδι»…
«αν δεν του πήγαιναν ανθρώπους να δειπνήσει 
σταλιά νερό δεν άφηνε να κατεβεί στη βρύση».
Η παράδοση είναι γνωστή. Όπως και το τραγούδι, άλλωστε.Αλλά όταν ακούς τους ριζίτες να το τραγουδούν θαρρείς πως ρέει ο λόγος μαζί με τις νότες. Για να φτάσει πάντα στο ίδιο δίδαγμα: Από την αιώνια μάχη του καλού με το κακό βγαίνει πάντα νικητής το καλό. Πάντα βρίσκεται ένας Άι Γιώργης για να λυτρώσει μια Βασιλοκόρη (σ' αυτήν είχε πέσει ο κλήρος...), να λευτερώσει το νερό και να λυτρώσει τους ανθρώπους..

Αναδημοσίευση από το περιοδικό ΥΠΕΡ - Χ των Super Markets Χαλκιαδάκη